Rumeli Ağızları 1 / Doğu Rumeli/ Tarihçe Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN Rumeli Ağızları 1 / Doğu Rumeli/ Tarihçe

Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN Rumeli Ağızları 1 / Doğu Rumeli/ Tarihçe Balkanlar, M.S.IV. Yüzyıldan itibaren Alanlar, Hunlar vasıtasıyla Türk yerleşim bölgeleri haline gelmiştir. VI Yüzyılda Avarlar, Bulgarlar, Uz(Guz, Oguz)lar, Kumanlar, Peçenekler gibi Türk unsurların Balkanlar’a yerleşimi de daha eskidir. 13. Yüzyılda Moğollar tarafından mağlup edilen Rus-Kuman birleşik ordusu içinde bulunan Uz boyları ( Gagavuz/ Gökoğuz) da Dobruca, Deliorman ve Tuna boylarındaki Peçeneklere karışıp bu bölgede yerleştiler. Batı Türklüğünün ekseriyetini teşkil eden kalabalık Oğuz gruplarının bu coğrafyaya yerleşimi ise 1353-1356 Rumeli’ye geçiş sürecinde gerçekleşmiştir. Rumeli AĞIZLARI

Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN

Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN Rumeli Ağızları 1 / Doğu Rumeli/ Diyalektolojik Durum Karahan; Rumeli ağızlarını, Anadolu ağızlarının doğal bir uzantısı olarak değerlendirdiği için, ayrı bir ağız bölgesi olarak ele almaz. Tasnifinde ele aldığı Anadolu ağızlarını ifade ederken Rumeli ağızlarına atıflar yapar. Bu düşünce doğru olmakla birlikte, Balkanların sadece Anadolu’dan giden öncü, uç beyi Oğuz gruplarından oluşmaması sebebiyle ayrıca ele alınması zaruridir. Nitekim, Macar Türkolog Németh de Rumeli ağızlarını ayrıca ele almış ve bu ağızları ikiye ayırmıştır: 1) Doğu Rumeli: Türkiye’nin Trakya kısmı, Bulgaristan 2) Batı Rumeli: Batı Trakya: Yunanistan’dan Selânik’e kadar Ege şeridi, Rodop dağlarının güneyi. Şehir olarak Gümülcine, İskeçe, Florina; Makedonya’dan Üsküp; Kosova’dan Priştine, Prizren ve diğer şehirler.

Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN Rumeli Ağızları 1 / Doğu Rumeli/ Diyalektolojik Durum Biz de bu tasnife dayalı olarak Balkanlardaki Türk ağızlarını iki kısımda incelemenin doğru olacağını düşünüyoruz. Bu sebeple önce Doğu Rumeli olarak adlandırılan ağız bölgesini (Türkiye’nin Trakya kısmı, Bulgaristan ) ele alacağız. Bunun için Selahattin Olcay’ın “Doğu Trakya Yerli Ağzı”, Hüseyin Dallı’nın “Kuzeydoğu Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar”, Emin Kalay’ın “Edirne İli Ağızları” adlı çalışmalarından birer metin üzerinde duracağız. Doğu Trakya= Doğu Rumeli Ağızları olarak adlandırılan bölgemizin, sözü edilen çalışmalardan aldığımız kaynak metinlerde de görülebilen ağız özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN A) Ses Bilgisi Özellikleri: o,ö > u, ü ( buşan-, çurba, kuvala-; üle, üretmen, sǖt) e > i, 1 var (dirmen, sirek, p1nir, z1tin) i / >> ö/, a/ >>u/ böbē(r), buba ı#/u# > ü# > i# (Sonda i’leşme) Pek rastlanmaz. i > ı ( İlk hece hariç) (yok) ö > o, ó; ü > u ,ú a > e , e > *a (seyrek) #k / #ķ : #k / #ķ, *# ġ Var (ķarı, ķoyun) (Sadece “Edirne Dağlı Ağzı”nda ķ > ġ: ġarı, ġoyun) #h > #ø var (øaydi, øakāret) h# > ø# 1tiyar, Allaø (Bazı kelimelerde) #ø > #h, #v > #h Hayran “ayran “, hur-, l /n / v / t / r / y > ø ge(l)bakayım;turu(n)c, abdes(t), bi(r), şe(y), e(v)vel

Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN A) Ses Bilgisi Özellikleri: g# / ġ# : g# / ġ# (yok) ş > j var (üj, almıj) b#, c#, d#, g# var (kasab, büyg, Memed, kac) ŋ yok Yarı uzun ünlüler (ğ, h, r, v, y zayıflamasıyla) bild1(ğ)in kadā(r) bǖ(y)lē(y)di musamā(h)a mu(v)āzene Uzun ünlüler [ع]: sāt, mürācāt [k/g]: āşam, ǖren_; mērse, yürēmde [h]: allā, māsun; māle, nōt [y]: şē, s1rek [r]: gadā, tōba, böbē, gīlā, būgu Vurgusuz orta hece ünlüsünün düşmesi (burøya, vazøyet) z# > s# bis, sis, şapkamıs, geliris

Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN A) Sekil Bilgisi Özellikleri: Şahıs ekleri -n [t.1.ş.’ta, -m’ye paralel olarak] (gitçēn, almışın) Şimdiki zaman -1, -Ū2 (gel1, oturū, görǖ) -yo (geliyo, yazıyo) -(I2)yI2 (geliyi, yazıyı, atiyi, yakıyılar, anlayi, yiyi, yollayi) - I2yA(r) (deviriye, alĭyērın) -Ār (almērın, gitmēri) -I2y (durıydı, olıy) Geniş zaman -r > ø (geliøsin) Gelecek zaman -AcAk > øcAk: (1.şahıslarda) (yakøcak, yakøcam, gidøcek, buşanøcādı; geçcēm) Öğrenilen Geçmiş zaman -mIş > -mIj (almıj, gelmiyomuj) Gereklilik -mAlI2 (almalıyın) Emir -AyI2m > Ay(ø)m (bakayøm) -AlI2m > Al(ø)m (bakaløm) -AlI2m > -ølI2m (alølım) Birleşik çekimler Ek sırası değişebilir: (alırdılā, gidēdilē aldımdı, gitmedinizdi almışsalā, almēcāsalā) Çokluk eki +lAr > lĀø (başaklā)

Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN A) Sekil Bilgisi Özellikleri: İyelik Ekleri +I yerine +sI (küysü, sabāsı: sabahleyin , dāsında) +I > ø (sabāna:sabahleyin) Hal ekleri #ğ>#ø sonucunda: dāø , dā(y)ı , dā+(y)a , dā+la, dā+nın köpē “köpeği, köpeğe” vb. Yükleme hâli +(y)I > +(ø)Ī (ordū, çiçekç1) Yaklaşma hâli +(y)A> +(ø)Ā (burā, lirā, nerē) +(y)A> +(y)I (burayı, orayı) Vasıta hâli +yla > ēla (baltēla, boyēla) Zarf-fiil +kAn(A) (astaykan, uyurkana) +kA (konuşurka, giderke) -I2ncAsI2nA [-ıncaya kadar] (ölüncesine) -diyen [-ınca] (gitdiyen) -AlAk (okuyalak, içelek) -dī2nAn (aldīnan, gitt1nen) Soru nI [benzeşmeyle] (..yaptın nı?) alĭyērın mı, almērın mı / alır mīn, almaz mīn almışın mı / almış mīn / al(mē)cā mīn almalıyın mı / almalı mīn al(m)ıyēn mı / al(m)ıyē mīn “alayım mı” Yaygın kullanılan bir seslenme edatı “ba!”, neaPıyesin ba?, dede ba !