SOSYAL YETERLİLİK VE SOSYAL BECERİLER

Mc fall’a göre sosyal beceriler,bireyin sosyal becerilerini yerine getirmek amacıyla sergilediği davranışlardan oluşmaktadır. Bireyin yakın çevresinde yer alan anne baba,yaşıtlar ve öğretmenleri tarafından, bu davranışlarının bir norm grubu ya da önceden belirlenen bir ölçüte göre karşılaştırılması sonucu elde edilen yargılar ise sosyal yeterliliği oluşturmaktadır. Sosyal yeterlilikte girdiyi,kültürel beceriler oluşturmaktadır.

Sosyal yeterliliğin süreç kısmı;sosyal etki sosyal biliş ve sosyal becerilerden oluşmaktadır. Sosyal etkiler bireyin başkaları tarafından nasıl görüldüğü ve algılandığını (neşeli,hevesli,kibar vb.) gösteren,bireyin başkaları üzerinde yarattığı etki olarak tanımlanmakta,sosyal yeterlilik kavramının dıştan gözlenebilen bir boyutu olarak görülmektedir. Sosyal beceriler ise sosyal yeterlilik kavramının gözlenebilir,ölçülebilir bir diğer boyutunu oluşturmaktadır.

Reschly ve Gresham sosyal yeterliliğin iki boyuttan oluştuğunu belirtmişlerdir. Bunlar; uyumsal davranışlar ve sosyal becerilerdir. Uyumsal davranış,bireyin kendi yaşının ve kültür grubunun ölçütlerine uygun olarak davranmasıdır. Uyumsal davranışlar,bağımsız yaşam için gerekli davranışlar ile bireyin fiziksel gelişimi,kendini yönetmesi,bireysel sorumluluklarını yerine getirmesi ve işlevsel akademik becerileri kazanmasını sağlayan pek çok beceriyi içermektedir.

Sosyal beceriler üç alt kategoriden oluşmaktadır. Bunlar ; kişiler arası davranışlar ( konuşma becerileri,işbirliği yapma vb.), kendisiyle ilişkili davranışlar (duygularını ifade etme,ahlaki davranış vb.) ve sorumluluklarını yerine getirme,yönergeleri takip etme,işe gitme,işini tamamlama,bağımsız olarak çalışma gibi görevle ilişkili davranışlardır.

Gresham’a göre sosyal becerilerin farklı tanımları vardır. Bunlar ; Sosyometrik ya da akran kabulü temel alınarak yapılan tanım: akranları tarafından sosyal kabul gören bireylerin sosyal becerilere sahip oldukları belirtilirken,yaşıtları tarafından reddedilen bireylerin sosyal becerilerinin yetersiz olduğu ifade edilmektedir. Davranışsal bakış açısıyla yapılan tanım: sosyal beceriler ortama özgü ortamdan olumlu tepki almayı arttıran, olumsuz tepki almayı azaltan davranışlar olarak açıklanmaktadır.Sosyal beceriler,davranışsal terimlerle açıklanmakta,iletişim kurma,etkileşim başlatma,göz kontağı kurma gibi beceriler gözlenebilir,objektif beceriler olarak tanımlanmaktadır. Sosyal geçerlik temel alınarak yapılan tanım: birey için olumlu sosyal sonuçlar sağlayan beceriler olarak tanımlanmaktadır.

Sosyal beceri yetersizlikleri Beceri yetersizliği Performans yetersizliği Kendini kontrol yetersizliği Beceriyi ortaya koyma yetersizliği Sosyal becerilerin değerlendirilmesi Formal ve informal değerlendirme tekniklerinden yararlanılır ve standart ölçme araçları kullanılır. Davranışların doğrudan gözlenmesi Davranış derecelendirme ölçekleri Sosyometri Çok faktörlü değerlendirme modeli

Zihinsel engelli bireyler ve sosyal beceriler yetersizliği Burada zihinsel gerilik halihazırdaki işlevlerde önemli sınırlılıklar göstermektir.Zihinsel engelli bireylere tanı koyma sürecinde göz önüne alınan önemli ölçütlerden birinin sosyal yeterlilik olduğu kabul edilmektedir. Zihinsel engelli bireyler dikkat,hafıza ayırım yapma ve genelleme becerilerindeki yetersizlikleri nedeni ile yaşıtlarına göre daha yavaş öğrenmekte,bu yetersizlikler özellikle sosyal beceriler sosyal biliş ve sosyal etki yetersizliklerine neden olmaktadır.

ZİHİN ENGELLİ BİREYLER İÇİN SOSYAL BECERİ ÖĞRETİMİ PROGRAMI HAZIRLANMASI VE UYGULAMASI Sosyal beceri öğretimi,sosyal becerilerin kazandırılmasına yönelik,çoğunlukla davranışçı yöntemleri benimseyen,performansa dayalı,aktif,bireysel ya da grup olarak uygulanan bir öğretim ya da tedavi yöntemi olarak kabul edilmektedir. Sosyal beceri öğretim programlarının hazırlanmasında bazı temel sayıltılar vardır.Bunlardan ilki,etkili öğretim programı ve etkili öğretim tekniklerinin kullanılması sonucunda bütün öğrencilerin sosyal becerileri öğrenebilecekleridir. Diğer sayıltı ise öğrencinin güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesi ve gereksinimlerini en iyi karşılayacak bireysel programlarının hazırlanmasının başarıyı arttıracağıdır. Sosyal beceri öğretimi, edimsel koşullanma,doğrudan öğretim işbirlikçi öğretim,akran öğretimi ve bilişsel süreç yaklaşımlarına dayalı olarak sınıf,küçük grup ve bireysel eğitim ortamlarında uygulanabilmektedir.

Doğrudan öğretim süreci Temelde davranışçı yaklaşıma dayanarak, öğretilecek hedef beceri objektif ve işlevsel olarak tanımlandıktan sonra,beceri için gereksinim oluşturulması,becerinin fark edilmesinin sağlanması,beceriyi oluşturan alt basamakların oluşturulması,öğreten kişinin model olması,davranışın doğru prova edilmesi ve genelleştirmesinin (ev ödevleri vb.) yapılması basamaklarından oluşmaktadır.

Bilişsel süreç yaklaşımı (problem çözme yaklaşımı) Bu yaklaşım doğrudan öğretim yaklaşımına kıyasla bireyi daha aktif öğrenmeye yönlendirerek,sosyal beceri öğretimini daha çok sağlamakta,bireyin olayları analiz etme,sıraya koyma,ayırt etme ve problem çözme becerilerini öğreterek gerekli durumlarda baş edebilmesini sağlamayı amaç edinmektedir. Öğrenci genel olarak problemi çözerken şu aşamaları izlemelidir: problemin kimden kaynaklandığına karar vermeli,neden bu problemin önemli olduğunu kendisine sormalı,problem hakkında bilgi toplamalı ve problemin alternatif çözüm yollarını üretmelidir.

İKİNCİ BÖLÜM Bilişsel süreç yaklaşımına dayalı sosyal beceri öğretimi

I.Bilişsel süreç yaklaşımına dayalı sosyal beceri öğretim programının hazırlanması Bilişsel süreç yaklaşımının temel çıkış noktası, her sosyal becerinin ayrı ayrı öğretilmesi yerine, bütün becerilerin öğretilmesi için geçerli olan genel aşamaların öğretilerek bireye farklı sosyal durumlarla karşılaştığı zaman baş edebileceği sosyal ‘problem çözme’ becerilerinin kazandırılmaya çalışılmasıdır. Bilişsel süreç yaklaşımına göre sosyal becerilerin öğretimi dört aşamada yapılmaktadır. Sosyal kodlama Sosyal karar verme Sosyal performans Sosyal değerlendirme

Bilişsel süreç yaklaşımına dayalı sosyal beceri öğretiminde sosyal etkileşim örnekleri, çeşitli öyküler ve resimlerle sunulmakta; öykülerin başında ve sonunda bireylere neler yapılacağı aşamalar halinde özetlenmektedir. Her öykünün başında nasıl bir problemin olduğu açıklanmakta, sonunda ise ortaya konulan çözüm yolunun olumlu sonuçları tartışılmaktadır. Öğretim planında öncelikle öyküye yer verilmekte, daha sonra bilişsel süreç yaklaşımının dört temel aşamasına göre öyküdeki olay analiz edilmektedir.

1. Aşama Öğrenciye neler yapılacağı kısaca özetlenir,hedef becerinin neden öğrenilmesi gerektiği açıklanır. 2. Aşama Sosyal beceri öğretim programı için hazırlanan ilk öykünün resmi gösterilir ve öykü okunur. 3. Aşama Bilişsel süreç yaklaşımının aşamalarına model olunur,o öykü ve resimle ilişkili uygun olarak sorular sorulur ve yanıtlar alınır. a.Sosyal kodlama (ne oldu?) b.Sosyal karar verme (neler yapabilirim?) c.Sosyal davranışın ortaya konması (hangisini yapmalıyım? d.Değerlendirme (sonuçta ne olur?) 4. Aşama Aynı öykü ve resim kullanarak öğrencinin bilişsel süreç yaklaşımının aşamalarını izleyerek uygun sorular sorması ve yanıtlaması sağlanır (yanlış tepkiler düzeltilir ve doğru tepkiler pekiştirilir.) a.Sosyal kodlama b.Sosyal karar verme c.Sosyal davranışın ortaya konması d.Değerlendirme 5. Aşama Dördüncü ve beşinci basamaklar diğer öyküler için tekrarlanır.

Öğretilecek sosyal becerilerin seçimi Seçim esnasında çocuğu iyi tanıyan anne,baba,öğretmen ve akran gözlemlerinden yararlanılmaktadır. Sosyal beceri kontrol listesi Öğretmenin değerlendirmesi Çalışma grubunun belirlenmesi Bu çalışma hafif zihin engelli 1 öğrenci ile yürütülmüştür.

3. Öğretim ortamı Öğrenciye ‘YABANCI BİRİYLE TANIŞIRKEN UYGUN ŞEKİLDE DAVRANMA’ becerisini öğretmek amacıyla hazırlanan sosyal beceri öğretim programının uygulamaları Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde yapılmıştır. 4. Öykülerin hazırlanması Bilişsel süreç yaklaşımına göre hazırlanan sosyal beceri öğretim programında kullanmak amacıyla hedef becerilerin gerekli olduğu ortamları betimleyen öyküler hazırlanmıştır. Her becerinin, başlama düzeyi verilerinin toplanması ile öğretim ve yoklama oturumlarında kullanmak amacıyla 5 ayrı öykü, aynı şekilde her becerinin genelleme oturumlarında kullanmak amacıyla da 3 ayrı öykü olmak üzere, programdaki her beceri için 8 ayrı beceri oluşturulmuştur.

5. Resimlerin hazırlanması Öyküler hazırlandıktan sonra,her öyküye ilişkin resimlerin yapılması aşamasına geçilmiştir. Hazırlanan her bir öyküyü betimleyen resimler 20X30 cm ebatlarında resim kağıtlarına renkli olarak çizilmiştir. Zihinsel engelli öğrenciye öğretilmesi hedeflenen sosyal becerilere ilişkin hazırlanan öykü ve resimlerin uygun olup olmadığını belirlemek için, sosyal geçerlik çalışması yapılmıştır.

II. Sosyal beceri öğretim programının uygulanması Başlama düzeyini/ öğretim öncesi performans düzeyini belirleme aşaması Öğretim aşaması