BÖLÜM 9

KOŞULLAMA TÜRLERİ Klasik Koşullama: Pavlov İsmi Tanıdık Geliyor mu? Hayvan öğrenmesi ve hayvan davranışı çalışmaları, temelde iki tür koşullamanın olduğunu belirledi.

KOŞULLAMA TÜRLERİ Klasik Koşullama: Pavlov İsmi Tanıdık Geliyor mu? Klasik koşullamada (Pavlovyen ya da tepkisel koşullama), koşulsuz davranışı ortaya çıkaran bir koşulsuz uyarandan önce ışık ya da ses gibi bir nötr uyaran verilir. Bu iki uyaran birkaç kez eşlendikten sonra, aslen nötr olan uyaran, aynı tepkinin ortaya çıkmasına neden olur.

KOŞULLAMA TÜRLERİ Edimsel (Araçsal) Koşullama Araçsal (edimsel) koşullamada, belirli bir davranıştan sonra bir pekiştirici uyaran geliyorsa, davranışın ortaya çıkma sıklığı artar. Pozitif pekiştirici uyaran (ödül), kendisini ortaya çıkaran davranışın sıklığını artırır.

Negatif pekiştirici uyaran ise, kendisini ortadan kaldıran KOŞULLAMA TÜRLERİ Edimsel (Araçsal) Koşullama Negatif pekiştirici uyaran ise, kendisini ortadan kaldıran davranışın sıklığını artırır. Cezalandırılan bir davranışın ortaya çıkma sıklığı azalır.

(denekler-arası desen) kullanılacağına karar verilmelidir. KOŞULLAMA TÜRLERİ Denekler-Arası Desenler ve Denek-İçi Desenler Hayvanlarla ya da insanlarla bütün deneysel araştırmalarda, deneyin her koşuluna aynı organizmaların mı (denek-içi desen), yoksa farklı koşullarda farklı organizmaların mı (denekler-arası desen) kullanılacağına karar verilmelidir.

KOŞULLAMA TÜRLERİ Denekler-Arası Desenler ve Denek-İçi Desenler Mümkün olan her koşulda, denek-içi desenler tercih edilir. Bu sayede, deneklerin arasındaki farklardan kaynaklanan değişkenlik en aza indirilir.

KOŞULLAMA TÜRLERİ Denekler-Arası Desenler ve Denek-İçi Desenler Ayrıca, denek-içi desenlerde denekler-arası desenlerdekinden daha az deneğe ihtiyaç duyulur. Ancak bu desenlerde her birey daha uzun bir süre test edilir.

KOŞULLAMA TÜRLERİ Klasik Koşullamada Uyaran Şiddeti Deneysel desen seçimi, bazı durumlarda deneyin sonucunu büyük oranda etkileyebilir. Örneğin, denekler-arası olarak değişimlediğinde, uyaran şiddetinin klasik koşullama üzerinde bir etkisi görülmez; denek-içi olarak değişimlendiğinde ise, büyük bir etkisi olur.

KOŞULLAMA TÜRLERİ Klasik Koşullamada Uyaran Şiddeti Denek-içi desenlerde, test edilme zamanıyla birlikte bir karıştırıcı etki oluşmaması için, koşulları (karşıt) dengelemek ya da koşulların veriliş sıralarını sistematik bir şekilde düzenlemek gerekir.

KOŞULLAMA TÜRLERİ AB Deseni Psikoloji araştırmalarının çoğunda kullanılan büyük-n deseni, yalnızca bir deneğin olduğu uygulama ortamları için uygun değildir. Çoğu zaman bir küçük-n deseni olarak, AB deseni kullanılır. A aşamasında, davranışa ilişkin temel bir ölçüm alınır ve B aşamasında bir müdahale yapılır.

KOŞULLAMA TÜRLERİ AB Deseni B aşamasında görülen davranış değişikliğini, yapılan müdahaleye bağlamak yanlıştır. Çünkü alışma ya da yorgunluk gibi diğer etkenler, davranış üzerine karıştırıcı bir etki yapmış olabilir.

KOŞULLAMA TÜRLERİ ABA Deseni ya da Geri Döndürme Deseni ABA deseni, AB desenin yerine kullanılabilecek güçlü bir desendir. Buradaki ikinci A aşamasında, müdahale ortadan kaldırılır ve B aşamasındaki davranış değişikliğinin bağımsız değişkenden kaynaklanıp kaynaklanmadığına bakılır.

KOŞULLAMA TÜRLERİ Değişen Düzeyler Deseni Değişen-düzeyler deseni ise, birden çok bağımsız değişkenin ya da ikiden fazla düzeyi olan bağımsız değişkenlerin incelenebilmesini sağlar.

KOŞULLAMA TÜRLERİ Çoklu Temel Deseni Çoklu temel deseninde, bağımsız değişken sunumundan önce, farklı davranışlar ya da farklı kişilere ilişkin çeşitli süreler boyunca bir temel ölçüm alınır.

isteniyorsa ABA deseni yerine bu desen tercih edilebilir. KOŞULLAMA TÜRLERİ Değişen Ölçütler Deseni Bağımsız değişkende güçlü bir taşıma etkisinin ortaya çıkabileceği durumlarda, denek-içi bir desen oluşturma isteniyorsa ABA deseni yerine bu desen tercih edilebilir.