LİDERLİK 11. hafta

Liderlik Nedir? Liderlik ve yönetim her zaman karıştırılır. Fark nedir? Liderlik: Amaçların veya vizyonun başarılmasına yönelik grubu etkileyebilme yeteneğidir. Liderlik, temel olarak etkileme kapasitesi ile ilgilidir. Hiç etkilemesi olmayan bir kimse bir örgütün başı veya yöneticilerinden birisi olabilir ama lider olabilmesi için etkilemeye sahip olması gerekmektedir.

Farklı liderlik tanımları Davis (1988;141) liderliği, insanları belirlenmiş hedefler doğrultusunda yöneltmeye ikna etme, Rost (1991: 102) karşılıklı amaçlara dayalı gerçek bir dönüşüm isteyen lider ile takipçileri arasındaki etkileşim süreci, Eren (1998:465) izleyenleri belirli hedeflere ulaştırmak için, onları harekete geçirmeye dönük bilgi ve yeteneklerin toplamı, Hedlund ve arkadaşları (2003: 121) kişiler arası ve örgütsel sorunları çözebilme yeteneğini gerektiren karmaşık bir performans alanı olarak tanımlamışlardır.

LİDERLİK TEORİLERİ

Özellikler Teorisi Liderlikte özellikler teorisi kişisel yeteneklere ve özelliklere odaklanmaktadır. Liderlik konusundaki ilk çalışmalara özellikle zamanın askeri ve bürokratik yöneticilerinin liderlik özelliklerinin incelenmesiyle başlanmıştır. Yaşadıkları döneme damgasını vuran liderlerin kişisel özellikleri araştırılarak, liderlik için gerekli bireysel ve toplumsal özellikler saptanmaya, başarılı ve başarısız liderlerin özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. “Liderler doğarlar” varsayımını korumuştur. (Thomas Carlyle 1795-1881, Mc Gregor- x-y kuramı, 1960, Ghiselli 1971, Stogdil 1948, Ouchi ve alfred Joeger- z kuramı).

Buna göre, liderin taşıması gereken özellikler şöyledir • Fiziksel özellikler: Enerji ve aktif olma. • Zeka ve yetenek: Yargılama, bilgi, akıcı konuşma ve kesinlik. • Kişilik: Yaratıcılık, açık sözlülük, dürüstlük ve etik davranış. İş ile ilgili özellikler: Başarı güdüsü, ileride olma arzusu, sorumluluk güdüsü, göreve dönüklük ve amaçlara ulaşmada sorumluluk alma. • Sosyal özellikler: İşbirliği yeteneği, prestij, popüler ve sosyal olma, kişiler arası beceriler, sosyal katılım, nezaket ve zarafet

Davranışçı Teoriler Özellik kuramlarının liderliği açıklamada yetersiz kalması sonucu araştırmacılar lider davranışlarını analiz ederek, lider davranışlarının temel yönelimini belirlemeye çalışmışlardır. Lider davranışının, GÖREV ve İLİŞKİ olan iki önemli boyutu üzerinde durmuştur. Ohio State Üniversitesi araştırmaları ,Michigan Üniversitesi araştırmaları, Likert-sistem 4 kuramı, Yönetim gözeneği kuramı(Blake ve Mouton). 1940’ların sonunda Ohio Devlet Üniversitesi’nde lider davranışının bağımsız boyutlarını tanımlamayı amaçlayan çalışmalar sonucunda en kapsamlı ve en çok izlenilen davranış teorileri ortaya konulmuştur. Binden fazla boyut ile başlayan çalışmalar, çalışanlar tarafından tanımlanan en çok iki liderlik davranışına kadar daraltılmıştır. Araştırmacılar bunları “yapıyı harekete geçirme” ve “anlayış” olarak adlandırmaktadırlar. a) Yapıyı harekete geçirme b) Anlayış

Ohio Devlet Üniversitesi Liderlik Modeli: Liderlik davranışını tanımlamada iki ana eksenin varlığını ortaya çıkarmıştır; “yapıyı kurma” ve “anlayış gösterme”. Michigan Üniversitesi Liderlik Araştırması: Araştırma sonucunda “iş merkezli” ve “birey merkezli” olmak üzere iki temel liderlik davranışı belirlenmiştir. Harvard Üniversitesi Araştırmaları: İki temel liderlik davranışını ortaya çıkarmıştır; “sosyo duygusal lider” ve “iş lideri”.

Blake ve Mouton’un Yönetim Tarzı Matriksi Modeli: Liderlik davranışını iki temel boyut belirleyerek açıklamışlardır; “üretime yönelik olma” ve “kişiler arası ilişkilere yönelik olma”. X ve Y Yaklaşımları: İnsanların edilgen pasif oldukları ve örgütsel gereksinimlere direndikleri varsayımına dayanan X ve insanların motive olmaya, sorumluluk almaya açık olduklarını savunan Y kuramı biçiminde iki tür liderlik öngörülmüştür . Yukl’un Liderlik Davranış Modelleri: Liderliği “ayrılık modeli” ve “çoklu-bağlanma modeli” çerçevesinde ele almıştır. Rensis Likert’in Sistem 4 Modeli: Liderlik yaklaşımlarını şu dört grup altında toplamıştır; istismarcı (sömürücü) otoriter, koruyucu (babacan, yardımsever) otoriter, danışmalı yönetim tarzı ve katılmalı yönetim.

Durumsal Liderlik Teorileri Farklı durumlarda liderlik davranışının önceden kestirilmesinin mümkün olmadığını savunmaktadır. Her ortamda geçerli olabilecek en etkili liderlik biçimi yoktur. Fiedler’in Durumsallık Kuramı. Ardışık Liderlik Kuramı. Yol Amaç Kuramı (Robert House ve Martin Evans). Vroom ve Yetton’ un Normatif Kuramı. Hersey ve Blanchard’in Durumsal Liderlik Kuramı. Reddi’nin Üç Boyutlu Liderlik Kuramı (Etkili ve etkisiz lider) Bu yaklaşımların ortak noktası; görev ya da ilişki ağırlıklı bir liderlik tarzının her durum ve koşulda geçerli olamayacağı, bazı durumlarda görev merkezli bir liderlik tarzını etkinliğe neden olabileceği gibi, bazı durumlar da tersine ilişki merkezli bir liderlik tarzının verimli ve etkin olabileceği şeklinde ifade edilebilir.

YENİ LİDERLİK TEORİLERİ ve Liderlik Türleri Otokratik Lider: Eski olmasına karşın sıklıkla karşılaşılan bir liderlik tarzıdır. Bu tarz liderlikte yönetim ve karar alma yetkisi sadece lidere aittir. Otokratik ve bürokratik toplumlardaki grup üyelerinin beklentilerine uygun bir tarz olması, lidere bağımsız hareket edebilme inanç ve güvenini vermesi, daha etkin ve daha hızlı karar verme imkanı sağlaması gibi yararlarının yanında; liderin aşırı bencil davranmasına, grup üyelerine söz hakkı vermeyerek onların iş tatmini, motivasyon ve yaratıcılığının azalmasına yol açabilmektedir.

Tam Serbesti Tanıyan (Laissez-faire) Lider: Tam serbesti tanıyan liderlik tarzında, izleyiciler kendilerini yetiştirip sorunlarına en iyi hal çaresi bulma konusunda güdülenmişlerdir. Gerekli gördüğü zaman isteyen kişi istediği kimselerle grup oluşturarak sorunlarını çözmekte, yeni fikirlerini denemede, kedisi için en uygun olduğunu düşündüğü kararları alabilmektedir. Liderin esas görevi kaynak sağlamaktır. Lider ancak kendisine herhangi bir konuda fikri sorulduğunda görüşünü bildirir, ama bu görüş izleyicileri bağlayıcı nitelikte değildir. Bu tip liderler yetkiye sahip çıkmamakta, yetki kullanma haklarını tamamıyla astlarına bırakmaktadırlar.

Katılımcı veya Demokratik Lider: Demokratik/katılımcı liderlik türünde lider, çalışanlara rehberlik ve öncülük etmekte, organizasyonda karar alma sürecine çalışanların katılımını destekler ve teşvik eder. Kriz dönemleri hariç, örgüt amaçlarını grubun kararlarına göre yönlendirir. Astların planlama, karar alma ve örgütleme faaliyetlerine katılmalarını teşvik eder. Astlar kendi inisiyatiflerinin risklerini taşırlar. Kararlar daha sağlıklı olur. Elemanlara daha nazik muamelede bulunur ve onlara değer verir. Cezadan daha çok, ödül sistemini uygular. Karizmatik Liderlik: Karizmatik liderlik, daha çok kriz ortamlarında ortaya çıkan, kurtarıcı ve sıra dışı niteliklere ve güçlü kişilik özelliklerine sahip kişilerde görülen bir liderlik tarzıdır. Bu tarz liderlerde rastlanan güçlü ortak kişilik özellikleri, özgüven, cesaret, izleyenleri üzerinde hayranlık uyandırma, ikna ve motive etmedir.

Dönüşümcü ve Etkileşimci Liderlik: Etkileşimci liderlik, örgütsel hedeflere yönelik yüksek performans karşılığında, bireysel ihtiyaçların giderilmesi yoluyla takipçilerin motive edilmelerini içeren, geleneklere ve geçmişe bağlı bir liderlik tarzıdır. Etkileşimci liderlikte çoğunlukla rutin faaliyetlerin daha etkin ve verimli yapılması hedeflenmektedir Dönüşümcü liderlik ise geleceğe, yeniliğe, değişime ve reforma dönük olup bu tip liderlikte, çalışanların yaratıcı ve yenilikçi yönleri üzerinde durulur. Örgütlerde değişimi ve yenilenmeyi gerçekleştiren kişiler, dönüşümcü liderler olarak tanımlanmaktadırlar. Bunlar izleyicilerinin gereksinimlerini, inançlarını ve yargılarını değiştiren kişilerdir.

Karizmatik Liderlik Ve Dönüştürücü Liderlik Karizmatik Liderlik Teorisi: Sıra dışı davranışlarla karşılaştıklarında astların lidere olağanüstü ve kahramanca yetenekler atfettiği liderlik teorisi.

Dönüştürücü Liderlik

Üretim Odaklı Lider: İşin tekniğine ve içeriğine önem veren liderdir. Fiedler Durumsallık Modeli: Liderin astlarıyla etkileşimi ve lidere kontrol veren ve lideri etkileme derecesi arasındaki uygunluğa göre grubun etkililiğinin belli olacağı görüşünü savunan teoridir. En Az Tercih Edilen İş Arkadaşları Ölçeği (LPC): Kişinin iş odaklı mı yoksa ilişki odaklı mı olduğunu ölçmek için geliştirilmiş araçtır.

Lider-üye İlişkileri: Astların liderlerine duyduğu güven, itimat ve saygının derecesidir. İş Yapısı: İş görevlerinin prosedürleştirilme derecesidir. Makam Yetkisi: Bir kişinin organizasyon içerisindeki yapısal pozisyonundan üretilen, kişiye işe alma, işten çıkarma, disiplin, terfi ve maaş artışları yetkisi veren güçtür.

İş Gördürücü Liderlik: Rol ve görev gerekliliklerini açıklayarak izleyicilerine rehberlik ve motive eder. Dönüşümcü Liderler: İzleyicileri üzerinde ve sıra dışı etkileri vardır, izleyicilerin kişisel amaçlarıyla örgütsel amaçları bağdaştırır.

Otantik Liderler: Kim olduklarını, neye inandıklarını bilen ve bu değerler ve inançlar doğrultusunda açık ve samimiyetle hareket eden liderlerdir. Destekçileri liderlerini etik kişiler olarak görürler. Sosyal Karizmatik Liderlik: Liderlerin ben merkezci olmayan diğerlerine odaklanan değerleri taşıdığı ve etik davranışlar sergilediği liderlik biçimi.

Etik ve Liderlik Araştırmacılar liderliğin etik gereklerini yakın geçmişte dikkate almaya başlamışlardır. Neden şimdi? Bunun bir nedeni, yönetim alanındaki etik konularına karşı büyüyen ilgi olabilir. Diğer bir neden ise geçmişteki liderlerin, Martin Luther King, Jr., John F. Kennedy ve Thomas Jefferson gibi, etik eksiklerinden zarar görmeleridir.

Güven ve Liderlik Güven liderlikle bağlantılı temel özelliklerden birisidir, güvenin yıkılması grup performansı üzerinde zararlı etkilere sebep olabilir. Bir yazarın belirttiği gibi, “liderlerin görevinin bir kısmı insanlarla çalışmak ve sorunları çözmektir, ancak bu sorunları çözmek için gerekli bilgiye ulaşabilmeleri insanların onlara ne kadar güvendiğine bağlıdır. Güven ve güvenilirlik liderin bilgi ve işbirliğine ulaşımını ayarlamaktadır.”

Gelecek İçin Liderlik: Mentorluk (Akıl Hocalığı) Liderler genellikle geleceğin liderlerini yetiştirme sorumluluğunu alırlar. Mentor olarak rolleri zaman içinde örgüt kültürünü ve bilgisini korumaya ve geliştirmeye yardımcı olmaktır. Mentorluğun değerleri yanında tehlikelerinin de neler olabileceğini bilmek gerekir.

Liderlikte Güç Kaynakları Ödül Gücü: Bireylerin değerleri için yararlı ödüllere ulaşma ve aracılık edilmesidir. Zorlayıcı Güç: Ödül gücünün karşıtı olup, cezalandırmayı esas alır. Yasal Güç: Örgütsel hiyerarşiden kaynaklanan ve lidere örgüt içerisindeki statüsünden gelen güçtür. Uzmanlık Gücü: Liderin işine ilişkin sahip olduğu bilgi, beceri ve uzmanlığın izleyicileri tarafından kabul edilmesi ile elde edilen güçtür. Karizmatik Güç: Lider sahip olduğu kişilik özellikleri ile izleyenlerini etkileme gücünü ifade eder.