BİLGİSAYAR DONANIMI VERİ YOLLARI

VERİ YOLU NEDİR ? Veri yolu (BUS), anakarttaki tüm aygıtlar arası veri iletişimini sağlayan devrelerdir. Yani bilgisayarın bir bileşeninden diğerine verileri iletmek için kullanılan devrelere veri yolu (Bus) adı verilir. Bilgisayarlarda genellikle iki tip veri yolu (bus) kullanılmaktadır. Birinci tür veri yolları köprüler aracılığı ile sisteme bağlanan ( ISA, AGP, PCI gibi) veri yollarıdır. İkinci tür veri yolları ise doğrudan işlemciye ve sistem belleğine bağlanan Sistem Veri Yolu (System BUS) ya da diğer ismi ile Yerel Veri Yolu’dur (Local BUS). İlk veri yolu çeşidimizde bağlantılar köprüler aracılığı ile sağlanmaktadır. Köprü dediğimiz birimler esasen veri trafiğinin düzeni ile meşgul olan yonga setleridir.

VERİ YOLU NEDİR ? Yonga seti, anakartın beyni niteliğini taşıyan entegre devrelerdir. Bilgisayarın içerisindeki işlemci, önbellek, sistem veri yolları, çevre birimleri. . kısaca tüm birimler arasındaki iletişimi denetler.

SİSTEM VERİ YOLLARI FSB ISA PCI AGP USB veri yolu Firewire (IEEE 1394) veri yolu PCI Express veri yolu IDE EIDE SATA

SİSTEM VERİ YOLLARI -FSB (Front Side Bus) Veri Yolu Anakart üzerindeki bütün bileşenlerin haberleşmesinde kullanılan paralel veriyoludur . DMI,SATA,PCI-Express gibi birimlerin noktadan noktaya seri haberleşme kullanmaya başlaması ile birlikte FSB, sadece işlemciye kalmış oldu, işlemci FSB’yi kuzey köprüsü üzerinden belleklere erişmek için kullanıyor. Güncel FSB teknolojisi 64-bit genişliğinde 266 Mhz ile 400 Mhz arasında çalışmakta ve her bir saat darbesinde 4 bit gönderildiği için etkin değeri 1066 Mhz ile 1600 Mhz arasında olmakta. Ucuz ve gerçekleşmesi kolay bir teknoloji olduğu için eski olmasına rağmen günümüze kadar kullanıla geldi

SİSTEM VERİ YOLLARI -ISA (Industry Standard Architecture) Veri Yolu 1984 yılında geliştirilmiş bir bus veri yoludur. 16 adet veri aktarım bitine sahip bu veri yolunun sadece ilk bölümü kullanıldığında 8 bit olarak çalışabilmektedir. Teorik olarak saniyede 8 Megabit transfer yapabilmektedir. Pratikteyse en fazla 1 ya da 2 Megabit hızında çalışabilmektedir. İlk tak-çalıştır(plug-play) standardı 1993 yılında ISA slot üzerinde çalışan kartlar için geliştirilmiştir. Bu veri yolu her seferde 16 bit veri transfer edebildiği için sistemde beklemeye neden olmaktadır.

SİSTEM VERİ YOLLARI -PCI (Peripheral Component Interconnect) Veri Yolu Anakartta ISA veri yollarının hemen yanında bulunan, ISA' ye daha kısa olan beyaz renkli kart yuvalarıdır. PCI veri yolları, PCI kartlarının genişleme yuvalarına takılması ile çalışır. PCI veri yolu tak-çalıştır özelliğinde üretilirler. Tak-çalıştır özelliği, sisteme takılan herhangi bir birimin sistem tarafından otomatik olarak tanınabilmesi ve ona ait sürücülerin yine otomatik olarak yüklenebilmesi özelliğidir. 1993'te 64 bitlik bir kapasite ile Intel tarafından üretilen bu veri yolu uyumluluk sorunları nedeni ile 32 bitlik kapasite ile çalışmaktadır.

SİSTEM VERİ YOLLARI -PCI ExPress Veri Yolu PCI Express PCI veri yolunda kullanılan paralel veri iletimi mimarisinin yerine seri çalışan ve noktadan noktaya iletişim mimarisini kullanan bir teknoloji getiriyor. Grafik kartları için kullanılan PCI Express x16 veri yolunun anlamı, “16 adet paralel yolun birleştirilerek” bu yolun sağlanması demek. Tahmin edebileceğiniz gibi sistemde en fazla bant genişliğine ihtiyaç duyan veri yolu, grafik kartlarının kullanmak zorunda oldukları veri yolları. Bu önceden AGP iken, şimdi PCI Express x16 hâline gelmiş. Bu da her yönde saniyede 4Gb’lik bir veri akışı demek. Yakın bir gelecekte linklerin sahip olduğu sinyal oranının artırılarak ya da yan yana daha fazla yol konarak daha fazla bant genişliğinin elde edilmesi düşünülmektedir.

SİSTEM VERİ YOLLARI -PCI ExPress Veri Yolu

SİSTEM VERİ YOLLARI -AGP (Advanced Graphics Port) Veri Yolu Yalnızca ekran kartları için üretilmiş olan bu veri yolu, ekran kartının işlemciye doğrudan ulaşmasını sağlar. PCI veri yolu, sınırlı bant genişliğinden dolayı 3D grafiklerinin işlenmesi gereken uygulamalarda yetersiz kalıyordu. AGP, PCI'a göre daha hızlı olduğundan ve sistem belleğine erişebilmesi gibi özelliklerinden dolayı tercih edilmiştir. Peki AGP Neden Hızlı? AGP kanalı, 32 bitlik veri yolu kullanarak 66 Mhz hızında veri taşır; yani saniyede 66 Milyon kere 32 bitlik veri transfer eder. Anakart üzerinde eğer tek bir AGP var ise bu veri yolu başka aygıtlarca paylaşıma kapalıdır. Böylesi bir durumda ekran kartı en yüksek kapasitesi ile çalışır. AGP daha hızlı çalışabilmek için Pipeline denilen, verileri toplu olarak işletme temelli teknolojiyi kullanır.

SİSTEM VERİ YOLLARI -USB (Universal Serial BUS) Veri Yolu USB, bilgisayar ile bilgisayara harici olarak takılabilir aygıtlar arasında kullanılan arabirimdir. Joystick, klavye, fare, dijital kamera, taşınabilir bellekler, modem, bluetooth, tarayıcı, yazıcı, TV kartı gibi birimler USB veri yolunu kullanabilen çevre birimleridir. Harici bir veri yolu olan USB saniyede 12 Mbps hızında veri transferi yapabilmektedir. USB 1.0, USB 1.1, USB 2.0 ve USB 3.0 çeşitleri olan bu veri yolu beş metreden fazla kablo ile kullanılmamalıdır. Kullanılması halinde performansta gözle görülür bir düşüş olacaktır. Eğer göbeği (hub) USB ile bağlıyor isek, bu mesafe otuz metreye kadar çıkarılabilir. Günümüzde çok yaygın bir şekilde kullanılan USB bağlantı noktalarına aynı anda 127 adet çevre birimi bağlanabilir.

SİSTEM VERİ YOLLARI -IEEE 1394 (FIREWIRE) Veri Yolu Saniyede 400 megabitlik veri transferine olanak sağlayan, henüz yeni olmasına rağmen hızlı bir yol standardıdır. 400 Mbps ile 1200 Mbps arasında bir bant genişliğine sahip olan bu veri yolu, tek bir bağlantı noktasına 63 adet çevre birimi takılabilmesini desteklemektedir. Tasarlanma amacı temelde hız olsa da, aslen IDE, EIDE, SCSI ve Paralel Port gibi veri yollarının yerine geçmektir. Bu teknolojiyi aslen gerçekleştiren üretici firma Apple, bu teknolojisine Firewire ismini vermiştir. Hızı düşünürken tabii ki tak-çalıştır özelliği de unutulmamıştır. Çok hızlı olmasına rağmen maliyeti yüksek bir teknolojidir. Bu nedenle dijital kamera, dizüstü bilgisayar gibi yüksek veri transfer hızı gerektiren aygıtlar için kullanılması beklenmektedir.

SİSTEM VERİ YOLLARI -IDE (Integrated Device Elektronics) Veri Yolu Öncelikli olarak sabit sürücüleri kontrol etmek amacı ile geliştiren bu veri yolu aslen bir arabirimden başka bir şey değildir. CD ROM, DVD ROM, sabit sürücü gibi saklama birimleri bilgisayara IDE ara birimi aracılığı ile bağlanırlar. Bu bağlanma işlemi ise IDE kablosu ile sağlanmaktadır. IDE Kablosu 40 ya da 80 telden oluşturulmuş veri kablolarına IDE kablosu denilmektedir. Her kablonun baş ve sonunda bir bağlantı birimi (connector) bulunmaktadır. Bazı kablolarda ortada bir bağlantı birimi daha bulunmaktadır. Mavi uçlu bağlayıcı her durumda ana karta bağlanmalıdır. Siyah olan daima birincil (primary, master) aygıta bağlanmalıdır. Gri bağlayıcı ise daima ikincil (secondary- slave) aygıta bağlanmalıdır. Bir kişisel bilgisayar (PC- Personal Computer) dört adet IDE aygıtını destekler. IDE kablosunun ilk ucuna takılı olan aygıt birincil olarak işlem görürken; orta uca takılan aygıt ikincil olarak işlem görür.

SİSTEM VERİ YOLLARI -EIDE (Enhanced IDE) Bu standart sabit disk kapasitesini 528 MB sınırının üzerine çıkartmak amaçlı tasarlanmıştır. Anakarta eklenmiş şekilde gelen bu teknoloji, daha fazla disk erişimi sağlamaktadır. Saniyede 100 MB veri transferine olanak sağlaması da bir avantajıdır.

SİSTEM VERİ YOLLARI -Serial ATA (SATA) Veri Yolu SATA kablosu, düşük voltajda çalışmakla birlikte görünüşü ince ve uzundur. 150 MB veri transferine olanak sağlayan SATA, Master/Slave Jumper ayarlarına gereksinim duymaz. Paralel ATA (PATA) 80 telden yapılmış iken; SATA yalnızca 7 telden oluşmaktadır.

PORTLAR ve KONNEKTÖRLER Ana kart ile kasa dışındaki parçaları birbirine bağlayan portlar Paralel Port Ses Giriş PS2 Fare RJ-45 Network Ses Çıkış Mikrofon Giriş PS2 Klavye Seri Port VGA Monitor USB

PS2(Fare Klavye) Yeşil olana fare, mor olana klavye takılır. Konnektör 6 pinlidir

PARALEL PORT Konnektörün ucunda 25 pin bulunur Yazıcı, tarayıcı vb. parçalar takılır.

Ethernet Port Yerel ağlara bağlanmak için kullanılır

USB Port Universal Serial Bus Her türlü cihaz bağlanabilir Seri ve Paralel portlara göre çok hızlıdır USB portları çoğaltılabilir

Monitör 15 pin bulunmaktadır Resim ve görüntü gibi yüksek çözünürlük gerektiren bilgileri göndermek için idealdir.

S-Video Port Super Video Video bilgisini renk ve parlaklık olmak üzere iki farklı sinyale bölerek gönderir. Televizyona görüntü aktarmada kullanılır. Bilgisayar, projeksiyon gibi aletlerde ise S-video iyi bir performans sağlamaz. 4 adet pin vardır.

Disket (Floppy) Yuvası ve Kablosu Disket sürücünün iki kablosu vardır: 1) Güç 2) Data Data kablosundaki kırmızı renkli çizgi ana karttaki konnektörün PIN1 yazısına denk getirilerek takılır. Disket sürücü tarafında ise güç kablosunun kırmızı çizgisi ile data kablosunun kırmızı çizgisi yan yana getirilerek takılır.

Dijital Ses Yuvaları ve Kabloları Disk sürücüler ile ses kartı arasına takılır. Sürücülere takılan müzik disklerinin seslerinin hoparlörlerden çıkmasını sağlar..

Fan Kablosu ve Yuvası Fan kablosunun ana kart üzerindeki uygun sokete takılması gerekir Eğer unutulursa soğutucu çalışmaz ve işlemci soğutulamaz..

Anakart Güç Kablosu ve Yuvası Bir ucu güç kaynağına bağlı olan güç kablosu ana karta bağlanarak anakart elektrik ile beslenir.

USB Konnektörleri Çevre birimlerinin ana karta bağlanmasını sağlar US konnektörleri ana kart üzerindeki uygun yuvalara takılmalıdır…

Sistem Panel Konnektörleri Kasanın dışındaki buton ve ışıkların çalışabilmesi için ana kart üzerindeki yuvalara düzgün şekilde takılmalıdır.. Bağlanması gereken kablolar : Güç butonu Reset butonu Güç ışığı Sabit disk ışığı Kasa hoparlörü.

İşlemci soketi Anakart üzerinde işlemciyi takmak için bir soket veya slot bulunur. Soket, yassı dikdörtgen şeklindeki işlemciler için iki düzlem üzerine (enine ve boyuna) uzanan iğnelerin oturduğu yuvaya verilen addır.

ANAKART CHIPSETLERİ Anakartın trafik polisleridirler. Bilgi akışını kontrol ederler. Kuzey ve güney köprüsü olmak üzere iki tanedir..

Intel Chipsetleri Intel tarafından geliştirilen son üç chipset (Mayıs 2006 itibariyle) 975X , 955X ve 925X dir. Bu chipsetler içinde 975X sağladığı daha çok PCIe veri yolu ile öne çıkmaktadır. Bu chipsetler sadece İntel işlemcileri ile çalışmaktadır.

Sis Chipsetleri Sis hem Intel hem de Amd işlemcileri için chipset üreten bir firmadır. İntel için geliştirdiği son chipset olan SiS662 de 64 bit teknolojisini , çift çekirdekli işlemcileri ve PCIe veri yolunu tam olarak desteklemektedir.

Via Chipsetleri Via tarafından geliştirilen son iki chipset VIA K8T900 ve VIA PT890 dir. VIA K8T900 AMD işlemcileri desteklemektedir. VIA PT890 ise Pentium işlemcilere uyumludur; ancak LGA yapısını kullanan işlemcilerle uyumsuzdur.

AMD Chipsetleri Amd firması da intelde olduğu gibi sadece kendi işlemcilerine uygun chipsetler üretmektedir. Firmanın son geliştirdiği chipset olan AMD-8132 de PCI-X veri yolu ile HyperTransport teknolojisi mevcuttur. AMD’nin bir önceki Chipseti olan AMD- 8151 ise AGP veri yolu desteği mevcuttur.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ.