RADYASYONDAN KORUNMA VE UYGULAMA İLE İLGİLİ ULUSLARARASI KURULUŞLAR

RADYASYON Dokularımızda bulunan atom ve moleküllerde elektron kopararak değişiklik yapabilen , yüksek frekanslı ve dolayısıyla yüksek enerjili olan X ışınları ve gama ışınlarıdır. -EKSİK TANIM s.U.-

Radyasyondan nasıl korunuruz? Koruyucu teçhizat kullanımı Süre mesafe zırhlama kuralının en iyi şekilde uygulanması Tavana asılı kurşun eşdeğer camlı paravan.kurşun zırhlı kalkanlar ve masa perdesi kullanımı Eller birincil ışın demetinin dışında tutulmalıdır Kişisel dozimetre kullanımı Radyasyondan korunma konusunda periyodik eğitimler alınmalı.

Radyasyondan Korunma ile İlgili Uluslararası Kuruluşlar ICRP - Uluslararası Radyolojik Korunma Komitesi UNSCEAR - Birleşmiş Milletler Atomik Radyasyonun Etkileri Bilimsel Komitesi IAEA - Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı EURATOM: Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu

ICRP (International Committee on Radiological Protection) 1928 yılında 2. Uluslararası Radyoloji Kongresinin ardından kurulmuştur. Radyasyon korunması ile ilgili temel kriterleri oluşturan bu kuruluş, resmi bir kuruluş olmayıp FAO,WHO, ILO,ICRU, OECD/NEA gibi bir çok uluslararası ve büyük ulusal kuruluşla işbirliği içinde bilimsel çalışmalarını sürdürmektedir. Bugün tüm dünyada uygulanan radyasyon korunması kriterleri ICRP tavsiyelerine dayanmaktadır

UNSCEAR (The United Nation Scientific Committeon the Effects of Atomic Radiation - Birleşmiş Milletler Atomik Radyasyonun Etkileri Bilimsel Komitesi) BM teşkilatının bir Komitesi olarak 1955 yılında kurulmuştur. Radyasyonun sağlık etkileri ile ilgili bilimsel çalışmalar yapan uluslararası resmi bir kuruluş olup, moleküler biyoloji, radyoepidemiyoloji ve radyobiyoloji üzerindeki araştırmaların uluslararası görüş birliği ile değerlendirilmesi şeklinde çalışır.

IAEA (International Atomic Energy Agency) Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet gösteren bağımsız, uluslar arası bilim ve teknoloji temelli bir organizasyon olup 1957 yılında kurulmuştur. Nükleer Bilim ve Teknolojinin barışcıl amaçlarla kullanılması ve planlanmasında üye ülkelere destek sağlamaktadır. Nükleer Güvenlik Standartlarını hazırlamaktadır. Bünyesindeki denetim mekanizması ile ülkelerin taahhütlerini yerine getirmesini kontrol etmektedir. Nükleer Güvenlik Standartlarını ( Fundamentals, Requirements, Guides) hazırlamaktadır.

EURATOM (European Atomic Energy Comminty): 1958 Roma Antlaşması ile Avrupa Topluluğu çerçevesinde nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma ile ilgili yasal zemini oluşturmak üzere kurulmuştur.

İş yerlerinde ve halkın radyasyondan korunması (Bölüm III), gelişen nükleer güç sektöründe nükleer fisil maddelerin temini (Bölüm VI), nükleer fisil maddelerin yetkilendirilmemiş askeri amaçlarla kullanımının engellenmesi için korunması (Bölüm VII), araştırma ve bilginin paylaşımı gibi genel unsurları içerir. EURATOM antlaşmasıyla kurulan AAET, radyasyondan korunma, nükleer fisil maddelerin temini ve nükleer korunma olmak üzere üç alanda bir uluslarlarüstü düzenleyici otorite niteliğindedir. Böylece, nükleer güç tesisi, radyoaktif atık işleme tesisi veya deposu gibi nükleer güç sektörünün dışında kalan hastaneler ve araştırma merkezleri gibi radyoaktif maddelerle çalışılan tüm alanlarda radyasyonla ışınlanmayı sınırlayıcı yaptırımlar getirmiştir. Avrupa Birliği genelinde bütün bu tesislerde radyasyona maruz kalmayı sınırlayıcı bu kurallara uyulması zorunlu kılınmıştır. Bu doğrultuda yayınlanan kararlar, tüzükler , direktifler ve tavsiyeler üye ülkeler tarafından ayrıntılandırılır ve uygulanır.

TAEK RADYASYON GÜVENLİĞİ MEVZUATI

TAEK Açılımı TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU "Atom enerjisi Komisyonu Genel Sekreterliği" 1956 yılında 6821 sayılı Yasa ile Başbakanlık'a bağlı olarak Ankara'da kurulmuştur. 1982 yılında 2690 sayılı Yasa ile Başbakan'a bağlı olarak Türkiye Atom Enerjisi Kurumu adı ile yeniden yapılanmıştır. GÖREVLERİ Nükleer Politikanın Esaslarını Belirlemek ve Başbakanın Onayına Sunmak, Halkın, Radyasyonla Çalışanların ve Çevrenin Radyasyondan Korunmasını Sağlamak, Radyasyon Güvenliğini Sağlamak , Nükleer Güvenliğin Sağlandığını Garanti Altına Almak

RADYASYON GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ Radyoizotoplar için Muafiyet Sınırları Görev Gereği Işınlanmalar için Radyoizotopların Vücuda Yılda Alınma Sınırları (ALI) Temel Radyasyon Simgesi Tıbbi Işınlamalar İçin Doz, Doz Hızı ve Aktivite Referans Seviyeleri I-131 ile Tedavi Gören Hastaların Taburcu Edilme Koşulları Hastaya Verilecek Yazılı Talimatlar için Örnek Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği

TEMEL RADYASYON SİMGESİ

I-131 ile TEDAVİ GÖREN HASTALARIN TABURCU EDİLME KOŞULLARI I-131 uygulanarak ayaktan veya yatarak tedavi gören hastaların taburcu edilebilmeleri için belli önlemlerin alınması gerekir. I-131 tedavisi alan hastalar vücutlarında kalacak olan aktivite düzeyi TAEK mevzuatında belirlenen taburcu edilme limit değerlerinin altına düştükten sonra taburcu edilebilirler. Hasta taburcu edilmeden önce hekim hastada kalan aktivite miktarının ve ayakta duran hastadan 1 metre mesafede ve karın hizasındaki doz hızının müsaade edilen seviyeleri aşmadığından emin olmalıdır. Ölçüm sonuçları kaydedilmelidir. (Ayrıntılı açıklama yönetmelikte mevcuttur. (Sevi)

Hekim; talimatların iyice anlaşıldığından emin olmalı ve talimatlara hastane dışında uyulacağına dair hasta veya yakınlarından güvence almalıdır. Bilgiler hastanın tıbbi kayıtlarına talimatların içeriği ile birlikte işlenmelidir. Kendine bakamayacak durumdaki hastalar, işbirliğine açık olmayan hastalar, idrarını tutamayan veya kusmaya eğilimli hastalar ve benzer gibi özel durumlarda talimatlar daha özenli hazırlanmalıdır. Hastanın yanlış bilgi vermesi durumunda hekim sorumlu değildir.

RADYASYON GÜVENLİĞİ KOMİTELERİNİN YAPISI

RADYASYON GÜVENLİĞİ KOMİTESİ NEDİR? Sağlık kurum ve kuruluşlarında nükleer tıp, radyasyon onkolojisi, radyoterapi ve radyoloji birimlerinin her birinden en az bir radyasyon görevlisi ile, idare tarafından uygun görülen diğer personelin katılımıyla oluşan ve radyasyon güvenliğinin sağlanmasına yönelik çalışmaları yürüten birimidir.

AMACI NEDİR? Sağlık kurum ve kuruluşlarında radyasyon kaynağı ile teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı alanlarda çalışan tüm personelin radyasyondan kaynaklanabilecek risklere karşı radyasyon dozu limitlerini ve doz limitlerinin aşılmaması için alınması gereken tedbirler ile aşılması durumunda alınacak tedbirler ve radyasyon kaynakları ile ilgili çalışma esaslarını belirleyerek ilgili personelin korunmasını sağlamaktır.

RADYASYON GÜVENLİĞİ KOMİTESİ NE ZAMAN KURULUR? Nükleer tıp, radyasyon onkolojisi ve radyoloji uygulamalarının en az ikisinin yürütüldüğü bölümleri içeren sağlık kurum ve kuruluşları bünyesinde Radyasyon Güvenliği Komitesi kurulur. Bu şartın sağlanamadığı illerde bu komite il sağlık müdürlüğü bünyesinde oluşturulur.

RADYASYON GÜVENLİK KOMİTESİ KİMLERİ KAPSAR? Radyasyon kaynağı ile teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı kamu ve özel tüm sağlık kurum ve kuruluşları ile radyasyon kaynaklarıyla çalışan personeli kapsar.

KOMİTE KİMLERDEN OLUŞABİLİR? Radyodiagnostik, Nükleer Tıp, Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı temsilcileri olan uzman hekimler, Medikal fizik/ radyasyon korunması uzmanları, Rutin işlerinde radyasyonu kullanan birimleri (kardiyoloji vb.) temsilen en az bir uzman hekim, Hemşire müdürlüğünden sorumlu bir kişi, Hastane yönetimini temsilen Başhekim veya Başhekim Yardımcısıdır.

RADYASYON GÜVENLİĞİ KOMİTESİNİN ÇALIŞMA ESASLARI NELERDİR? I. Radyasyon Güvenliği Komitesinin etkin çalışmasından, radyasyon güvenliği hususlarının komiteye bildirilmesinden ve komite tarafından alınan kararların uygulanmasından idare sorumludur. Bu komitenin görevlerini yürütebilmesi için gerekli olan fiziki ve idari her türlü imkân idare tarafından sağlanır. Komite başkanı, komitenin asil üyeleri arasından iki yıllığına seçimle belirlenir. Gerektiğinde Komite görevini etkin ve eksiksiz yerine getirmek üzere yılda en az iki kez toplanır. Komite, alınan kararları en geç beş iş günü içerisinde idareye bildirir.

II. Radyasyon Güvenliği Komitesi, TAEK tarafından belirlenen çalışma usul ve esaslarına göre; idari açıdan sağlık kurum ve kuruluşlarında baştabibe, il sağlık müdürlüklerinde müdüre bağlı olarak çalışır.

Üyeler tarafından daha önceden belirtilen gündemi görüşmek üzere ve radyasyon korunması görevlisi ile hastane yönetim temsilcisi mutlaka olmak kaydıyla, yılda en az iki kez salt çoğunlukla toplanmalıdır. Olağanüstü durumlarda başkanın çağrısı veya üyelerden birinin başkanlığa yapacağı başvuru ve başkanın değerlendirmesiyle acil olarak toplantı yapılabilir. Kararlar oy çokluğu ile alınmalıdır. Eşitlik durumunda başkanın oyu iki oy sayılır. Komitenin kimlerden oluştuğu her yıl hastane yönetimi tarafından yayınlanarak, görevi gereği radyasyon kaynağı ile çalışan kişiler ve diğer ilgililere tebliğ edilmelidir.

Bu raporun İçermeSİ gereken hususlar nelerdİr? Her komite toplantısı rapor edilmelidir. Bu raporun İçermeSİ gereken hususlar nelerdİr?

a) Toplantı tarihi, b) Toplantıya katılan ve bulunamayan üyeler, c) Tartışılan ve karara varılan hususlar, d) Yapılmasına karar alınan işler ve tavsiyeler, e) Optimizasyon (ALARA) prensibinin uygulanış ve yürütülmesi çerçevesinde yapılan plan ve programların gözden geçirilerek varılan sonuçlara ilişkin kararlar,

Komite, radyasyon uygulamalarının yapıldığı bölümlerde çalışanların, halkın ve hastaların radyasyon güvenliğini sağlamak ve kişisel veya kollektif dozları ALARA prensibine uygun şekilde en az seviyede tutabilmek için tüm radyasyonla çalışılan bölümlerde günlük çalışma imkanlarını ve şartlarını belirleyerek ve tehlike durumunda yapılacak işlemleri ve alınacak önlemleri de içerecek şekilde ekteki formata uygun ayrıntılı bir "Radyasyon Güvenliği El-Kitabı" hazırlanmasını sağlamalı, onaylamalı, tüm radyasyon görevlilerinin ulaşabileceği şekilde ilgili bölümlere dağıtmalı, gerekli görüldüğünde ve her yıl bunu yenilemelidir.

Komite, Türkiye Atom Enerji Kurumu'nun ve diğer ilgili kuruluşların (Sağlık Bakanlığı gibi ) yayınlamış oldukları radyasyondan korunma ve güvenliği mevzuatını inceleyip, yerine getirmekle yükümlü olduğu tüm hususları yürürlüğe koymak üzere ayrıntısıyla planlayıp; tanı, tedavi ve araştırma amaçlarıyla radyasyonla çalışılan her bölüm için bir organizasyon şeması oluşturup uygulanmasını sağlamalıdır. Komite toplantı raporu tüm üyelere ve diğer ilgili kurum (TAEK, Sağlık Bakanlığı, YÖK, vb.) ve kişilere dağıtılmalı ve bir kopyası da ayrı dosyada saklanmalıdır.

Komite, üç ayda bir radyasyon korunması görevlisi/görevlilerinin tuttukları kayıtlar ve hazırladıkları raporlara göre; personel radyasyon dozlarını, radyasyon ölçüm taramaları (survey) sonuçlarını, kontaminasyon olaylarını, radyoaktif atık kayıtlarını, kalite kontrol kayıtlarını, bakım onarım kayıtlarını, eğitim programlarını incelemeli ve değerlendirmelidir.

Komite, radyasyonla çalışan kişilerin eğitim ve deneyimi ile ilgili olarak yeterlilik değerlendirmeleri yaparak gereken bilgi aktarımını sağlamak üzere eğitim programlarını oluşturmalı ve gereksinimlere göre yenilemelidir. Komite kullanılan radyasyon kaynaklarına ilişkin güvenlik analizlerinin yapılarak gerekli güvenlik analiz raporlarının hazırlanmasını sağlar. Her toplantıda tesiste bulunan tüm radyasyon kaynaklarının envanterinin tutmak ve bunları belirlenen periyotlarda güncellemektir.

TAEK Acİl Telefonlar TEHLİKE DURUMU VE OLAĞANDIŞI DURUMLARDA ARANACAK TAEK TELEFONLARI TAEK ACİL DURUM : 172 BİLDİRİM HATTI : 444 82 35 TAEK Bşk. : 0 312 295 89 90, 295 89 89 RSGD Bşk. : 0 312 295 89 72 Santral : 0 312 295 87 00 FAX : 0 312 295 89 56

TIBBİ GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI Habip Onur Konur Buse Önkol İlayda Dilara Özel Begüm Elif Gülçek

TIBBI GÖRÜNTÜLEME İnsan vücudunun iç yapısının çeşitli yöntemler ile görülebilir hale getirilmesidir

TARİHSEL GELİŞİMİ Yirminci yüzyılın son çeyreğine kadar bile doktorların teknolojik olanakları oldukça kısıtlıydı. Özellikle insan vücudunun iç yapısını göstermeye yarayan cihazlar yeteri kadar gelişmemişti.  En iyi bilinen görüntüleme yöntemi 1895 yılında Wilhelm ConradRöntgen tarafından bulunan X-Işını (Röntgen) cihazları idi. Geçtiğimiz 20-30 yıldaki gelişmeler ise tıp bilimini başka bir çağa taşıdı.

GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI Temel cihazlar: A-Radyografi Cihazları B-MR Cihazları C-Nükleer Tıp Görüntüleme Sistemleri D-Tomografi E-Ultrason

A-Radyografi Cihazları X-ışınları kullanan cihazlar Modern tıp tarihinde de ilk icat edilen görüntüleme cihazları Konvansiyonel Radyografi ve Floroskopi olarak iki ana kola ayrılırlar

A-Radyografi Cihazları-Konvensiyonel Radyografi Daha çok bilinen adı ile röntgen Sert dokuların görüntülenmesinde (kemik kırıkları, diş görüntüleme vs.), Akciğer gibi organlarda lezyonların belirlenmesinde kullanılmaktadır  Konvansiyonel röntgen (bucky), mobil röntgen, mammografi gibi cihazların tümü bu kategoriye girmektedir. 

A-Radyografi cihazları-Floroskopi Gerçek zamanlı görüntüler almak için kullanılmaktadır Burada verilen doz, radyografiden çok daha az, ama süreklidir.  Mide görüntüleme ve anjiyo en çok bilinen örnekleridir. Görüntüleme için kontrast madde adı verilen ve iç organların çalışmasını daha iyi gösteren yardımcı maddeler de kullanılabilir ameliyatlarda da yol gösterici olarak kullanılabilir kemiğe çivi çakılması ya da kalp pili takılması gibi uygulamalar gösterilebilir.

B- MR cihazları Çok güçlü mıknatıs bir alan yolu ile insan dokusundaki hidrojen moleküllerini polarize ederek ve uyararak algılanabilir bir sinyal oluşturmalarının sağlamaya ve bu sinyalleri yakalayarak görüntü elde etmeye dayanır. MR cihazları x-ışını kullanmadıkları için bu açıdan zararsızdır  Hidrojen atomunun protonları kullanıldığından ve hidrojen atomu da suda mevcut olduğundan, içinde su bulunduran yumuşak dokular daha iyi görüntüler vermektedir.

C-Nükleer Tıp Hem görüntülemede, hem de tedavide kullanılmaktadır Diğer görüntüleme yöntemlerinden en önemli farkı, fizyolojik bilgi vermesi, yani çekim yapılan vücut bölümünün fonksiyonunu nasıl yerine getirdiğini ortaya çıkarmasıdır Bu bilgiler en başta onkoloji (kanser bilimi) olmak üzere nöroloji ve kardiyoloji için önemli teşhis olanakları sağlamaktadır. 

D-Tomografi  Vücudun herhangi bir yerinden geçen düzlemi görüntüleyen bir görüntüleme cihazıdır  Bu düzlemlere kesit denir. 

E-Ultrason Ses dalgasının dokuya gönderilip, geri gelen yankılardan görüntü oluşturmaya yarayan bir tekniktir İç organların, kalbin, göğüslerin , kasların, damarların görüntülenmesi de uygulamalarından bazılarıdır. Hareketli organların gerçek zamanda izlenmesi, damarların içinde akan kanın izlenebilmesi, radyasyon yaymadığı için anne karnında bebek izlenmesi, herhangi bir yan etkisinin olmaması, nispeten daha ucuz olması, taşınabilir olması da avantajlarındandır. 

Radyasyonun Sağlık Hizmetlerindeki Yeri ve Önemi Radyasyon Çalışanlarının Acil Durumlarda Görev ve Sorumlulukları

.Mehmet İşlek .Burak Akkan .Özkan Doğan .Berhat Özbilgin Hazırlayanlar .Mehmet İşlek .Burak Akkan .Özkan Doğan .Berhat Özbilgin 2

Radyolojinin Tanımı ve Kapsamı Radyoloji; radyasyonun, hastalıkların tanı ve tedavisinde kullanımını ve bu amaçla geliştirilen teknik ve yöntemleri konu alan bilim dalıdır. Radyasyon; maddenin kendiliğinden veya çevreden aldığı enerji etkisiyle dış ortama saldığı parçacık veya foton yapısında dalga türüdür. 4

Bu amaçla x- ışınları yıllarca tek başına tedavi yöntemi olarak kullanılmıştır; ancak günümüzde radyoterapi uygulamalarında x-ışınlarından ziyade gamma ışınları daha geniş bir uygulama alanı bulmuştur. 8

Radyoloji Teknisyeninin Görevleri -önemliii Tıbbi görüntüleme cihazlarını kullanmaya hazır bulundurur ve kullanır. Işınlama süresince odada hasta dışında kimsenin bulunmamasını sağlar. Radyoloji alanında kullanılan filmlerin banyo ve baskı işlemlerini yapar. Film raporlarını düzenler, laboratuar kayıtlarını tutar, istatistik ve arşiv işlerini yürütür Kendisi, diğer personel ve hastayı iyonlayıcı radyasyonun zararlı etkilerinden korumak için gerekli önlemleri alarak radyasyon güvenliğini sağlar. Işınlama süresince oda kapısının kapalı olmasını sağlar. Işınlama süresince hastayı gözlemler.

Tehlike ve Acil Durum Nedenleri -önemliii Cihazın mekanik olarak arızalanması, yangın, deprem, sel baskını, hırsızlık gibi olaylar,patlama veya kaza sonucu ezilme olayında fiziksel hasar görmesi, kaynaktan radyoaktif madde sızıntısının olması, insan hatası, bakım- onarım hataları, radyasyon kaynaklarının kaybolması, yeni bir cihaz veya sistem alındıktan sonra görevli personelin eğitimine tabi tutulmaması, periyodik bakım programında eksiklikler, dikkatsizlikden kaynaklanır. 15

Radyasyon Çalışanlarının Acil Durumlarda Görev ve Sorumlulukları -önemliii Hasar sonucu sızıntı yaptığı tespit edilen kaynak en kısa sürede çevreden yalıtılacaktır. Kaynak ve kaynak yuvası ile direk temastan kaçınılacaktır. Yetkili otorite acilen kaynağın montaj ve bakımını yapan firma ile temasa geçerek bilgi verilmesi. Kaza Durumunda Başvurulacak ve Müdahalede Görev Alacak Personel Olayın büyümesini engelleyecek tedbirler alınır.

İlgili Kurum ve kuruluşların bilgilendirilir İlgili Kurum ve kuruluşların bilgilendirilir. (Bu Kuruluşlara ait telefon, faks numaralarının tehlike durum planında herkes tarafından ayırt edilecek şekilde yazılması) Kaza Radyasyon korunma sorumlular tarafından Kuruma derhal bildirilecektir.

1)Günümüzde hastaları tedavi için X ışınları yerine neden gama ışınları kullanılıyor ? X ışınları en kısa dalga boyuna sahiptir. Gama ışınları ise en uzun dalga boyuna bu sebepten dolayı

2) Radyasyon Çalışanlarının Acil Durumlarda Görev ve Sorumlulukları nelerdir ? Kaynak ve kaynak yuvası ile direk temastan kaçınılacaktır. Kaza Durumunda Başvurulacak ve Müdahalede Görev Alacak Personel Kaza Radyasyon korunma sorumlular tarafından Kuruma derhal bildirilecektir. Olayın büyümesini engelleyecek tedbirlerin alınır.