(Sosyolojik Düşünme: Yöntem ve Teknikleri) (Soru Sorma) (Sosyolojik Düşünme: Yöntem ve Teknikleri) Doç. Dr. Ali ARSLAN

Soruların hazırlanması Soruların dizilişi Soru ve cevap kaydı İçindekiler Soru sorma Soruların hazırlanması Soruların dizilişi Soru ve cevap kaydı Soru çeşitleri Soru tipleri

Soru Sorma BİLİMSEL ARAŞTIRMADA SORU HAZIRLAMA VE SORULARIN SINIFLANDIRILMASI

Soru sormak Soru sormak demek, çeşitli özellikleri barındıran evrenden, belli bir özelliğin varlığını ya da yokluğunu yansıtan, varsa bunun niteliğini belirlemeye imkan verecek yeterlikteki bir kesitin alınmasıdır. Böyle bir kesitin araştırma hipoteziyle bağlantılı olarak alınmaması halinde, tüm araştırmanın sonuçsuz kalması kaçınılmazdır.

Gerekli dikkati, özeni göstermeden, gerekli yetkinlikte hazırlanmamış soru dizilerini uyguladıktan ve bu uygulama sonucunda ilk verileri aldıktan sonra, keşke şu soruyu da sorsaydım ya da bu soruyu sormama hiç gerek yokmuş gibi yakınmalar soru dizisinin eksik ya da yanlış hazırlanmış olmasından kaynaklanmaktadır.

Soru Kağıdı ve Görüşme Çizelgesindeki Soruların Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar 1.Kullanılan lisan sade, cümleler anlaşılır olmalı. 2.Araştırma yapılan grubun eğitim bakımından en alt düzeyine seslenecek kelime ve cümleler kullanılmalı, entelektüel birikimleri, öğrenim durumları hatırda tutulmalı. 3.Memleketin sadece belli yöresinde kullanılan kelime ve terimlerden kaçınılmalı. 4.Teknik terimler ancak seçilmiş bir grup için araştırma hazırlanıyorsa kullanılmalı.

5. Cevapları etkileyecek biçimde soru sorulmamalı. 6 5.Cevapları etkileyecek biçimde soru sorulmamalı. 6.Cevapları iyi-kötü şeklinde olabilecek sorulardan kaçınılmalı. 7.Sorularda tahminen, toplam olarak gibi kesin cevap beklenildiği izlenimi veren ifadelerde kaçınılmalı. 8.Karışık sorular sormaktan kaçınılmalı, soruyu okuyan kişi hemen soruyu cevaplayabilmelidir. 9.Neden-niçin-ne zaman-nasıl’ı içeren sorular cevaplayıcının konuya olan yakınlığını anlayabilmek açısından önemli sorulardır. 10.Soru kağıdı ve görüşme çizelgesinin içine kontrol soruları da koyularak cevapların sağlıklı olup olmadığı test edilmelidir.

5. Cevapları etkileyecek biçimde soru sorulmamalı. 6 5.Cevapları etkileyecek biçimde soru sorulmamalı. 6.Cevapları iyi-kötü şeklinde olabilecek sorulardan kaçınılmalı. 7.Sorularda, tahminen, toplam olarak gibi kesin cevap beklenildiği izlenimi veren ifadelerde kaçınılmalı. 8.Karışık sorular sormaktan kaçınılmalı, soruyu okuyan kişi hemen soruyu cevaplayabilmelidir. 9.Neden-niçin-ne zaman-nasıl’ı içeren sorular cevaplayıcının konuya olan yakınlığını anlayabilmek açısından önemli sorulardır. 10.Soru kağıdı ve görüşme çizelgesinin içine, kontrol soruları da koyularak cevapların sağlıklı olup olmadığı test edilmelidir.

Soruların Dizilişinde Dikkat Edilecek Noktalar 1 Soruların Dizilişinde Dikkat Edilecek Noktalar 1.Birinci kısımda cevaplandırılması kolay, olgusal sorular yer almalıdır. 2.Görüşmeye ilgi çekici sorulardan başlanmalıdır. 3.Birbiriyle ilgili sorular gruplandırılmalıdır.

http://www.tespihci.com/

Görüşme Tekniğinin Uygulamasında Dikkat Edilecek Noktalar 1 Görüşme Tekniğinin Uygulamasında Dikkat Edilecek Noktalar 1.Görüşmenin başlangıcında dostluk havası oluşturma. 2.Davranışlarda ince ve nazik olmaya çalışmak. 3.Olumlu İlişkiler kurmaya özen göstermek.

Soru Sorma, Cevap Alma ve Kayıt Tutmada Dikkat Edilecek Hususlar 1 Soru Sorma, Cevap Alma ve Kayıt Tutmada Dikkat Edilecek Hususlar 1.Bütün sorular görüşme cetvelinde ifade edildiği şekilde sorulmalı. 2.Sorular açıklanmaya çalışılmamalı. 3.Soruların ifadeleri genişletilmemeli. 4.Sorular birer birer sorulmalı. 5.Sorular görüşme cetvelindeki sıraya göre sorulmalı. 6.Açık ve kesin cevaplar alınmaya çalışılmalı. 7.Cevapların eksiksiz olmasına dikkat edilmeli. 8.Hiçbir şekilde cevap yönlendirilmemeli. 9.Soruyu sorar sormaz not almaya hazır durumda bulunulmalı. 10.Okunaklı kayıtlar tutulmalı. 11.Herkes tarafından anlaşılabilir kısaltmalar kullanılmaktan çekinilmemeli.

Soru çeşitleri , Soruları içerik, yapı ve biçimlerine göre sınıflandırmak mümkündür.. İçeriklerine göre sorular 5’e ayrılır; Olgusal Davranış Tutum ve Kanı Bilgi Özel Amaçlı

Olgusal Sorular gibi kolayca sınanabilecek sorular bu gruba girer Olgusal Sorular gibi kolayca sınanabilecek sorular bu gruba girer. Yanıtlayıcıların kişisel, toplumsal ve ekonomik özelliklerini saptamaya yönelik sorulardır. Doğum yeri, yaş, cinsiyet, medeni durum, öğrenim durumu, meslek, mülkiyet

Davranış Soruları Davranış Soruları Bu sorular cevaplayıcıların yapıp ettikleri, eylemleri ve her türlü kişisel ve toplumsal etkinlikleriyle ilgilidir. Cevaplayanların, oy davranışları, bireysel alışkanlıkları, tüketim tercihleri, tasarruf eğilimleri, kültür ve eğlence kalıpları vb. tespitte kullanılan sorular davranış sorularındandır.

Davranış sorularının içeriği de somut olaylara yöneldiğinden olgusal sorular gibi gözlenme ve sınanma şansı vardır.

Tutum ve Kanı Soruları Kişinin duygu, düşünce, inanç çerçevesinde oluşan kendi dünyasına ait özellikleri ve beklentileri yansıtan sorulardır. Tutum ve kanı soruları, insanın iç dünyası ile ilgili olduklarından bunlara verilen cevapların kişinin gerçek tutum ve kanılarını yansıtıp yansıtmadığını doğrudan sınamak imkansızdır.

Örneğin, bir insan dini inançlarının güçlü olduğunu ya da din konusunda hiç kimsenin zorlanamayacağını söylüyor olabilir, ancak bunları doğrudan sınamak güçtür. Bu nedenle tutum ve kanı sorularına alınan cevapların bir tutarlılık çözümlemesinden geçirilmesi gerekir.

Bilgi Soruları Cevaplayanın belli bir konu üzerinde sahip olduğu bilginin niteliğini ve düzeyini anlamak için sorulan sorulardır. Örneğin Avrupa Birliği Uyum Yasaları’nın insanlarımız tarafından ne ölçüde bilinip bilinmediğini öğrenmeye yönelik sorular, bu tip sorulardandır.

Özel Amaçlı Sorular Sorulara verilecek cevapların analiz ve değerlendirilmelerinde araştırmacıya yardımcı olacak bir takım sorular vardır. Eleme Soruları Sondaj Soruları Sınama-Denetim Soruları

Eleme Soruları Araştırma sorunuyla ilgisi olmayanların ya da bu konuda yeterli bilgiye sahip olmayanların elenerek, araştırmacının yönelmek istediği hedef kitlenin belirlenmesinde kullanılır. Örneğin, her gün en az bir gazete satın alıp okuyanlar üzerinde bir araştırma yapıyor olursak, eleme sorusu olarak “her gün en az bir gazete satın alır mısınız?” diye bir soru sorabiliriz.

Sondajlama Soruları Genellikle cevaplayıcıların belli bir soruya verdikleri cevapların gerekçelerine ulaşmak, ya da verilen gerekçeleri daha da derinleştirmek için sorulmaktadır. Bu tür sorular daha çok, cevaplayıcıların sergiledikleri belli bir davranışın arkasında yatan itici gücü, kültürel altyapıyı belirlemeye yaramaktadır.

Sınama-Denetim Soruları Daha önceki sorulara alınan cevapların doğru-samimi olup olmadığını açığa çıkarmak amacıyla sorulur. Sınama sorularına cevap alınmamışsa ya da tutarsız cevaplar alınmışsa, o soru kağıdını değerlendirme dışı bırakmak araştırma için en sağlıklı yoldur.

SORU TİPLERİ Sorular yapı ve biçimlerine göre sistemleştirilmiş ve sistemleştirilmemiş sorular olmak üzere ikiye ayrılır. Sistemleştirilmiş Sorular Kesin ve somut cevaplara yönelik olarak kapalı ve açık olmak üzere iki biçimde izah edilir.

Kapalı Uçlu Sorular Bu tip sorularda cevaplar gruplandırılmıştır Kapalı Uçlu Sorular Bu tip sorularda cevaplar gruplandırılmıştır. Sorunun cevabı, grubun içinde olup soruya verilecek bütün cevaplar önceden belirlenerek soruyla birlikte cevaplayıcıya sunulmuştur. Cevabı sınırlayıcı, yönlendirici olması ve derecelendirme aralıkları konusunda eleştirilmektedir. Dörde ayrılır:

Karar Bildiren Sorular Genellikle ikili ayrım gösteren olumlu ya da olumsuz cevaplandırılabilecek iki seçenekli, kesin karara yönelik sorulardır. Herhangi bir yerden burs alıyor musunuz? ( ) EVET ( ) HAYIR

Cevabı Belirlenmiş Sorular Babanızın eğitim biçimini nasıl değerlendirirsiniz? ( ) Demokratik ( ) Otoriter

Seçmeli Sorular Bu tür sorularda seçenek sayısı ikiden fazladır ve soruya verilebilecek bütün şıklar sıralanır. Öğrenim durumunuz nedir? ( ) Okur-yazar değil ( ) Okula gitmemiş okur yazar ( ) ilkokuldan ayrılmış okur-yazar ( ) ilkokulu bitirmiş ( ) Ortaokulu bitirmiş ….

Çok Seçenekli ve Derecelendirilmiş Sorular Çok seçenekli sorularda cevaplayandan tek bir seçeneği ya da birden fazla seçeneği cevaplaması istenebilir. Ayrıca önem sırasına göre 1, 2, 3… gibi derecelendirme de yaptırılabilir. Bu tip çok seçenekli sorulara LİKERT tipi soru da denir.

Aşağıdaki spor branşlarını TV’de izleme sıklığınıza göre sıralayınız Aşağıdaki spor branşlarını TV’de izleme sıklığınıza göre sıralayınız. (1) Futbol (3) Basketbol ( ) Voleybol ( ) Yüzme (2) Tenis ( ) Kayak Aşağıdaki hususlar açısından kendinizi nasıl görüyorsunuz? Her Zaman Bazen Hiçbir Zaman Gelecekle ilgili korkularım var ( ) Kendime hiçbir konuda güvenmiyorum Kendimi çok yalnız hissediyorum İnsanlardan çok nefret ediyorum Hiç kimsenin beni anlamadığı kanısındayım

Açık Uçlu Sorular Önceden cevabı kestirilemeyecek ve çok değişik cevaplar alma olasılığı yüksek olan durumlarda ya da kişinin yönlendirilmemesi, yani cevabını özgürce oluşturulması istenen durumlarda kullanılır. Açık uçlu soruların değerlendirilmesinde birbirine benzer olan cevaplar kategorize edilir ve sonra değerlendirilmeye başlanır.

Üniversite öğreniminizi bitirdikten sonra ne yapmayı planlıyorsunuz Üniversite öğreniminizi bitirdikten sonra ne yapmayı planlıyorsunuz? (açık uçlu) …………………………………….. Üniversite öğreniminizi bitirdikten sonra ne yapmayı planlıyorsunuz? (kapalı uçlu) ( ) İlk iş evleneceğim ( ) İlk altı ay hiçbir işle uğraşmayacağım ( ) Askere gideceğim

Sistemleştirilmemiş Sorular Bu tip sorular tarama niteliğindeki araştırmalarda kullanılmazlar. Mutlaka görüşmeyi yönlendiren bir kişiye ihtiyaç vardır. Bu nedenle görüşme cetvelleri ve görüşme yönergeleri için uygun soru grubudur. Üç grupta toplanır

Dolaylı Sorular Özellikle araştırma yapılan konuda ayrıntılı bilgi toplama amacına hizmet eder. Görüşmeciye sonsuz özgürlük tanır. Kişisel çalışma, sohbet tarzı görüşmeler ve katılımlı gözlemde kullanılan bir soru tarzıdır.

Tekrarlanan Sorular Derinlemesine görüşmelerde kullanılan, araştırmacı karaktere sahip sorulardır. Sosyal tepkileri, duygusal davranışları ölçmede başvurulan bir yoldur. Alınan cevaplar neden, niye, nasıl, niçin sorularıyla genişletilir. Aynı kişiye üç-beş kez yapılması planlanan görüşmelerde kullanılır. Kişisel çalışma tekniğinin esasını oluşturur.

Dolaysız Sorular Dolaysız ya da odaklaştırılmış sorular sınırlı bir konu, daraltılmış bir alandaki fikirleri öğrenmek için yapılan görüşmelerde kullanılır. Özellikle reklam amacıyla yapılan görüşmelerde kullanılan bir soru tipidir.