STRES YÖNETİMİ

A. Stresin Tanımı Stres kelimesi, Latince kökenden türemiş ve İngiliz dilinde kullanılmaya başlamıştır. Stres yabancı bir sözcük olmasına karşın, günümüzde dilimize tam olarak yerleşmiştir. Stres kavramını ilk kez Selye kullanmış ve “vücudun herhangi bir dış talebe verdiği özel olmayan tepkidir” biçiminde tanımlamıştır. Stres genel olarak "fiziksel, kimyasal ve duygusal etkenlerin mevcut dengeyi değiştirecek tarzda bedensel ve zihinsel gerilime sebebiyet vermesi" şeklinde tanımlanır.

Stresin Türleri Stres insanın içinde bulunduğu ya da hayatını sürdürdüğü ortam veya çevrede meydana gelen değişimlerin insanı etkilemesi sonucunda ortaya çıkar. Bu bağlamda stres, insanın yaşadığı ortamda meydana gelen bir değişimin veya insanın ortamı değiştirmesinin onun üzerinde etkiler bırakması ile yakından ilgilidir. Stres genellikle olumsuz anlamda kullanılmaktadır ve her zaman stres yenilmesi gereken bir gerilim durumu olarak görülmektedir. Oysa stres her zaman olumsuz değildir.

Genel olarak 3 tür stres vardır Genel olarak 3 tür stres vardır. Bunlar «Aşırı Stres”, «Normal Stres”, «Düşük Stres” olarak sınıflandırılmıştır. Bu stres türlerinden Aşırı stres ve Düşük stres zararlıdır. Normal stres ise kişinin kendi potansiyelinden yararlanması için gereklidir ve kişi için yararlıdır. Düşük stres düzeyinde olan insanlar "yaratıcı gerilimden mahkûmdur. Kendilerini harekete geçirecek ve içlerindeki enerjiyi açığa çıkaracak potansiyelden yoksundurlar. Aşırı stres düzeyinde olanlar ise korku ve panik halindedirler ve kendi yetenek ve potansiyellerinden tam olarak yararlanamazlar. Bununla beraber normal stres kişinin içindeki enerjiyi ortaya çıkaracak yaratıcı bir gerilim oluşturur.

Hay Tarafından yapılan bir araştırmada ise stres 4 aşamada tanımlanmış : Hafif stres, Orta Dereceli Stres, Ağır stres ve paniktir. Başka bir sınıflandırmada ‘İyi Stres’ ‘Kötü Stres’ ayrımı şeklindedir. İyi Stres insanın hayattan alabileceğinin en fazlasını elde etmek için vereceği mücadelede itici gücü oluşturur. Kötü stres ise kişinin üzerindeki baskıların iyice arttığı ve bu baskılarla başa çıkamadığı zaman ortaya çıkar.

BAŞLICA STRES KAYNAKLARI - İş Görenin İşinden Kaynaklanan Öğeler - İş Ortamından Kaynaklanan Öğeler - Bireysel Öğeler - Örgütsel Öğeler

A. İş görenin İşinden Kaynaklanan Öğeler 1.Görevin Karmaşıklığı Görevin yapılması esnasında karşılaşılan zorluklar, görevi yapmak için gereken bilgilerin yetersizliği ve bireyin kapasitesine bağlıdır. Çok karmaşık görevler ve bu görevler karşısında bireyin yetersiz kalması bireyin üzerinde baskı yaratır ve dengesini bozar. 2. Görevin Sağladığı Bağımsızlık Ayrıntılı çalışma süreçlerinin kurulması, iş görenin bağımsızlığını azaltır. Araştırmalar beşeri kaynaklan yöneten kişilerin fiziksel kaynaklan yöneten kişilere göre daha fazla stres altında olduklarını göstermiştir. 3. Göreve Bağlı Roller Bireyin görevi gereği oynadığı rollerin de stres kaynağı olabileceği söylenebilir. Çalışanların görev yapısına ilişkin algı, beceri ve tutumları, örgütsel davranışın etkili ve başarılı olmasında büyük rol oynar. Görev, örgütte bir iş görenin üretim süresince yapacağı işlem ve eylemleri anlatır. Görevlerin belirlenmesi, personelin belli kurallar içerisinde hareket etmesini sağlar. Dolayısıyla hem görev hem de görevin bağlı olduğu yan, alt ve üst görevler, çalışanların davranışlarını etkiler. Görevle ilgili sorunlar iş görenlerin yoğun ve sürekli bir stres yaşamalarına neden olabilir. Bireyin rolden kaynaklanan stresi şöyle açıklanabilir:

Rol Çatışması; göreve bağlı ve birbiriyle çatışan ve rollerden birinin daha üstün tutulması gereken durumlarda bireyin kararsızlığa düşmesi (hangisini üstün tutacağı sorunu) durumunda stres düzeyi artar. Rol belirsizliği ; Bireyden ne beklenildiğinin açıkça belirtilmemesi yada bireyin karar almasına yetecek kadar bilginin bireye aktarılmamasından kaynaklanır. Aşırı Veya Fazla Hafif Roller : İş yükü miktar ve özellik açısından ele alınıp incelenmektedir.

4. Ücretin Yetersiz Olması çalışanların ücret konusunda iki temel düşünceleri vardır. Birincisi, kazanç sağlama, ikincisi ise, yapılan işin karşılığı olan hakkını almaktır. Bu her iki düşünce de insanlarda doyum yaratır. Kazanç sağlama, çalışanları işlerinde daha yaratıcı, devamlı ve tutarlı olmaya yönelten önemli bir etkendir. Diğer yandan ücret iş görenler için, örgütün üretimine yaptığı katkının hak edilmiş ödülü ve karşılığıdır. Dill ve Feld, "paranın” stresin oluşmasında güçlü bir etken olduğunu açıklamış ve düşük gelirli gruplarda, mali güçlüklerin, güvensizliği ve belirsizliği artırarak ruh sağlığım bozduğunu ileri sürmüşlerdir. 5.Çalışma Saatlerinin Uzun Olması Çalışma saatlerinin uzun olması, çalışanların hem fiziksel ve psikolojik açıdan yorulmalarına, hem de yaşamın diğer alanlarına ayırabilecek zamanın kullanımını olumsuz yönde etkilediği için bireylerde stres yaratır. Özellikle fazla mesai ve vardiya sistemi, çalışanlarda stres yaratan temel faktörlerdir. 6. Statü Düşüklüğü Statü, bireyin örgütsel yapıda işgal ettiği pozisyonudur. Başka bir deyişle, organizasyon içinde kişinin oynadığı rolün önemine verilen değerdir. Bireylerin çalışma dünyasında elde etmek istedikleri statü ve başkaları tarafından değer verilme biçimi, toplumsal yapı içerisinde saygınlık kazanma güdüsüyle birleşerek kişiyi tatmin eder.  

B. İş Ortamından Kaynaklanan Öğeler İnsan iş ortamında uyum arar. Uyumun olmaması bir stres kaynağıdır. İnsanı iş görmekten alıkoyacak bir engellenme yaratır. Birçok örgüt durumun farkında olduğundan uyum yaratmaya yönelik çeşitli Çalışmalar yapmaktadır. Ancak bu çalışmalardan çoğu maalesef başarılı olamamaktadır. Uyumlaştırma aşağıdaki üç durumun varlığına bağlıdır. 1.Bireylerarası İlişkiler Örgütteki bireyin diğerleri tarafından tanınması ve kabul edilmesi halinde olumlu ilişkiler, olumlu örgütsel ortamlar yaratılması iş görenlerin sağlıklı olmalarında önemli bir rol oynar. Örgütte olumlu ilişkilerin gerekliliğinin yanında, örgütlerde bireyler arasında tahammül edilemez ilişkilerin gelişmesine de rastlanmaktadır. Bu durumda herkes kendisi için yaşar. Stres yaratıcı bu ortamlara genelde, işsizliğin yaygın olduğu ekonomik kriz dönemlerinde daha sık rastlanır. Bireylerarası ilişkilerde belirleyici olan en önemli öğe, liderlik stilidir. Yakından kontrolün ve baskının bulunduğu ortamlarda bireylerarası ilişkilerin, demokratik ortamlardan farklı olacağı açıktır.

2. Bireylerarası Rekabet Bütün örgütlerin, para, terfi ve başka konularda sınırları vardır. Örgütte bu sınırlı olanaklara ulaşabilmek için bireyler birbirleriyle rekabet ederler. Bu rekabet önemli bir stres kaynağıdır.

3.Ortak Değer ve Normlara Uyum Bireyler bir örgüte girdiklerinde, o örgütün ortak değer ve normlarına uyum sağlamak ve örgüt içinde üyesi oldukları alt grup ile özdeşleşmek durumunda kalırlar. Birey, örgüt ve örgütteki alt grup tarafından kendisine öğretilmeye çalışılan örgütsel değer ve normları tümüyle kabul edebileceği gibi, reddedebilir de. Bu kabul veya reddetme davranışı, bireyin örgüt veya alt gıp ile özdeşleşme düzeyini de belirler. Personelin gubun değer ve normlarını kabul süresince yaşadığı veya bu değer ve normları reddettiğinde yaşayacağını düşündüğü baskı ve sorunlar önemli bir stres nedeni olabilmektedir

4.İş Yerinin Fiziksel Özellikleri İşyeri doktorları ve diğer araştırmacıların çalışmaları ortaya koymuştur ki, ısı, gürültü, aydınlanma, titreşim, kirlilik, vb. fiziksel koşullar, birey açısından kabul edilemez düzeydeyse her biri birer stres kaynağıdır. Çalışma ortamının zihinsel, bedensel ve duygusal yorgunluğa neden olan, ergonomik açıdan elverişsizlik durumu da, örgütte önemli bir stres kaynağıdır.

C. BİREYSEL ÖĞELER A TİPİ KİŞİLİK B TİPİ KİŞİLİK Güçlü motivasyon Yarışmada aşırıya kaçmama Aşırı güven Sosyal değerler için daha az kaygı Saldırganlık Zamanın Esiri Olmama Az Spor Yapma Nadiren sabırsızlık Az Dinlenme Ekiple Kolayca Çalışma Sürekli Hareket Etmeyi Sever Kendisine daha çok zaman ayırma Hızlı Yemek Yer Karar vermede aceleci olmama Sabırsız, Beklemeyi Sevmeyen Özel hayat ile iş hayatı arasına sınır İşi Zamanında Bitirmeye Önem verirler çizebilme. Aynı Anda İki İşi Yapma İsteği Günlük kaygılardan uzaklaşabilme Orkestra Şefi kişilik yapısı Gösteri meraklısı değil Karar vermede çabukluk Suçluluk duymadan dinlenirler. İşinde Yüksek Kaygı Oyunu yarışmak için değil hoşça zaman geçirmek için severler

1.Bireyin Kişiliği Streste kişilik önemli bir öğedir. Bununla birlikte stresin yaratacağı etkinin derecesi, kişilikle görevin gerekleri arasındaki ilişkiden daha çok etkilenmektedir 2.Bireyin Geçmişi İş gören işinin tehdit ettiği birçok çalışmalı durum karşısında enerjiye gereksinme duyar. Bu enerjinin iş dışında tükenmiş olması bireyin iş yaşantısında mücadele gücünü azaltır.

3.Bireyin Fiziksel Durumu Bireyin fiziksel açıdan iyi durumda olması strese direnç göstermesini kolaylaştıracaktır. Montreal'de Concordia Üniversitesinden David Şınoyor yönetiminde yapılan bir araştırmaya göre; fiziken iyi durumda olan bireylerin günlük hayattan kaynaklanan sayısız strese daha kolay karşı koyduğu belirlenmiştir. 4.Bireysel Kariyer Kariyer geliştirme, kariyer seçimine sağlıklı uyum ve bu yolla iş görenin yeterlilik ve kendine saygı ihtiyacının tatminine katkı sağlayan bilinçli faaliyetlerdir. 5. Stres Yaratan Diğer Durumlar insanların stres düzeyi, hızla değişen dünyada yaşayan İnsanların daha fazla yakınmalarına neden olacak kadar yükselmiştir. Stres yaratan durumlar, bireyin kontrolünü kaybetmesine neden olur. Örneğin; terfi etmeyi bekleyen bir kişiye, ekonomik kriz nedeniyle işine son verildiğinin bildirilmesi böyle bir duruma örnektir

D. ÖRGÜTSEL ÖĞELER 1.Örgütün Boyutu Büyüklüyü nedeniyle bürokratize olmuş örgütlerde bireylerin kontrol alanı daraldıkça, bağımsızlıkları ve yaratıcılıkları da engellenmektedir. Bireye inisiyatif bırakmayan katı ve merkezi bir yapıda gelişen bürokratik kontrol, insanların örgüte yabancılaşmasına yol açmaktadır. 2.Hiyerarşik Yapı Merkezi yapılar karar almayı ve girişimciliği yavaşlatır. Bu yapılar güç çatışmaları nedeniyle rasyonel kararlardan çok politik kararların alınmasına daha uygundur. Öte yandan, üyeler arasında otokratik kontrolü destekleyecek oligarşik birlikler kurma eğilimi fazladır. Yönetimi elinde tutanlar, Çok sayıda kişinin kaderini de ellerinde tutarlar. İnisiyatiflerini ellerinden alarak davranış özgürlüklerini kısıtlarlar. Bu durumda bulunan iş görenler aşırı stres altındadırlar.

3.Örgütteki Değişim ve Yeniliklerin Yarattığı Belirsizlik Sürekli gelişen ve değişen dünyada insanlar daha fazla yenilikle karşılaşmaktadırlar. Belirsizlik; bireyin bilgi sahibi olmadığı ya da az bilgisinin bulunduğu bir yeniliğin işletmede uygulamaya konulması, bir organizasyon çalışması vb. durumlarda ortaya çıkan değişim karşısında bireyin kendisini çaresiz hissetmesi.

4.Üretim Sürecindeki Stresörler Yeterli araçların olmaması Yeteneklerin işin gereklerine uygun olmaması

STRESİN YARATTIĞI SONUÇLAR A. Birey Üzerindeki Sonuçları 1. Stresin Fiziksel Sonuçları Hans Selye'ye göre bugün yaygın hastalıkların çoğu mikropların, virüslerin, zararlı maddelerin veya her türlü dış etkinin yarattığı aksaklıklardan çok, strese uyum gösterme eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bugün birçok rahatsızlığın stresle olan ilişkisi farklı biçimlerde ortaya konabilmektedir 2.Stresin Psikolojik Sonuçları Bir uyarıcı, kişinin yaşam alanına bir müdahale gibi yorumlanırsa, bu kez yaşanan duygu, genellikle öfke ve kızgınlık olacaktır Saldırganlık Depresyon

3.Stresin Davranışsal Sonuçları Strese yönelik davranışsal tepkilere baktığımızda bunları aktif ve pasif davranışlar olarak iki grupta değerlendirmek mümkündür. Aktif Davranışlar : Stres sonucu etmene yöneliktir ve onu ortadan kaldırmayı amaçlar. Savaşmakla ilgili tepkiler bunlardandır. Pasif Davranışlar : Kaçmakla ilgili davranışları içerir. Pasif davranışlar stres ortamından bir süre için uzaklaşıp enerji toplamayı ve daha sonra dönüp stres oluşturucu faktörü ortadan kaldırmayı içeriyorsa yararlı olabilir.

Stresten kaçınmak için bireylerin en çok başvurduğu davranış kalıpları arasında sigara, alkol, çeşitli uyarıcılar, uyuşturucu madde kullanımı gibi, zararlı alışkanlıklar yer almaktadır. Bu tür maddeler, kaygı düzeyini azaltan kimyasal ve ruhsal etkileri nedeni ile bireyin, gerilim durumlarında ilk başvurdukları olumsuz kaçış yollarıdır. Başlangıçta, sadece kaygıdan kurtulmak amacı ile kullanılan bu maddeler, zamanla bağımlılık yaratarak, zararlı sonuçlara yol açabilmektedir. Stresin davranışsal sonuçları, alkol, sigara ve uyuşturucu kullanımı, saldırganlık ve kaza eğiliminde artışlar olarak ortaya çıkar. Stresin birey üzerindeki baskıları arttıkça; işe devamsızlık, işten ayrılma, yabancılaşma gibi sonuçlar gündeme gelebilir.

STRESİN YARATTIĞI SONUÇLAR B.ÖRGÜTSEL SONUÇLARI 1.Doğrudan Sonuçlar : stres, bireyin verimliliği üzerinde kendini gösterir. Verimlilik aşırı stresten etkilenmiş olabilir. Her bireyin optimum strese gereksinme duyduğu unutulmamalıdır. Aşırı stres bireyin verimini azaltır. Verimlilik, Satış ve Karlılıkta Azalma 2.Dolaylı Sonuçlar : İşe devamsızlık, işe geç gelme, iş gören devir hızının yükselmesi (Bir dönem içinde bir işletmede oluşan işten toplam çıkış ya da giriş miktarının, o dönem içinde işletmede bulunan ortalama personel sayısına oranı) Saldırganlık, örgüt aleyhine çalışma, dikkatsizlik, kaza yapma eğiliminin artması, ani emeklilik talebi, hastalık nedeniyle kaybedilen işgününün artışı biçiminde ortaya çıkar.

Hellriegel ve Slocum'a göre örgütsel yapı ve rolden kaynaklanan stresi azaltmak için alınabilecek bazı tedbirler şunlar olabilir; yeni amaçlar oluşturmak, duygusal destek sağlamak, sosyal programlar oluşturmak ve danışmanlık hizmetleri sunmak gibi bireyin duygusal ve psikolojik yönden gelişmesini sağlayan çalışmalar yapılabilir. Birleşik devletlerde (National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) ulusal strateji enstitüsü, Cincinati'de işle ilgili psikolojik rahatsızlıkları önlemek maksadıyla dört tür faaliyeti önermektedir: İş dizaynı ve çalışma koşullarını iyileştirmek, Psikolojik rahatsızlıklar ve risk faktörlerinin gözetilmesi, Eğitim ve yetiştirme faaliyetleriyle çalışanları bilgilendirmek, Çalışanların psikolojik sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi

Stresin Örgüt Üzerindeki Olumsuz Etkilerini aşağıdaki gibi belirleyebiliriz. 1.Stres çalışanların verimliliklerini özellikle zihinsel ve duygusal yeteneklerini ortaya koymalarını olumsuz yönde etkiler. 2.Stres iş gücü devir hızının ve işe devamsızlığın en önemli nedenidir. Birey çalıştığı ortamda iş tatmini bulamaması durumunda öncelikle işe devamsızlık sonrada işten ayrılma gibi bir yol çizebilir. Bu durumda nitelikli eleman ve verimlilik kaybına neden olur. 3.Stres örgütte bireysel çatışma ve gruplar arası çatışmaya neden olabilir. Bu nedenle örgütte performans düşüklüğü görülür.

STRESLE BAŞA ÇIKMANIN YOLLARI A.BİREYSEL STRES YÖNETİMİ 1.Fiziki Egzersizler 2.Derin Gevşeme Ve Dinlenme Teknikleri 3.Dua Meditasyon Zen Ve Yoga 4.Biyolojik Geri Besleme 5.Kendi Yaşam Tarzının Yönetimi 6.Beslenme Ve Gıda Rejimi

B. ÖRGÜTSEL STRES YÖNETİMİ 1. Çalışma Şartlarının İyileştirilmesi 2 B.ÖRGÜTSEL STRES YÖNETİMİ 1.Çalışma Şartlarının İyileştirilmesi 2.Örgütsel Bir İklim Yaratmak Örgüt ve işletme yöneticilerinin, işyerinde karşılıklı sevgi ve saygıya dayalı bir beşeri ilişkiler düzenini kurmaları halinde, çalışma hayatının ve işlerinin cazibesi daha da artacaktır. İş görenlerin kendi aralarında samimi arkadaşlık grupları oluşturmaları ve yöneticileriyle iyi işleyen ast-üst ilişkilerine sahip olmaları, gerilim ve sıkıntı duygularım azaltan önemli etkenlerdir 3.Çalışanların Sağlık Profillerinin Çıkarılması

C.SOSYOKÜLTÜREL STRES YÖNETİMİ 1.Aile Hayatı Yoğun ve gerilimli bir iş ortamından evine gelen birey, evini rahatlama ve dinlenme yeri olarak bulmak ister. Ancak aile içi huzursuzlukların veya şiddetin olduğu uyumsuz ailelerde bu fonksiyonların yerine getirilmesi mümkün değildir 2.Sosyal Destek Grupları İnsan sosyal bir varlık olarak belirli bir bağlılık ihtiyacına sahiptir. Bağlılık ihtiyacı başkalarınca ilgi görme, yakınlarıyla birlikte olma, arkadaş olma ve dostluklar kurma, çevresine karşı sevgi gösterme ve karşılığında sevilme gibi duygulardan oluşmaktadır. çeşitli dostluk ve arkadaşlık ilişkilerinin gerilimin zararlı etkilerinden kurtulmada sosyal destek sağlamasının yanında sosyal yardım faaliyetlerine katılmak da önemli bir stres yönetim aracıdır. 3.Dini Hayat Dini inançların temel kaynağı kişilerin kendilerinden daha üstün bir güce İnanmalarıdır. Dini inançlar, günlük gerilim ve stres kaynaklarından insanı gönül huzuruna götürecek yolu bulma ve ona bir dizi çabalar ve hedefler gösterme imkânı sağlar.

SONUÇ Stres oluşumunda birçok çevresel faktör, rol oynamakta ve stres yaratıcı ortam oluşturmaktadır. Günümüzde çalışanlar ve yöneticiler çok rekabetli, değişken, belirsizlik ve hatta belirsizliklerin hakim olduğu iş ortamlarında çalışmaktadırlar. Özellikle stres yaratan faktörler, yönetici ve çalışanların kontrol altına alamayacakları nitelikte, diğer bir değişle, yakın ve genel çevre koşullarından kaynaklanmakta ise, yönetici ve çalışanlar bu ortamlara özveri ve uyum göstermekte zorlanmaktadırlar. Stresle etkili bir biçimde başa çıkılması gerekir. Stresle başa çıkmada herkes için iyi olan ortak bir çözüm yolu yoktur. Her insanın zayıf noktası, devamlı olarak strese maruz kaldığı zaman açık veren zayıf bir yönü vardır. Bundan dolayı, kişi kendi kişilik ve yaşam tarzına uygun olan yöntemleri bulup denemelidir. Bir başka deyişle birey stresinin yönetimini ele almalıdır.

KAYNAKÇA Örgütlerde Stres ve yönetimi Tahir AKGEMCİ Örgütlerde Davranış Bilimleri PROF. DR. RANA ÖZEN KUTANİS ÖRGÜTSEL STRES YÖNETİMİ VE UÇUCU PERSONEL ÜZERİNDE BİR UYGULAMA Gülten EREN GÜMÜŞTEKİN* Ali Bircan ÖZTEMİZ Stres Yönetimi Nezahat GÜÇLÜ Örgütlerde Stres ve yönetimi Tahir AKGEMCİ

ESMA ORUÇ M156035035 HİLAL TOPAÇ M156035007