ÖĞRENME ALANI AHLAK VE DEĞERLER
12. SINIF ÖĞRENME ALANLARI 4 İNANÇ VAHİY VE AKIL 2 6 İBADET DİN VE LAİKLİK 3 5 7 HZ. MUHAMMED AHLAK VE DEĞERLER DİN, KÜLTÜR VE MEDENİYET
ÜNİTE 5 TEVBE VE BAĞIŞLAMA
ÜNİTE KONULARI 1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR 2- TÖVBE HATADAN DÖNME ve İYİLİĞE DÖNME EYLEMİDİR 3- ALLAH BAĞIŞLAYICIDIR BAĞIŞLAYANI SEVER 4- BAĞIŞLAMA İNSANI YÜCELTİR 5- İYİLİKLER KÖTÜLÜKLERİ GİDERİR
1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR Tevbe kelimesi, geri dönmek, pişman olmak, bir şeyden vazgeçmek ve işlenen günahı terk ederek Allah'a dönmek anlamlarını ifade etmektedir. Tövbe, bireyin dinen kötü olandan, olumsuz huy ve davranışlardan uzaklaşarak samimiyetle iyi ve güzel olana yönelmesi ve önceden işlemiş olduğu hatasını itiraf edip pişman olarak bir daha yapmamaya karar vermesidir. Aynı kökten gelen "tevvab" kelimesi, çokça kabul eden anlamına gelmekte ve Allah’a sıfat olarak kullanılmaktadır.
1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR Allah, yarattıkları içinde sadece insanı akıl, düşünme yeteneği, muhakeme gücü gibi bir takım meziyetler ile donatmıştır. Ancak bütün bu üstün kabiliyetlerle donatılmış insanın, hata yapabilen bir yapısı da mevcuttur. İslam'a göre insan, ne melek gibi tamamen iyi, ne de şeytan gibi tamamen kötü bir varlıktır. O, iyi ve kötüye kabiliyeti olan ve yaptığı işlerle, meleğe de şeytana da benzeyebilen bir varlıktır. Bu özelliğinden dolayı, doğuştan günahsız olan insanın, her an günaha düşmesi mümkündür.
HADİS “Tüm Ademoğulları hata edicidir; Hz. Peygamber, şu sözü ile insanın günahtan uzak kalamayacağını ortaya koymaktadır. Aynı zamanda bu hadis, günahtan arınıp kurtulmanın tek yolunun tövbe olduğuna da delil olmaktadır. “Tüm Ademoğulları hata edicidir; hata edenleri en hayırlıları ise tövbe edenlerdir.”
1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR İnsan gaflete düşebilen, unutan, yanılabilen, hata yapabilen bir varlıktır. Her an, pek çok konuda eksik düşünebilir, yanlış bir karar verebilir, hatalı bir tavır sergileyebilir. İnsanın kendisini hayatı boyunca hatasız, günahsız, eksiksiz ve kusursuz olduğunu zannetmek Kuran'a uygun olmayan bir tavırdır. Çünkü insan hata yapmaya ve günah işlemeye açık, aciz bir varlıktır. Aynı şekilde Allah bağışlayıcı ve tövbeleri kabul edici olduğunu bildirmiştir.
1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR Bu nedenle insanın bilerek veya bilmeyerek, gaflete kapılarak, nefsine uyarak işlediği hatalardan dolayı ümitsizliğe düşmesi İslam ahlakına uygun olmayan bir tavır olacaktır. Hata yapan mümine düşen, hatasından ibret almak, pişman olup doğruya yönelmek, vakit geçirmeden Allah'a sığınmak ve bir daha o hatayı tekrarlamamak için gayret göstermektir.
1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR Bir insan işlediği günahtan dolayı tövbe ettikten sonra da yeniden gaflete düşüp aynı günahı işleyebilir. Belki bu defalarca tekrarlanır. Ama son bir kez tövbe edip o günaha bir daha dönmediğinde, tövbesinin kabul edilmesini Allah'tan umabilir. Ancak her konuda olduğu gibi bu konuda da asıl olan samimiyettir. Bazı insanların kapıldığı “ileride yaşlanınca, bir gün tövbe ederim” şeklindeki düşünce ise çok büyük bir samimiyetsizliktir ve sonu hüsranla sonuçlanabilir.
AYET Allah böyle düşünenleri Kuran'da şöyle uyarmaktadır; “Allah'ın kabulünü üzerine aldığı tövbe, ancak cehalet nedeniyle kötülük yapanların, sonra hemencecik tövbe edenlerinkidir. İşte Allah, böylelerinin tövbelerini kabul eder. Allah, bilendir, hüküm ve hikmet sahibi olandır. Tövbe; ne, kötülükleri yapıp edip de onlardan birine ölüm çatınca: ’Ben şimdi gerçekten tövbe ettim’ diyenler, ne de kafir olarak ölenler için değil. Böyleleri için acı bir azab hazırlamışızdır.”
ÜNİTE KONULARI 1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR 2- TÖVBE HATADAN DÖNME ve İYİLİĞE DÖNME EYLEMİDİR 3- ALLAH BAĞIŞLAYICIDIR BAĞIŞLAYANI SEVER 4- BAĞIŞLAMA İNSANI YÜCELTİR 5- İYİLİKLER KÖTÜLÜKLERİ GİDERİR
İYİYE YÖNELME EYLEMİDİR 2. TÖVBE HATADAN DÖNME ve İYİYE YÖNELME EYLEMİDİR Tövbe, hem kul, hem de Allah ile ilişkisi olan bir davranıştır. Kul, Allah’ın çağrısına uyarak hatasından tövbe etmekle, tövbenin kendisi ile ilgili yönünü gerçekleştirmiş olur. Allah, kullarına tövbe fırsatını bahşetmekte ve bunun da ötesinde onları tövbeye çağırmaktadır. Allah’ın kullarından istediği tövbe, kalplerdeki duygular ve dillerdeki ifadelerle sınırlı kalmayıp, davranışlara da yansıyan bir tövbedir.
AYET “Ancak tövbe edenler, durumlarını iyileştirenler Tevbe eden insanın sadece kötü fiilleri terk etmekle kalmayıp eski günahlarını telafi edici davranışlara yönelmesi istenir. İyi ameller işleyenler Allah’ın rızasına erecektir. “Evet, ben tövbe eden, inanan, iyi iş yapan sonra da doğru yolda giden için çok bağışlayıcıyım.” (Tâhâ, 20/82) “Ancak bundan sonra tövbe edip durumlarını iyileştirenler başka. O zaman Allah, elbette bağışlayıcıdır, merhametlidir.” (Al-i İmran, 3/89) “Ancak tövbe edenler, durumlarını iyileştirenler ve açıklayanlar bunun dışındadır. İşte onların tövbelerini kabul ederim. Ben tövbeleri çok kabul edenim ve merhametliyim.” (Bakara, 2/160)
İYİYE YÖNELME EYLEMİDİR 2. TÖVBE HATADAN DÖNME ve İYİYE YÖNELME EYLEMİDİR Tövbeden sonra günahları telafi edecek iyi işlere yönelmek, kişinin tövbesinin devamı açısından da önemlidir. Sadece tövbe edip ardından Allah’ın affını elde etme çabasına girmeyen ve iyi işler yapmayan kişi; günahtan dolayı rahatsız olan vicdanını rahatlatamaz. Bu rahatsızlığın, onu, af konusunda ümitsizliğe düşürerek tekrar günaha sürüklemesi mümkündür.
İYİYE YÖNELME EYLEMİDİR 2. TÖVBE HATADAN DÖNME ve İYİYE YÖNELME EYLEMİDİR İşlediği günahtan tövbe eden kişi, eski günahlarını tümüyle yok etmek için, ibadet dışında kalan hayırlı iş ve uygulamalara yönelebilir. Bu hayırlı faaliyetler günahların affına vesile olmaktadır
“Çünkü iyilikler kötülükleri giderir bu ibret alanlara bir öğüttür.” AYET Konuyla ilgili olarak Kuran’da da şöyle buyrularak, işlenen iyi amellerin kötü fiilleri affettirebileceği açıkça ortaya konulmuştur; İşlediği günahtan tövbe eden kişi, eski günahlarını tümüyle yok etmek için, ibadet dışında kalan hayırlı iş ve uygulamalara yönelebilir. Bu hayırlı faaliyetler günahların affına vesile olmaktadır. “Çünkü iyilikler kötülükleri giderir bu ibret alanlara bir öğüttür.” (Hud, 11/114)
HADİS “Nerede olursan ol, Allah’tan kork ve Aynı konuda Hz. Peygamber şöyle diyerek hatayı telefi eden amellerin yapılması üzerinde durmuştur; “Nerede olursan ol, Allah’tan kork ve işlediğin günahın hemen ardından, onu yok edecek bir iyilik yap.” (Tirmizi, Sünen, “Birr”, 55)
ÜNİTE KONULARI 1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR 2- TÖVBE HATADAN DÖNME ve İYİLİĞE DÖNME EYLEMİDİR 3- ALLAH BAĞIŞLAYICIDIR BAĞIŞLAYANI SEVER 4- BAĞIŞLAMA İNSANI YÜCELTİR 5- İYİLİKLER KÖTÜLÜKLERİ GİDERİR
3. ALLAH BAĞIŞLAYICIDIR ve BAĞIŞLAYANI SEVER Yüce Allah, sonsuz rahmeti ile insanlara, her zaman hatalarından dolayı bağışlanma dileme ve tövbe etme imkanı tanımıştır. Samimi olarak günahlarının affedilmesini isteyen her insan Allah'ın kendisini bağışlamasını umabilir. İnsanları din ahlakından uzaklaştıran sebeplerden bir tanesi, işledikleri günahların getirdiği suçluluk duygusu nedeniyle kendilerini ’asla düzelmez, iflah olmaz’ kimseler olarak görmeye başlamalarıdır.
Rabbimiz şu şekilde buyurmaktadır; bağışlayanım, esirgeyenim.“ AYET Rabbimiz şu şekilde buyurmaktadır; "Haber ver kullarıma; şüphesiz Ben, bağışlayanım, esirgeyenim.“ (Hicr Suresi, 15/49)
3. ALLAH BAĞIŞLAYICIDIR ve BAĞIŞLAYANI SEVER Allah'ın Rahman ve Rahim isimlerini, tövbeleri kabul ettiğini, sonsuz bağış sahibi olduğunu unutan insanları şeytan sürekli kışkırtır ve günah işleyen bir insana "sen zaten günahkarsın, artık düzelmen mümkün değil, bunu böyle kabul et" telkini verir. İnsanın günahı nedeniyle Allah'a karşı duyduğu mahcubiyet hissini kullanır.
AYET “Ancak kim işlediği zulümden sonra tövbe eder Allah, günahlarından dolayı samimi bir şekilde tövbe eden, yani bağışlanma dileyip artık o günahı işlememeye azmeden herkesi başlayacağını Kuran'da şu şekilde bildirmiştir; İnsanın değil bir günah, en büyük günahları defalarca işlemiş de olsa, sonuçta her zaman bunlardan pişman olup Allah'a yönelme imkanı vardır. “Gerçek şu ki, Rabblerinden O'nu görmedikleri halde içleri titreyerek korkanlara gelince; onlar için bir bağışlanma ve büyük bir ecir vardır.” (Mülk Suresi, 67/12) “Ancak kim işlediği zulümden sonra tövbe eder ve düzeltirse, şüphesiz Allah onun tövbesini kabul eder. Muhakkak Allah, bağışlayandır, esirgeyendir.” (Maide, 5/39)
AYET “Sizin affetmeniz takvaya daha yakındır.” (Bakara, 237) Kuran’dan öğrendiğimize göre affetmek takva sahiplerinin alametlerindendir ve Allah affedenleri sever; “Onlar ‘Ey babamız! Bizim suçlarımızın bağışlanmasını dile. Biz gerçekten suçluyduk’ dediler. Yakup, ‘Rabbimden sizin bağışlanmanızı dileyeceğim. Şüphesiz O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir’ dedi.” (Yusuf, 12/97-98) “Rabbinizden bağışlanma dileyin, sonra ona tövbe edin. Şüphesiz Rabbim çok merhametlidir, çok sevendir.” (Hud, 11/90) “Sizin affetmeniz takvaya daha yakındır.” (Bakara, 237) “Rabbinizin bağışına ve takva sahipleri için hazırlanmış olduğu, genişliği gökler ve yer kadar olan cennete koşun. O takva sahipleri ki, bollukta da darlıkta da Allah için harcarlar, öfkelerini yutarlar ve insanları affederler. Allah da güzel davranışta bulunanları sever.” (Al-i İmran, l33-l34)
HADİS “Allahım sen çok affedicisin, affetmeyi seversin, Hz. Âişe validemiz bir defa Peygamber Efendimize: “Yâ Rasûlallah, şayet ben Kadir gecesini idrak edersem ne yapayım?” diye sorunca, Peygamber Efendimiz; “Allahım sen çok affedicisin, affetmeyi seversin, beni de affet.” diye dua et.” buyurdu. (Tirmizi, Daavât, 84; İbn Mace, Dua, 5)
ÜNİTE KONULARI 1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR 2- TÖVBE HATADAN DÖNME ve İYİLİĞE DÖNME EYLEMİDİR 3- ALLAH BAĞIŞLAYICIDIR BAĞIŞLAYANI SEVER 4- BAĞIŞLAMA İNSANI YÜCELTİR 5- İYİLİKLER KÖTÜLÜKLERİ GİDERİR
4. BAĞIŞLAMA İNSANI YÜCELTİR İslamiyetin üzerinde durduğu güzel ahlak prensiplerinden biri de bağışlamaktır. Affetmek, bağışlamak Allah’ın güzel sıfatlarından biridir; Allah “afüvvdür” (bağışlayıcıdır), çok affedicidir, gafurdur/çok bağışlayıcıdır.
AYET Kuran’da birçok ayette Yüce Allah'ın bu iki sıfatı birlikte zikredilmektedir. “Şüphesiz ki, Allah çok affedici, çok bağışlayıcıdır.” (Nisa, 4/43) “Allah aklayandır bağışlayandır” (Nisa 4/99)
4. BAĞIŞLAMA İNSANI YÜCELTİR Bazı ahlak kitaplarında, “Allah’ın ahlakı ile ahlaklanınız.” denilmiştir. Allah'ın ahlakı ile ahlaklanmaktan maksat, Allah'ın güzel sıfatlarının insanda tecelli etmesi demektir. Aslında insan böyle bir kabiliyet ve güç ile yaratılmıştır. İnsana düşen bu kabiliyet ve gücünü kullanmak, geliştirmek ve nefsini güzel ahlaki sıfatlarla süslemektir.
4. BAĞIŞLAMA İNSANI YÜCELTİR Affetmek; insanın kendisine karşı yapılan hataları, kusurları bağışlaması, intikam alması gerekirken kendi isteği ile bundan vazgeçmesidir. Affedici olan, başkalarını affeden kimse, Allah'ın affına mazhar olur. İnsanın, Allah'ın affına muhtaç olmasından dolayı, kendisinin de affedici olması, yani başkalarının hatalarını, kusurlarını affetmesi, bağışlaması gerekir.
AYET “Habibim, sen bağışlama yolunu tut, Yüce Allah, Peygamberimize hitaben şöyle buyuruyor; Affetmek yüceliktir, herkes affedemez. Ancak üstün ahlaka sahip olanlar affedebilir. Nitekim şu ayette, affetmenin büyüklerin işi olduğu belirtilir; Nitekim bir ayette şöyle buyrulur; “Habibim, sen bağışlama yolunu tut, iyiliği emret ve cahillere aldırış etme.” (Araf 199) “Kim sabreder ve bağışlarsa… işte bu büyük bir iştir.” (Şûra 43) “Affedip bağışlasınlar. Allah'ın sizi bağışlamasını istemez misiniz?” (Nur,24/22)
HADİS “Alçak gönüllülük ancak kulu yükseltir. Peygamber Efendimiz kendisi affedici olduğu gibi, ashabını ve ümmetini de affetmeye teşvik etmiştir. Hz. Peygamber de sık sık insanları hatalarından olayı affetmenin gerekliliğini ifade etmiş ve affetmenin de olgun bir mümin davranışı olduğunu buyurmuştur. “Alçak gönüllülük ancak kulu yükseltir. Alçak gönüllü olun ki, Yüce Allah da sizi yükseltsin. Affetmek, insanın ancak şerefini artırır. Affediniz ki, Allah da sizi aziz kılsın.” “Affedin ki, Allah da sizi affetsin ve şerefinizi yükseltsin!” “Allah rızası için affedeni, Yüce Allah yükseltir.”
ÜNİTE KONULARI 1- İNSAN HATA YAPABİLEN BİR VARLIKTIR 2- TÖVBE HATADAN DÖNME ve İYİLİĞE DÖNME EYLEMİDİR 3- ALLAH BAĞIŞLAYICIDIR BAĞIŞLAYANI SEVER 4- BAĞIŞLAMA İNSANI YÜCELTİR 5- İYİLİKLER KÖTÜLÜKLERİ GİDERİR
5. İYİLİKLER KÖTÜLÜKLERİ GİDERİR Yaratıklar içinde insan iyilik ve kötülüğü işlemeye yetenekli bir varlıktır. İnsan zaman zaman aklına değil, duygularına uyar. Eleştirilince kızar. Kızınca haksızlık yapar. İnsan adaletten ayrılır. Yalan söyler, kin güder dedikodu yapar, kardeşinin hakkını gözetmez. Bunlar insanda kötülük yapma potansiyelinin olduğuna işaret eder.
5. İYİLİKLER KÖTÜLÜKLERİ GİDERİR Bunu yanında insan akıl ve irade sayesinde, iyi ve güzel filler de işleyebilir. Ahlakı olgun iradesi güçlü bir kimse yalan söylemez, dedikodu yapmaz, adalet üzerine davranır, hakkı gözetir. İyilik yapmak, olumlu davranışlarda bulunmak olgun bir müslümana yakışan hallerdir. İnsan iyilik yaptıkça Allah’ın rızasını kazanır.
5. İYİLİKLER KÖTÜLÜKLERİ GİDERİR Kuran, insanı zıtlıklarla dolu çok zengin bir duygu ve düşünce dünyasına sahip bir varlık olarak sunmaktadır. Nitekim Kuran bireyin günah işlemeye meyilli olduğunu bildirmekle beraber olumlu yönlerini de ifade etmektedir. Akıllı ve şuur sahibi bir varlık olması hasebiyle insana irade ve seçme hürriyeti verilmiş, sonra da yaptıklarından dolayı şahsen yaratıcısına karşı sorumlu duruma getirilmiştir. Bir başka ifadeyle O, yaptığı davranışların farkında olduğu için sorumlu tutulmuştur.
AYET “Gerçekten de iyilik ile kötülük bir olmaz. Allah, Kuran’da iyiliklerin kötülükleri gidereceğini şu şekilde bildirmiştir; “Gerçekten de iyilik ile kötülük bir olmaz. Sen daha güzel olanla iyilikle karşılık ver. O zaman seninle arasında düşmanlık bulunan kişi, içten bir dost gibi oluverecektir.” (Fussilet, 41/34) “İman edip salih amellerde bulunanlar ise; Biz şüphesiz onların kötülüklerini örteceğiz ve şüphesiz yaptıklarının en güzeliyle karşılık vereceğiz.” (Ankebut Suresi, 29/7) “Şüphesiz: Bizim Rabbimiz Allah’tır deyip sonra doğru bir istikamet tutturanlar yok mu; artık onlar için korku yoktur ve onlar mahzun olmayacaklardır.” (Ahkâf Suresi, 46/13) “Şüphesiz iyilikler, kötülükleri giderir. Bu, öğüt alanlara bir öğüttür.” (Hud Suresi, 11/114)
HADİS “Sana darılana git, barış! Zulüm yapanı af et. Kuran’ın bu ifadeleri Hz. Peygamberin sünnetinde de karşılığını bulmuş ve peygamberimiz kötülük yapana kötülükle değil, iyilikle muamele edilmesi gerektiğini ifade etmiştir. “Sana darılana git, barış! Zulüm yapanı af et. Kötülük yapana iyilik et!”
AYET “Ve inanan ve iyi işler yapanlara gelince, İnsan kötülüğü iyilikle karşılamak gibi güzel ahlakta istikrar gösterdiği takdirde, Allah bu kimselerin hayatlarından korkuyu, hüznü çekip alacak; kötülüklerini örtüp bağışlayacak ve onlara yaptıklarının en güzeliyle karşılık verecektir. “Ve inanan ve iyi işler yapanlara gelince, onların kötülüklerini elbette sileceğiz ve onlara yaptıklarının daha güzeli ile karşılık vereceğiz.” (Ankebut, 29/7)