Aile Planlaması Hizmetleri İşimiz hastalık ve erken ölümleri önleme Aile Planlaması Hizmetleri Prof. Dr. Zeynep ŞİMŞEK Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezi

Aile Planlaması ve anne-bebek ölümleri DÜNYADA AP son 20 yılda istenmeyen / riskli gebelikleri önleyerek anne ölümlerinde %40 azalma sağladı Son 10 yılda anne ölümlerinin %30’u karşılanmayan aile planlaması hizmetiyle ilişkilidir (Gelişmekte olan ülkelerde %47,48) Gebelikler arası süre uzatılarak bebek ölümleri azaldı (Bebek ölümlerinin %60’ı 2 yıldan kısa aralıklarla gebe kalmayla ilişkili) AP, anneyi ve çocuğu yaşatan öncelikli halk sağlığı hizmetidir. Çünkü anne ve bebek ölümleri gebelik sayısı ve zamanlaması ile doğrudan ilişkilidir. 18 yaş altı, 35 yaş üstü, 4 ve daha fazla sayıda doğum

Aile Planlaması Yöntemleri Riskler İyi öykü alınarak, gerekli fizik muayeneler yapılarak; Yeterli ve etkili danışmanlık yapılarak Kişiye en uygun yöntem uygulanarak ÖNLENİR

AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDE DANIŞMANLIK Genel Danışmanlık Yönteme Özel Danışmanlık İzlem Danışmanlığı

AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDE DANIŞMANLIK Karşılayarak selamlayınız Alaka göstererek sorular sorunuz Yöntemlere ilişkin bilgi veriniz Nasıl bir yöntem seçeceğine yardımcı olunuz Açıklayıcı bilgilerle yöntemin kullanılmasını öğretin Kontrol için gelmesini önerin

AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDE GENEL DANIŞMANLIK (Bireysel-grup) İletişim için iyi bir ortam oluşturma, Aile planlaması yöntemleri hakkında bilgi verme, AP’nin anne ve çocuk sağlığı için önemini anlatma, Başvurana kadın ve erkek üreme sisteminin anatomisi, fizyolojisi hakkında kısaca bilgi verme, Tüm kontraseptif yöntemler hakkında tek tek bilgi, (görsel malzemeler kullan), Yöntemlerin olumlu yönleri, Yöntemlerin olumsuz yönleri, Yan etkilerini anlat.

AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDE YÖNTEME ÖZEL DANIŞMANLIK Kayıt formunun ilk bölümündeki demografik bilgiler ve başvuran kişinin öyküsü alınır Anlaşılır şekilde seçilen yöntemin etki mekanizması, etkisi, olumlu ve olumsuz yanları açıklanır Gerekli fizik muayene ve laboratuvar incelemeleri yapılır, Kişinin anladığından emin olmak için, kullanım kurallarını ve uyarıları tekrarlaması istenir Kullanıcıya izlem günü bildirilir.

AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDE İZLEM DANIŞMANLIĞI İlk izlem ziyaretinin zamanı, kullanılan kontraseptif yönteme bağlıdır. Oral kontraseptifler 2-4 hafta sonra RİA'lar 1 ay sonra Enjekte edilen kontraseptifler, İmplantlar 1 veya 3 ay sonra Her kadının, yılda en az bir kez genel muayeneden geçmesi gerektiğini söylenir.

AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDE TIBBİ ÖYKÜ Tıbbi öykü ilk ziyarette kaydedilmeli, gerektikçe izlem ziyaretlerinde yenilenmelidir. Başvuru öyküsü: Bugünkü ziyaretin nedeni, mevcut hastalık(lar), demografik bilgiler Menstrüasyon öyküsü: Son adet tarihi, adetinin sıklığı, süresi, miktarı, ilgili semptomları Doğurganlık öyküsü: Gebelik ve doğum sayısı, aralıkları, gebelik sonuçları, yaşayan çocuk sayısı, en son doğum ve düşüğün tarihi, gelecekteki doğurganlık hedefleri Aile planlaması öyküsü: Kullanmakta olduğu yöntem ve süresi, daha önce kullandığı yöntemler ve süresi, yöntemi bırakma ve değiştirme nedenleri, herhangi bir yöntemin yan etkileri ve komplikasyonları Genel öykü: Geçirilmiş ve var olan hastalık(lar), kronik hastalıklar, lateks alerjisi, sigara içme öyküsü CYBE /GYE öyküsü: Vajinal akıntı, son iki ay içinde anormal vajinal kanama, son bir yıliçinde vajinal akıntı, genital yara ya da genital bölgede deri lezyonu, son üç ay içinde eşinin cinsel organında yara, akıntı, eşinin kendisinden başka cinsel eşi, başvuranın ikinci cinsel eşi, aile öyküsü

AİLE PLANLAMASI HİZMETLERİNDE Fizik Muayene Genel fizik muayeneye başlarken ağırlık, kan basıncı, nabız, eğer gerekiyorsa ateş ölçülür. Tanı ve tedavi gerektiren tıbbi durumların saptanması için fizik muayene gerekir.

KONTRASEPTİF YÖNTEMLER 1. Hormonal kontraseptifler Kombine Oral Kont. Mini haplar Post koital haplar Depo enjeksiyonlar Deri altı implantlar Hormon içeren RİA’lar Vajinal Halkalar 2. Rahim İçi Araçlar 3. Bariyer Yöntemler Kondom Diyafram Spermisitler 4. Cerrahi Sterilizasyon Vazektomi 5. Doğal Aile Planlaması 6. Emzirme

ERKEK KONDOMU Olumlu yönleri: CYBH’lar Erken boşalmayı önler Erkeklerin katılımını sağlar, Güvenlidir ve hormonal yan etki yoktur, Ucuz ve kolay bulunur. Olumsuz yönleri: Bazı çiftlerde duyarlılığı azaltabilir. Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratabilir Ereksiyonu güçleştirebilir. Yeterli miktarda kondom bulundurulmalıdır. Kullanımdan sonra yok edilmesi sorun olabilir.

Kullanım Kuralları Kondom, ereksiyon durumundaki penise, vajinaya girmesinden önce takılmalıdır. Çünkü boşalmadan önceki semende aktif sperm bulunur. Kondomun ucunda semenin boşalacağı yer (rezervuar), başparmak ve işaret parmağı arasında sıkıştırılarak havası alınır. Uygun koşullarda saklanırsa üretim tarihinden itibaren 5 yıl kullanılır. Yırtılırsa spermisit/ ertesi gün hapı/ RİA uygulanmalıdır. Ereksiyon kaybolmadan penis vajinadan çekilmelidir. Bu sırada kondom tutularak kayması önlenir. Kondom bir kere kullanılmalıdır. Delik olduğundan şüphe ediliyorsa kullanıldıktan sonra suyla doldurulup kontrol edilmelidir. Kondomu kayganlaştırmak için bebek yağı, vazelin kullanılmamalıdır. Bu maddeler kondomu bozar. K-Y jel, gliserin, vajinal mukus, tükürük kullanılmalıdır.

KADIN KONDOMU Cinsel eşleri kondom kullanmayan kadınlara CYBH’lardan korunma şansı verir. İlk kez 1992 yılında piyasaya sürülmüştür (reality, Women’s Choice, Femidom). Erkek kondomu gibi genital teması ve semenin vajinaya dökülmesini önler.

KOMBİNE ORAL KONTRASEPTİFLER Etki mekanizması: Ovülasyonu baskılayarak, servikal mukusu spermlerin geçişini engelleyecek şekilde kalınlaştırarak ve endometrial tabakayı etkileyerek gebeliği önler. Doğru kullanıldığında kullanımın ilk yılında 1000 kullanıcıdan 1’inde gebelik görülür. Olumlu Yönleri: Kullanımı kolay, son derece etkilidir. Yöntem bırakıldığında doğurganlık geri döner, Etkileri ve yan etkileri çok iyi incelenmiştir. Her yaşta kullanılabilir, cinsel ilişkiyi etkilemez. Ektopik gebelik, adet öncesi gerginlik, endometrium kanseri, over kanseri, kist oluşumu, PİH, demir eksikliği anemisi, iyi huylu meme hastalığı riskini azaltır, akneye iyi gelir. Adet kanamaları miktarı azalır ve düzenli hale gelir, ağrılar azalır.

Olumsuz Yönleri: 1-Her gün hap almanın hatırlanması gerekir Olumsuz Yönleri: 1-Her gün hap almanın hatırlanması gerekir. 2-Kilo artışı olabilir. 3-Depresyon ve cinsel istek azalması görülebilir. 4-Bazı ilaçlarla (barbitüratlar, fenitoin, fenilbutazon, rifampisin gibi) etkileşimi vardır. 5-Kan basıncı yüksek olan, 35 yaşın üzerinde ve bir günde 20’den fazla sigara içenlerde kalp krizi ve tromboza neden olur. 6-Kan basıncını yükseltebilir. 7-Klamidya enfeksiyon riskini arttırır. 8-Emziren kadınlar için uygun değildir. 9-CYBH karşı korumaz.

Yan etkileri Bulantı Ara kanamaları ve lekelenme kilo artışı Amenore Akne Diğer yan etkiler (Baş ağrısı, memelerde hassasiyet, baş dönmesi)

Hap kullanmaya başlamak için en uygun zaman adetin ilk günüdür Hap kullanmaya başlamak için en uygun zaman adetin ilk günüdür. Adetler düzenli ise ilk 7 gün içinde herhangi bir gün başlanabilir. Adet bittikten sonra başlanmışsa o ay ek bir yöntem kullanılmalıdır. 1 hap unutulmuşsa; Unutulan günün hapı hatırlanır hatırlanmaz alınır. O günün hapı da normal zamanında alınır. 2 hap unutulmuşsa;ilk 2 haftada: üst üste 2 gün 2’şer hap alınır. 1 hafta süreyle ek bir yöntem kullanılır. Üçüncü haftada: paket atılıp yeni bir pakete başlanmalı, 1 hafta ek bir yöntem kullanılmalıdır. 3 hap unutulmuşsa; paket atılıp yeni pakete başlanmalı ve 1 hafta süreyle ek bir yöntem kullanılmalıdır.

UYARI İŞARETLERİ Şiddetli karın ağrısı (Safra kesesi hst., trombovasküler hst, pankreatit, olası karaciğer adenomu) Şiddetli göğüs ağrısı, nefes darlığı (Akciğer embolisi, kalp krizi) Şiddetli baş ağrısı, baş dönmesi (felç, hipertansiyon, migren) Kuvvet ya da his kaybı (felç) Şiddetli uyluk ya da bacak ağrısı (Bacaklarda trombovasküler hastalık), Ani görme kaybı, bulanık görme, konuşma bozukluğu (felç, hipertansiyon, geçici vasküler sorunlar) Sarılık (Aktif karaciğer hastalığı)

YALNIZ PROGESTİN İÇEREN HAPLAR MİNİHAPLAR Olumlu Yönleri Adet kanaması miktarı ve kramplarını azaltır KOK’lara oranla kilo alma ve bulantı daha azdır. Anne sütünün niteliğini değiştirmez, hatta miktarını arttırır. Emziren anneler için en uygun yöntemlerden biridir. Hipertansiyon, baş ağrısı ve depresyon riski daha azdır. Metabolizma üzerine etkisi az olduğu için diyabetikler güvenle kullanabilir. Etki mekanizması Servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin geçmesini önlemek Siklusların %40-60’ında ovülasyonu engellerler Tubal motiliteyi yavaşlatır Endometriumu incelterek implantasyon olasılığını azaltır. Etkililik Kadın emzirdiği sürece, doğumu izleyen 9 ay boyunca %98.5’dir. Diğer zamanlarda %96’ya düşer.

YALNIZ PROGESTİN İÇEREN HAPLAR MİNİHAPLAR Olumsuz yönleri: Emzirme azaldıkça, ya da sona erince etkisi azalır. KOK’lara oranla kanaması, lekelenme, amenore ve adet düzensizlikleri daha sık görülür. KOK’lardan birinin unutulmasına oranla, minihaplardan birinin alınmaması durumunda gebe kalma olasılığı daha yüksektir (Her gün aynı saatte alınmalıdır). CYBH karşı korumaz. Yan etkileri Amenore Kanama/lekelenme Baş ağrısı Memelerde duyarlılık Sarılık Birkaç saatte olsa hap almayı unutmalekelenmeye, ya da kanamaya neden olur, gebelik riski artar. Hap 3 saat geç alınmışsa, unutulan hap hemen alınmalı ve 48 saat ek bir korunma uygulanmalıdır.

ENJEKTE EDİLEN KONTRASEPTİFLER KOMBİNE Etki mekanizması: Ovülasyonun baskılanması, servikal mukusun kalınlaşması, endometriumun inaktif hale gelmesi ile gebelik oluşumunu engeller. Gebelikten korunmada çok etkilidir. Başarısızlık hızı yaklaşık %0,1 - 0,2 arasındadır. Olumlu Yönleri: Son derece etkili ve uygulanması kolaydır. Sigara içmiyorlarsa ileri yaşta da kullanılabilir. Pelvik enf. Ve over kanserine karşı koruyucu etkisi vardır. Ektopik gebelikleri ve demir eksikliği anemisini önler Bırakıldığında fertilite geri döner.

ENJEKTE EDİLEN KONTRASEPTİFLER KOMBİNE KOK’lardan üstünlüğü: Doğal östrojen olduğu içinlipid metabolizması ve kardiyovasküler sistem üzerine olumlu etkisi vardır. Koruyuculuğu 24 saatte başlar. Bulantı, kusma nadirdir. Karaciğer fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilemediğinden, sarılık geçirenler kullanabilir. Progestin içeren enjekte edilen kontraseptiflerle karşılaştırıldığında; Adet siklusları daha düzenlidir, Yan etkiler daha hafiftir, Progestin dozu düşüktür. Enjeksiyonlar ayda bir yapıldığından sağlık personeliyle daha sık görüşme olanağı vardır.

ENJEKTE EDİLEN KONTRASEPTİFLER KOMBİNE Olumsuz Yönleri Ayda 1 yapılma zorunluluğu kullanımı zorlaştırabilir. KOK’lara göre kanama düzeninde aksamalara neden olabilir. Bazı kadınlarda kullanım bırakıldığında adet gecikebilir. CYBH karşı korumaz. Emziren anneler doğumdan sonraki ilk 6 ayda kullanamaz. Östrojene bağlı komp. olanlar kullanamaz. Yan etkileri Adet düzeninde aksama Baş ağrısı, migren atakları Halsizlik, yorgunluk Vücut ağrıları Memelerde gerginlik ve ağrı Kilo artışı İyi danışmanlık verildiğinde kullanıcı bunlarla başa çıkabilir, kanama nedeniyle yöntemi bırakmaz.

ENJEKTE EDİLEN KONTRASEPTİFLER KOMBİNE Kullanım kuralları Adet gören kadınlar adetin ilk 7 günü içinde, Emziriyorsa, doğum sonrası 6. Aydan sonra, Emzirmiyorsa, doğum sonrası 3-4. Haftada Düşük sonrası hemen ya da ilk 7 gün içinde Enjeksiyonlar 30 günde bir yapılır, ancak 3 gün önce ya da 3 gün sonraya kadarda yapılabilir. Enjeksiyonu belirli sürelerle kesmeye, ara vermeye gerek yoktur. Gebe kalmak istediğinde iğne kesilir kesilmez gebe kalabilir.

YALNIZ PROGESTİN İÇEREN ENJEKTE EDİLEN KONTRASEPTİFLER Ektopik gebelikleri ve demir eksikliği anemisini önler, Emzirmeyi engellemez, sütün miktarını arttırabilir, Östrojen kullanımı için risk taşıyanlar güvenle kullanabilir. Olumsuz Yönleri: Adet düzensizliğine neden olabilir, Kullanım bırakıldığında adet gecikebilir, Kilo artışına neden olabilir. Etki mekanizması: Ovülasyonu engeller, servikal mukusu kalınlaştırarak spermin geçişini engeller. Son derece etkilidir. Olumlu Yönleri: Uygulanması kolar, etkililiği yüksektir, Pelvik enf, endometriyum ve over kanserine karşı koruyucu etkisi vardır, Bırakıldığında fertilite geri döner,

YALNIZ PROGESTİN İÇEREN ENJEKTE EDİLEN KONTRASEPTİFLER Kullanımın ilk 6 ayında kadınların %25’inde uzun süren kanama görülebilir. Aşırı kanama kullanım süresinin uzamasıyla azalır. Dış gebelik, düşük, PİH ve diğer jinekolojik hastalıkların olmadığı kesinleştirilmelidir. Aşırı kanamada; 7 gün düşük dozlu KOK ya da ibuprofen 600-800 mg/gün 21 gün süreyle düşük dozlu KOK, demir preparatı, danışmanlık Yan etkileri: Adet düzeninde aksama, adetler arasında lekelenme, amenore Baş ağrısı (Oral kont. Daha az) Kilo alma (1-2 kilo) Memelerde gerginlik ve duyarlılık Huy değişikliği (sinirlilik gibi)

DERİALTI İMPLANTLARI (NORPLANT) Etki mekanizması: Ovülasyonu baskılayarak ve servikal mukusu spermin geçişini engelleyecek şekilde kalınlaştırıp azaltarak gebeliği önler. Olumlu Yönleri: Etkili ve kullanımı kolaydır. 5 yıl süreyle korur, geri dönüşlüdür. Olumsuz Yönleri Eğitilmiş personel gerekir Cerrahi bir işlemle yerleştirilir ve çıkarılır. Derinin altında farkedilebilir. Kullanıcı yöntemi kendi kendine bırakamaz. CYBH karşı korumaz. Yan etkileri: İlk aylarda 8 günü aşan adetler Adet arası kanama ve lekelenmeler, uzun süre adet olmama.

RAHİM İÇİ ARAÇLAR RİA, rahim içine yerleştirilen, genellikle bakır ya da hormon içeren, küçük plastik bir cisimdir. Etki mekanizması: Bakırlı RİA’lar; Spermin üst genital yollara ulaşmasına, Ovum transportuna, fertilizasyona engel olarak gebelikten korurlar. Progestin içeren RİA’lar ayrıca servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin uterusa geçmesine engel olurlar.

RAHİM İÇİ ARAÇLAR Olumlu Yönleri Güvenli ve çok etkilidir. Cinsel ilişkiden bağımsızdır Emziren kadınlar için uygundur Yılda 1 genel kontrol yeterlidir. Çıkarıldıktan sonra doğurganlığın dönüşünde gecikme olmaz. Olumsuz yönleri 3. Adet dönemine kadar karnın alt bölgesinde rahatsızlık, adet kanamalarında artma, lekelenme ve kramplar olur. Doğru uygulama tekniği kullanılmazsa, uterus perforasyon riski artar. Uterustan servikse kayabilir, atılma riski vardır. CYBH karşı korumaz. Genital yol enfeksiyonu olan veya birden fazla cinsel eşi olanlarda pelvik enf. riskini arttırır.

RAHİM İÇİ ARAÇLAR RİA yerindeyken oluşan gebelik; Nadiren septisemi, septik şok, septik düşük insidansı artar, Kadın çocuk istemiyorsa ve gebelik yasal sınırlar içindeyse gebelik sonlandırılabilir. Kadın gebeliğin devamını istiyorsa; iplikler görülüyor ve gebelik 13 haftadan küçükse RİA çıkarılmalıdır. Kadın gebeliğini sürdürmek istiyor ancak RİA’nın çıkarılmasını istemiyorsa; kendiliğinden düşük ve sepsis riskini açıklayıp gebeliğinin iyi izlenmesi gerektiğini belirtin. İplikler görünmüyor ve gebelik 3 ayı geçmişse RİA’yı çıkarma girişiminde bulunmayın. Ektopik gebelik: RİA ektopik gebelik riskini arttırmaz ama intrauterin gebelikten daha az korur.

RAHİM İÇİ ARAÇLAR Pelvik İnflamatuvar Hastalık (PİH) RİA yerindeyken oluşan PİH, fertilite kaybıyla sonuçlanabilecek tuba-ovariyen apseler veya genel peritonit gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Eğer PİH tanısı konmuşsa 24 saatlik antibiyotik tedavisinden sonra çıkarılmalı ve tedaviye devam edilmelidir. Uterus perforasyonu, RİA’nın görülmesi ve Servikal perforasyon Perforasyon genellikle uygulama sırasında oluşur, “sessiz” ve asemptomatiktir, kanama ve ağrı olmaz. Eğer uterus perforasyonu gerçekleşmişse, erken dönemde laparoskopi ile çıkarılmalıdır. Ancak yerinde de kalabilir.

CERRAHİ STERİLİZASYON TÜP LİGASYONU Etki mekanizması: Her iki tüp mekanik şekilde kapatılarak döllenme engellenir. Olumlu Yönleri: Gebeliği önleme etkisi hemen başlar başarısızlık oranı düşüktür İleri dönemlerde ortaya çıkan yan etkisi yoktur. Eşlerin kontrasepsiyon sorununu ortadan kaldırır. Olumsuz Yönleri: Operasyon sırasında ya da hemen sonrasında kanama ve enfeksiyon riski vardır Operasyonu izleyen birkaç gün içinde kesi yerinde ağrı olur. Geri dönüşü zordur ve garanti edilemez. Pahalı ve her merkezde bulunmayan mikrocerrahi tekniklerin kullanılmasını gerektirir. Düşük bir oranda da olsa dış gebelik olasılığı vardır.

CERRAHİ STERİLİZASYON VAZEKTOMİ Etki mekanizması: Vaz deferensin kesilip bağlanmasıdır. Böylece sperm penise geçemez. Olumlu Yönleri Çok etkilidir, güvenlidir. Çift bir daha asla gebelik kaygısı taşımaz. Kısa süreli bir cerrahi müdahaleyle gerçekleşir. Olumsuz Yönleri İşlemden sonra rahatsızlık olabilir. Ufak bir şişlik, skrotum içine kanama (hematom) ya da enfeksiyon olasılığı vardır. İşlem sonrası 2 ay ek bir yöntem gereklidir (spermlerin tümünün atıldığından emin olmak için) Geri dönüşümü güçtür, kalıcı bir yöntem olarak kabul edilmelidir.

DOĞUM SONRASI AİLE PLANLAMASI Danışmanlık: Postpartum infertilite süresinin kısa olması ve Laktasyonel infertilite süresinin de kesin bilinmemesi nedeniyle danışmanlık doğum öncesinde başlamalıdır. İlk izlem doğumdan sonraki 3. Haftada olmalıdır. Doğal yöntemler güvenli değildir. Emziren kadınların 6 haftadan önce yöntem kullanmaları gerekmez. LAM uygulayanların ise 6 ay (Tam emzirme) RİA doğum sonrası plesantanın çıkmasını izleyen ilk 10 dakika, norm. Doğ. Veya sez. Sonra ilk 48 saat veya d.s. 6. Haftadan itibaren. Tüm steroidler sütten bebeğe geçer. Emziren kadınlarda 6 aydan önce bu yöntemler önerilmez. Ancak kadının kullanabileceği başka yöntem yoksa, doğumdan sonra 6-8 haftalarda başlanabilir. Yalnız progestin içeren haplar, norplant, DMPA emziren kadınlarda güvenle kullanılabilir. Kondom doğ.son. Herhangi bir zamanda kullanılabilir. Diyafram, servikal başlık 6. Haftadan önce kullanılmamalıdır. Tüp ligasyonu doğum sonrası hemen, ilk 7 gün içinde veya doğ. Son. 6. Haftadan itibaren. Vazektomi herhangi bir zamanda.

DOĞUM SONRASI AİLE PLANLAMASI (Emzirmeyen kadınlarda) KOK ve kombine enjekte edilen kontraseptifler doğum sonrası 3. Haftadan sonra (tromboflebit, tromboemboli). Preeklamptik veya hipertansif olanlarda kan basıncı normale döndükten sonra. Yalnız progestin içeren hap, Norplant ve DMPA doğum sonrası hemen başlanabilir. 6. Haftadan sonra gebelik testi yapılıp uygulanmalıdır. Diyafram, servikal başlık doğum sonrası 6. Haftaya kadar beklenmelidir. Kondom kullanılabilir. Tüp ligasyonu hemen, ilk 7 gün içinde veya 6. Haftada. Düzenli mens. Başlamadan doğal yöntemler güvenilir değildir. Vazektomi herhangi biz zamanda uygulanabilir. RİA; Postplasental uygulama, erken postpartum uygulama, postpuerperal uyg.

Postpartum RİA uygun olmayan durumlar 24 saatten fazla gecikmiş membran rüptürü, Yüksek ateş, abdominal ya da pelvik enf. Belirtileri, Eylem sırasında ya da sonrasında kanama, Eklampsi veya preeklampsi sonucu oluşan dissemine intravasküler koagülapati gibi kanama sorunları, Aktif durumda CYBH olanlar veya riski olanlar, Şiddetli anemisi olanlar (Hb<9 g/dl, Htc <27) Genital kanser belirtileri, İzleme gidemeyecek olanlar

DÜŞÜK SONRASI AİLE PLANLAMASI Kaçırılmış fırsatların değerlendirilmesi Düşük sonrası ilk 10 gün içinde gebe kalınabilir. Hangi trimesterde olursa olsun düşük sonrası dönemde tüm hormonal kontraseptifler kullanılabilir. Kondom ve spermisitler hemen kullanılabilir. Diyafram ve servikal başlık 1. Trimester düşüklerinden hemen sonra, 2. Tr. Düşüklerinden ise 6 hafta sonra kullanılabilir. Enf., travma, perforasyon, kanama yoksa tüp ligasyonu hemen, Doğal yöntemler güvenilir değildir. RİA; Birinci trimester düşükler ve yasal gebelik sonlandırmasından sonra enfeksiyon kuşkusu yoksa RİA hemen uygulanabilir. 2. Trimester düşüklerden (16. Haftadan sonraki(16. Haftadan sonra)uygulamalarda atılma oranı 5-10 kat daha fazladır. Pelvik enf. Ya da septik düşük öyküsü olanlarda tedavi sonrası uygulanabilir. Perforasyon, kimyasal yanık, diğer gen. Yol travmalarından sonra uygulanmamalıdır.

ACİL KONTRASEPSİYON “postkoital kontrasepsiyon, ertesi gün hapı” Gebelik oluştuktan sonra asla etkili değildir. Düşük yaptırıcı değildir. Bu nedenle ilişkiden hemen sonra ya da 1-2 gün içinde uygulanmalıdır. Seçenekler; 1. Hormonal acil kontrasepsiyon: Cinsel ilişkiden sonra 72 saat içindekullanılır. 3 uyg. vardır. Yüksek doz östrojen Öst+pro Sadece progesterol. Yuzpe (östrojen+progesteron) doğru kulllanılsa bile %25 gebelik oluşabilir. Etkililik cinsel ilişkinin ovülasyona yakınlığına bağlıdır. Toplam doz, düşük dozlu 7 KOK’a eşittir. Bulantı, kusma sık görülür. 12 saat arayla 2 doz verilir. (her doz 50 mg Ethinyl estradiol+500 mg norgestrel içeren 2 haptan oluşur. Postkoital RİA uygulaması RİA daha etkili ancak cinsel eş bilinmiyorsa pelvik enf. Riski vardır.

DOĞAL AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ (Fertilite belirtilerine dayanan yöntemler: Menstrüel siklusun fertil ve infertil dönemlerinde doğal belirtileti gözleyerek gebeliğin planlanması) Servikal mukus yöntemi (Billings ovülasyon yöntemi) (mukusun farkında olmak) Servikal mukus değişiklikleri: Kanamadan sonra kuru günler (ilk infertil dönem), yapışkan, koyu kıvamlı, miktarı az, pürtüklü, sarıdan beyaza kadar değişebilen renkte mukus, ıslak günler (ovülasyon yaklaşırken artan, rengi berraklaşan, yumurta akını andıran mukus) bu mukusun en son gününe zirve denir ve ovülasyon zirve günü,bir gün önce ya da iki gün sonra gerçekleşir.Artan progesteronla mukus tekrar değişerek önceki aşamaları izler. Bundan sonraki infertil dönem zirve gününden sonraki 4. Günün sabahı başlar v e adete kadar devam eder. Kadının zirve gününü saptayabilmesi önemlidir. Belirlediği zirve gününden 11-16 gün sonra (Ort. 14) adet görüyorsa yöntemi öğrenmiş demektir.

Bazal Vücut Isısı Yöntemi: Luteal fazda progesteron etkisiyle bazal vücut ısısının 0,2-0,5 drece artacağı saptanmıştır. Dolayısıyla ovülasyondan sonra menstürasyona kadar yaklaşık 11-17 gün yüksek ısı görülür (termal kayma). Ovülasyon ilk ısı yükselişinden önceki gün gerçekleşir. Çift menstrüel kanamanın ilk gününden ısı artışı saptanan 3. Günün akşamına kadar cinsel perhiz uygular. Servikal Palpasyon Yöntemi: (Kadının çömelmiş ya da ayaktayken (her defasında aynı konumda) kendi kendine palpasyonla serviks kıvamındaki değişikleri tanımlayıp yorumlaması esasına dayanır. İnfertil dönemde serviks sert, eksternal servikal os kapalı, ve servikse ulaşmak kolaydır. Bu yöntem, semptotermal yöntemin en güvenilir parametresidir. Ancak kadının serviks değişikliğini doğru tanımasına bağlıdır.

SEMPTOTERMAL YÖNTEM (Servikal mukus, bazal vücut ısısı, servikal palpasyon yönteminin bileşimi) OVÜLASYON DÖNEMİNİ BELİRLEMEDE KİMYASAL VE HORMONAL TESTLER İdrarda LH düzeyini ölçen kitler (Luteinizan hormon ovülasyondan 24-36 saat önce kanda ve idararda yükselmeye başlar) Siklus süresi 28 gün olan kadınların teste adetin 1. Gününden itibaren 11. Günde; 33 gün olan kadınların 16. Gününde başlamaları önerilmektedir. Tükürük testi: Ovülasyon dönemine yakın günlerde östrojen düzeyinin yükselmesiyle servikal mukusta ve tükürükte kristalizasyon özelliliği görülür. Kristalleşme fertilite dönemini gösterir.

Doğal Kontraseptif Yöntemler Konusunda varılan Sonuçlar; Doğru ve dikkatli kullanıldığında oldukça başarılıdır, en ufak bir ihmal ve hatada kolaylıkla gebe kalınabilir. Stresli dönemlerde yöntemin inceliklerine yeterince dikkat edilemeyeceğinden gebe kalma riski yüksektir. Eşler kurallara aynı derecede uymuyorlarsa gebe kalma riski yüksektir. Bir kere risk alan çiftin tekrar risk alma eğilimi artar.

Olumlu yönleri Gebeliği önlemek ve oluşturmak için kullanılır. Tıbbi kontrendikasyonu ya da yan etkisi yoktur. Kişinin kendi kendini tanımasına, üreme fonksiyonları konusunda bilgilenmesine, kendine güveninin gelişmesine, erkeğin de sorumluluğu paylaşmasına, iletişime ve işbirliğine katkıda bulunur. İnfertil çiftlerde ovülasyonu saptamak için kullanılabilecek çok ekonomik ve çiftin bilincini arttıracak bir yöntemdir. Cinsel ilişki sıklığının belirlenmesinde kadının görüşüne yer verir.

Olumsuz Yönleri Kullanım eğitimi üç ay sürer. Bu süre içinde sık görüşülmesi gerekir. Her iki eşin de benimsemesi ve kurallara bağlı kalması gerekir. Vajinal enf. mukusun ayırt edilmesi zordur. Bazal vücut ısısı yönteminde, vücut ısısının herhangi bir hastalık, ilaç, stres, hareket gibi nedenlerden etkilenmesi söz konusudur. Siklusun ortalama 8. ve 16. günlerinde ilişkide bulunmamak stres yaratabilir. Yöntemin etkililiğinden emin olmamak gerilim yaratır. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu değildir.

Aşağıdaki Durumlarda DAP Kullanılamaz Sık hastalık, menapoz öncesi ve laktasyon infertilitesi gibi özel durumlar, Sürekli vajinal akıntı, Siklus düzensizliği, Vajinasını incelemekten hoşlanmayan kadınlar, Fertil günlerde cinsel ilişkiden kaçınmayı zor bulan çiftler, Cinsel konularda iletişim kuramayan çiftler, Gebeliğin tıbben ve sosyal açıdan kontrendike olduğu kadınlar, Birden fazla cinsel eşi olan kadınlar

LAKTASYONEL AMENORE YÖNTEMİ (LAM) Ovülasyonun ve adet görmenin baskılanmasıyla gebelikten korur. Ancak tam emzirme koşulunun sağlanması gerekir. Yani; Bebeğin 6 aydan küçük olması, Annenin adet görmemesi, 24 saat içinde 6-10 kez, gece ve gündüz dahil, en az 4’er dakika emzirilmesi, Bebeğin beslenmesinin en az %80’inin anne sütüyle sağlanması.