Ekonomi I 1.Bölüm:Giriş Doç.Dr.Tufan BAL Not:Bu sunun hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.Tümay ERTEK’in Temel Ekonomi kitabından faydalanılmıştır.

Ekonomi(=İktisat)Nedir? İktisat; Arapça kökenli bir kelimedir. Kasıtlı, bilinçli, ılımlı hareket anlamına gelir. Türkçeye “tutumluluk” olarak geçmiştir. Ekonomi; eski Yunancada, (oikia=Ev/nomos=kural) anlamına gelmektedir.

Ekonomi Nedir? İnsanlar yaşamak ve yaşamlarını devam ettirmek için ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mal ve hizmet tüketimi yaparlar. (2012 yılı Dünya GSYIH=79 trilyon $) Varsayım:İnsanlar ne kadar çok mal ve hizmet tüketirlerse, kendilerini o kadar mutlu hissederler? Sizce??? Kısıt: Bu mal ve hizmetlerin üretimi eldeki kaynaklarla (üretim faktörleri) sınırlıdır. O halde sorun, bu mal ve hizmetler üretilirken sınırlı olan bu kaynakların nasıl kullanıldığı sorundur.

Ekonomi Nedir?

2012 Yılında Dünya GSYİH Durumu

2012 Yılında Dünya GSYİH Durumu

2011 Yılında Dünyada GDP Dağılımı

Ekonomi Nedir? Ekonomi, mal ve hizmetlerin üretimi, alımı, satımı gibi konularda insan ilişkilerini inceleyen bir sosyal bilim dalıdır. Tanım:İnsanların sınırsız tüketim isteklerini sınırlı (kıt) kaynaklarla en iyi nasıl tatmin edeceğini inceleyen sosyal bilim dalına Ekonomi denir. Dolayısıyla insanlar mal ve hizmet üretiminde tercihler yapmak zorundadırlar.

Fırsat Maliyeti Tercihlerin yapılması da Fırsat Maliyeti (Alternatif maliyet) kavramını gündeme getirir. Tanım:Bir kararın alınmasıyla vazgeçilmek zorunda kalınan bir sonraki en iyi fırsattır (alternatiftir). Örnek: Devletin elindeki sınırlı parasal imkanlar ile İstanbul’da, Boğaz’da, üçüncü bir köprü ya da tüp geçit yapacağını varsayınız.. Veya hafta sonu yapmayı düşündüğünüz faaliyetler…

Fırsat Maliyeti Günlük hayatta kişiler, aileler, firmalar ve devlet, ellerinde kıt kaynaklarla çeşitli alternatifler arasından tercihler yapmak durumunda kalırlar, örneklerden de anlaşılacağı üzere, her tercihin bir fırsat maliyeti vardır. Verilen kararın ne derecede isabetli olduğu bu kararı vermekle kaçırılan fırsatların bilinmesiyle daha iyi anlaşılır.

Üretim Olanakları Eğrisi Mal ve hizmetleri elde etmek için kullanılan kaynaklar dört ana gruptan oluşur. 1)Emek: İnsanların mal ve hizmet üretiminde sarf ettikleri bedensel ve zihinsel çabalardır. 2)Doğal kaynaklar: Hava, su, toprak, madenler ve ormanlar gibi doğanın insanlara sağladığı olanaklardır. 3)Sermaye: İnsanların ürettiği ve diğer mal ve hizmetlerin üretilmesinde kullanılan mallardır. Makine ve teçhizat ile binalara sabit sermaye, İşlenmiş hammadde ve mal stoklarına da stoklar denir. Mal ve hizmet üretiminde kullanılan fiziksel sermayenin satın alınmasında gerekli olanlara (para) ise finansal sermaye denir.

Üretim Olanakları Eğrisi 4)Girişimcilik: Emek, doğal kaynaklar ve sermayenin organize edilip mal ve hizmet üretimini gerçekleştirme çabasıdır. Bunu yapan kişiye girişimci denir. Üretim:emek, doğal kaynaklar ve sermaye faktörlerinin girişimci tarafından mal ve hizmetlere dönüştürülmesi faaliyetidir. Üretim olanakları eğrisi: bir toplumda eldeki sınırlı kaynaklar ve teknoloji düzeyi ile üretebilecekleri maksimum mal ve hizmet bileşimlerini gösteren eğridir.

Üretim Olanakları Eğrisi Nihai üretim malları ikiye ayrılır Sermaye malları:Firmalar tarafından üretim faaliyetinde, Tüketim malları:Tüketiciler tarafından ihtiyaçlarını karşılamaya yarar.

Üretim Olanakları Eğrisi Üretim olanakları eğrisi, eldeki sınırlı kaynaklar ve teknoloji düzeyiyle, üretilmesi olanaklı bileşimler ile üretilmesi olanaksız bileşimler arasında bir sınır oluşturur. A, B ve C noktaları üretilmesi olanaklı, D noktası ise üretilmesi olanaksız bileşimleri gösterir. Üretim olanakları eğrisi, üretebilecek maksimum bileşimi gösterir. Eğri üzerindeki herhangi bir nokta (A, C) üretim etkinliğini, eğrinin içindeki herhangi bir nokta ise (B) üretimde etkin olunamamasını ifade eder.

Üretim Olanakları Eğrisi

Üretim Olanakları Eğrisi Teknik olarak adlandırılan üretim etkinliğinin yanı sıra bir de ekonomik etkinlik kavramı vardır. Ekonomik etkinlik: üretim etkinliğinin yanı sıra toplumun tercih edeceği mal ve hizmetlerin üretilmesidir. Bir başka ifade ile, üretim olanakları eğrisi üzerinde, toplumun tercihi olan bileşim (nokta) ekonomik etkinliğini verir. Bu tercih piyasa ekonomilerinde tüketiciler tarafından ürün piyasalarında belirlenir ve toplumun arzularını en iyi şekilde yansıtır. SSCB örneği…

Artan Fırsat Maliyetleri Kanunu Bir toplum bir malın üretimini birer birim artırırken, diğer bir malın üretiminden gittikçe artan miktarda kısmak zorunda kalacaktır. Çünkü, kaynaklar sınırlı olduğundan, tüketim malları üretimi attırılmak istendiğinde sermaye malları üretiminde kullanılan kaynakların bir bölümünün tüketim malları üretimine yönlendirilmesi gereğidir. Sonuç olarak, her ek birim tüketim malları üretimi için sermaye malları üretiminde gittikçe artan miktarda azalma olacaktır. G.Kore-Türkiye örneği…

Ekonominin İlgilendiği Temel Sorular Nasıl? Nerede? Kimin İçin? Ne?

Ekonominin Soruları (1) 1.Ne, Ne Kadar Üretilecek? Ekonomide ne gibi mal ve hizmetler ve ne miktarda üretilecektir? Bu soru kaynakların sınırlılığı, tercihler ve fırsat maliyeti kavramlarını içermektedir (Yatırım, Tüketim malları).

Ekonominin Soruları (2) 2.Nasıl Üretilecek? Üretimde nasıl bir teknoloji kullanılacak? Sermaye yoğun teknolojiler mi? Yoksa emek yoğun teknolojiler mi? Genellikle hangi üretim faktörü bol ise, o faktörün fiyatı nispeten daha ucuz ve kullanımı daha fazla olacaktır. Çin örneği… (The Economist dergisine göre Çin’de ortalama aylık ücret yaklaşık 200 dolar ile ABD’deki ortalama ücretin yirmide biri seviyesinde bulunuyor. (Asgari ücret 164 dolar).

Ekonominin Soruları (3) 3.Nerede Üretilecek? Üretimde yer seçimi de önemlidir. Bir taraftan üretimin ekonomik olarak (en düşük maliyette) gerçekleşmesi, diğer taraftan üretimin çevre kirliliğine neden olup olmayacağı, üzerinde durulması gereken konulardır. SSCB, Siirt-Jet-Pa örnekleri… (Sürdürülebilirlik-Sürdürülebilir Kalkınma) OECD’nin tanımına göre sürdürülebilir kalkınma, günümüz kuşaklarının gereksinimlerinin gelecek kuşakların gereksinimlerinin karşılanmasında ödün verilmeden gerçekleştirilmesidir.

Ekonominin Soruları (4) 4.Kimin İçin Üretilecek? Yani mal ve hizmetler kimler tarafından tüketilecek? Bu soru gelir dağılımı ile ilgili olup, toplumsal adalet ve huzurun sağlanması açısından çok önemlidir. Bunu kapitalist sistemde “Marjinal Verimliliğe Göre Gelir Dağılımı Teorisi” Bu teoriye göre: Emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcilikten oluşan üretim faktörleri ve dolayısıyla bu faktörlerin sahipleri, üretime katkıları oranında üretimden pay alırlar. Her alanda rekabet ne kadar fazla ise bu teori de o derece geçerlidir ve gelir dağılımı adildir. Rekabetten uzaklaşıldığı oranda verimsizlik ve gelir dağılımında adaletsizlik olur. Gelir dağılımı hiçbir toplumda hiçbir zaman tam eşit olmamıştır.

Ekonomi Politikasının Temel Hedefleri Dünyanın bütün toplumlarında devletlerin ulaşması gereken bazı ekonomik hedefleri vardır. Bunlar; ETKİNLİK ADİL GELİR DAĞILIMI BÜYÜME İSTİKRAR İÇ VE DIŞ BORÇLARDAN KAÇINMAK

1.Etkinlik Kaynakların en verimli bir şekilde tam olarak kullanılması üretim etkinliğini ifade eder. Kaynakların tam veya verimli bir şekilde kullanılmaması ise açık ve gizli her türlü işsizliği ifade eder ve üretim olanakları eğrisinin içinde herhangi bir noktayı ile gösterilebilir. Kaynaklar tam olarak kullanılmadığında toplum, mevcut kaynaklar ve teknoloji düzeyi ile üretebileceğinden daha azını üretiyor olacak ve ekonomide verimsizlik söz konusu olacaktır. Bir çok sosyal sorunlar (Hırsızlık, alkole düşkünlük, intihar, depresyon, ve şiddet olayları) özellikle işsizliğin çok olduğu dönemlerde artış göstermektedir.

Dünya’da ve Türkiye’de İşsizlik Oranları OECD ortalaması=8,7 ABD =9.7 AB ortalaması =10.1 İspanya =19.1 Slovakya =14.1 Portekiz =10.8 Fransa =10.1 Kaynak:OECD,2010

2.Adil Gelir Dağılımı FAKTÖR PİYASALARI VE GELİR DAĞILIMI konusunda ayrıntılı olarak incelenecektir.

3.Büyüme Ekonomik büyüme: ekonominin üretim kapasitesinin arttırılması ve dolayısıyla daha fazla mal ve hizmet üretilmesidir. Bu da, reel GSMH (Gayri safi milli hasıla) veya reel GSYİH’daki (Gayri safi yurtiçi hasıla) artış oranı (%) ile ölçülür. Reel GSMH ve reel GSYİH’nın nüfusa bölünmesi ile elde edilen kişi başına düşen ortalama gelir, bir ülkenin zaman akışı içindeki refah düzeyindeki artışları anlamada yardımcı olmaktadır.

GSYİH’daki Büyüme Oranları

GSYİH Büyüme Oranı

Kişi Başına Düşen GSYİH (ABD Doları)

4.İstikrar Üretim ve fiyatlardaki dalgalanmaların kontrol altında olmasını ifade eder ve daha çok fiyat istikrarı için kullanılır. Bu da enflasyonun kontrol altına alınması anlaşılır. Enflasyon:fiyatlar genel seviyesindeki artış sürecini ifade eder ve ekonomiyi olumsuz olarak etkiler. Enflasyon, sınırlı kaynakların yanlış yönlendirilmesine neden olur; etkinlik, adil gelir dağılımı ve büyüme gibi temel ekonomik hedeflerin elde edilmesini güçleştirir.

Ortalama Enflasyon Oranı (%)

İç ve Dış Borçlanmadan Kaçınmak Bütçe ve dış ticaret açıkları iç ve dış borçlanmalarına neden olur. Bir devletin iç ve dış borçları arttıkça ekonomik hedeflerin elde edilmesi çabası güçleşir. Türkiye’de olduğu gibi, devlet bu borçların faizlerini ve ana parasını ödemekte zorlanır ve bu da ekonomik büyüme, adil gelir dağılımı, etkinlik ve istikrar hedeflerimizi olumsuz etkiler.

Ekonomik Sistemler Bir toplumda ekonominin temel soruları o toplumda uygulanan ekonomik sistem çerçevesinde çözülür. Teorik olarak 3 sistemden oluşur. 1.Kapitalist Sistem: Temel özellikleri Özel mülkiyet Piyasa mekanizması Merkeziyetçi olmayan karar alma yapısı Maddi teşvikler

1.Kapitalist Sistem Üretim faktörleri özel kişilere aittir: Yani, üretim faktörleri faktör piyasalarında, üretilen mal ve hizmetler ürün piyasalarında özgürce alınıp satılır. Fiyatlar, arz ve talep çerçevesinde belirlenir. Kapitalist sistemde karar alma yapısı merkeziyetçi değildir. Kararlar çok sayıda alıcı ve satıcı tarafından piyasalarda özgürce alınır ve bunun sonucunda da fiyatlar ve istihdam edilecek faktör miktarları ile mal ve hizmet miktarları belirlenir.

1.Kapitalist Sistem Gerek üretim faktörleri gerek mal ve hizmetlerin piyasaya ne kadar arz edileceği bunların fiyatlarına bağlıdır. Fiyat maddi bir teşvik unsurudur. Genellikle fiyat arttıkça piyasaya sunulan faktör ve ürün miktarları da artar. Kapitalist sistemde devletin temel işlevleri, adalet, savunma ve iç güvenliktir. Devletin ekonomi yönünden en önemli görevi ise piyasaların en iyi şekilde çalışabilmesi için gerekli yasal düzenlemeleri yapmak, bunları uygulamak ve özel sektörü teşvik etmektir.

Ekonomik Sistemler 2.Sosyalist Sistem:Başlıca özellikleri Devlet mülkiyeti Merkezi planlama Merkeziyetçi karar alma yapısı Hem maddi hem de manevi teşvikler Sermaye ve doğal kaynaklar kamu mülkiyetinde olup bunların üretimde kullanılmaları merkezi planlamaya göre yapılır. Kıt kaynakların nasıl kullanılacağı ise devletin belirleyeceği ana stratejiler çerçevesinde merkezi planlama bürosu tarafından kararlaştırılır ve uygulanır.

2.Sosyalist Sistem Üretilecek mal ve hizmetlerle ilgili soruların cevaplandırılmasında tüketicilerin tercihlerinden çok devleti yönetenlerin tercihleri söz konusudur. Üretilecek mal ve hizmetler tüketicilerden çok devletin tercihleri yönünde olacağından; üretim etkinliği (kaynakların tam istihdamı) sağlansa bile, tüketicilerin tercihlerini ve dolayısıyla azami mutluluğunu yansıtan ekonomik etkinlik sağlanamayacaktır. Nitekim SSCB örneğinde, tüketiciler yönünden bazı mal ve hizmetler fazla, bazıları yetersiz üretilmiş ve tüketiciler uzun kuyruklara girmek zorunda kalmışlardır.

2.Sosyalist Sistem Ayrıca, emek faktörünün kullanılmasında maddi destekler yanında manevi teşvikler de önem kazanmıştır. Bilim adamlarına veya üretim artışına neden olan teknik personelin resimlerinin “kahraman” olarak duvarlara ve panolara asılması gibi.

Ekonomik Sistemler 3.Karma Ekonomik Sistem Hem kapitalist hem de sosyalist sistemin özellikleri bir arada bulunur. Mülkiyetin bir bölümü özel sektörde, bir bölümü devlettedir. Yani kararlar kısmen piyasalar tarafından, kısmen de planlar çerçevesinde doğrudan devlet tarafından belirlenir. Türkiye’nin 1930-1980 dönemi karma ekonomik sistem için iyi bir örnektir.

Ekonomi Biliminin Başlangıcı Sosyal bir bilim olarak ekonominin başlangıcı 18.yüzyılda ilk defa İngiltere’de başlayıp, diğer Avrupa ülkelerine ve ABD’ye yayılan sanayi devrimi yıllarına ve İskoçyalı felsefe Profesörü Adam Smith’in Ulusların Zenginliği olan kitabının yayınlandığı 1776 yılına gider.

Ekonomi Biliminin Başlangıcı Bu kitap ekonomi konularını sistematik bir şekilde ele alıp incelemekte, serbest ticaret ve serbest piyasa ekonomisini savunmuş, kişilerin kendi çıkarlarını en iyi yine kendilerinin bileceğini vurgulamıştır. Devlet müdahaleciliğinin olmadığı, tam rekabetin bulunduğu piyasalarda kişiler kendi çıkarları için en iyi kararları verirken, dolaylı olarak toplum için de en iyi kararları vermiş olurlar.

Bazı Temel Kavramlar İhtiyaç:İnsanı, gereksinme duyulan bir şeye yönelten duygu, gereksinim. İstek:Bir şeyi elde etme, yapabilme dileği, arzusu. Beslenme, giyinme ve barınma insanların varlığını sürdürebilmeleri için temel ihtiyaçlarıdır. Bu ihtiyaçlar asgari düzeyde karşılandıktan sonra daha fazlası istek olarak değerlendirilir. İhtiyaç ile istek arasındaki sınırı belirlemek zordur. Zaman ve mekana göre değişebilir. Yani sınırsız olan ihtiyaçlar değil, isteklerdir. İnsanlar ihtiyaç veya sadece istek güdüsüyle, gelirleri olanak verdiği ölçüde, çeşitli mal ve hizmetlerden satın alıp bunları kullanmalarına Tüketim denir.

Dayanıklı Tüketim Malları Dayanıksız Tüketim Malları Sermaye Malları Ara Mallar Nihai Mallar Tüketim Malları Dayanıklı Tüketim Malları Dayanıksız Tüketim Malları Sermaye Malları Sabit Sermaye Malları Stoklar

Bazı Temel Kavramlar Ara Mallar; başka malların üretiminde girdi olarak kullanılır. Örneğin buğday, un üretiminde bir ara maldır. Domates, salça üretiminde bir ara mal, sofrada ise tüketim malıdır. Tüketim Malları; ev halkı ve devlet tarafından tüketim amacıyla satın alınıp kullanılırlar. Ev halkının satın alıp tükettiği domates; devletin satın alıp tükettiği tükenmez kalem ve kağıt gibi kırtasiye malları tüketim mallarıdır. Dayanıklı Tüketim Malları; buzdolabı, çamaşır makinesi, porselen yemek takımı ve tuvalet kağıdı gibi uzun süre bozulmadan saklanabilen mallardır.

Bazı Temel Kavramlar Dayanıksız Tüketim Malları; ekmek, et, domates ve muz gibi uzun süre bozulmadan saklanamayacak, bozulacak mallardır. Sermaye Malları; makine ve teçhizat ile binalardan oluşan ve başka malların üretiminde bir üretim faktörü olarak kullanılan mallara Sabit Sermaye Malları (fabrikalar, traktörler ve inşaatlarda kullanılan makineler) denir. Stoklar; henüz bir üretim veya tüketim faaliyetlerinde kullanılmayıp işletmelerin depolarında stoklanan işlenmiş hammadde ve mallarıdır. Örneğin, buğday, silolarda depolanmış ise stok (sermaye malı), bir malın üretiminde kullanıldığında ara mal durumuna geçer.

İletişim Bilgilerim: Doç. Dr İletişim Bilgilerim: Doç.Dr.Tufan BAL Süleyman Demirel Üniversitesi Tarım Ekonomisi Bölümü ISPARTA baltufan@yahoo.com http://tufanbal.net