Öğr.Gör. Özlem ASLAN BAĞCI DİL GELİŞİMİ Öğr.Gör. Özlem ASLAN BAĞCI

Giriş Dil ve konuşma bireylerin kendilerini ifade etme, iletişim kurma ve sosyal hayatı paylaşmalarındaki en önemli araçlardandır. Birey doğumundan itibaren çevresinde olan biteni anlamaya, istek ve ihtiyaçlarını ifade etmeye çalışırken dili kullanır.

Giriş Dil, genellikle konuşma ile aynı kavram gibi algılanmakla birlikte konuşmayı, yazmayı ve sembollerle ifade etmeyi de içeren daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Konuşma ise seslerin fiziksel olarak üretilmesi ve dili kullanarak sözlü iletişim kurma yöntemidir. Özetle dil sözlü olan ve olmayan, kültürle de bağlı çok geniş bir kapsama sahipken konuşma, dilden kesin sınırlarla ayrılamayan ancak dil ile bağlantılı bir parçayı oluşturmaktadır.

Tanımı Dil, insanların düşünce, duygu, istek, deneyim vb. yaşantılarını başkalarına aktarmak için kullandıkları temel iletişim aracıdır. Semboller dizisi olarak nitelendirilen ve sosyal yaşamın devamlılığını sağlayan dil, zihinsel etkinliklerin bir ürünüdür. Zihin gelişimi dil gelişimini etkilerken; dil gelişimi de zihinsel gelişimini etkilemektedir. Dil ve düşünce iç içedir.

İşlevi Dilin işlevlerini, üç başlık altında toplayabiliriz. Bunlar; Verilmek istenen bilginin anlatılması olan, anlatım işlevi; Verilen bilginin alıcıyı etkilemesi olarak ifade edilen, etki işlevi; İşaretlerin hem alıcı hem de verici tarafından ortak bir kavram olarak belirlenmesini sağlayan, açıklama işlevidir.

Dilin Fizyolojik Temelleri Dil yazıdan bağımsız olarak düşünülebilir, ama konuşmadan bağımsız olarak düşünülemez. İnsan toplulukları yazıyı bilmeseler de yüzyıllar boyunca konuşarak anlaşabilmişlerdir. Bu yüzden, dilin yapısının kavranabilmesi, konuşmanın fiziksel ve fizyolojik koşullarının kavranmasına bağlıdır. Konuşma, insan bedenindeki ses organları aracılığıyla seslerin oluşturulup çıkarılmasıdır.

Dilin Fizyolojik Temelleri 19. yy’dan beri sürdürülen çalışmalar konuşmanın yönetimini beynin yaptığını ortaya koymuştur. İnsanın biyolojik kalıtımının konuşma yeteneğini ne ölçüde etkilediği konusunda kesin bir sonuca da varılamamıştır. Hiç kimse biyolojik olarak belirli bir dili öğrenme ve konuşma yeteneğine sahip olarak doğmaz. Ama bütün sağlıklı çocuklar, şu ya da bu dili öğrenme yeteneğiyle doğarlar.

Dilin Fizyolojik Temelleri Hangi dili öğrenecekleri, biyolojik ve fiziksel özelliklerine değil, içinde yetiştikleri aile ya da çevreye bağlıdır. Bu çevrenin dili, insanın anadilidir. Örneğin bir Arap ailesi içinde emeklemeyi, yürümeyi ve konuşmayı öğrenmiş olan Fransız kökenli bir çocuğun anadili Arapçadır. Dili öğrenmek sadece kelimeleri, cümleleri ve cümle kalıplarını öğrenmek olarak değerlendirilemez.

Dilin Fizyolojik Temelleri Dil, değişmez bir varlık değildir. Tarih içinde toplumların sözcük dağarcıkları da değişmiştir. Bazı sözcükler kullanımdan çıkar, bazılarının da anlamı değişirken, dağarcığa yeni sözcükler eklenir. Bu değişme, nüfus hareketleri, göçler, ekonomik değişmeler, yeni siyasal ve toplumsal koşullar, teknolojik dönüşümler gibi etkenlerce belirlenir.

Dilin Fizyolojik Temelleri Bireylerin toplumsallaşmasını sağlayan dildir. Toplumsallaşma, bir anlamda bireylerin birbirine benzemesi, birbirleriyle ortak anlamlar, davranışlar ve değerlere sahip olmasıdır. Bunu dil birliği gerçekleştirir. Ama toplumsallaşma, bir yönüyle de bireyselleşme, kendine özgü bir kişilik sahibi olma demektir. Bunu sağlayan da yine dildir. Dilin sınırsızca yeni anlamlar üretme, yeni bağıntılar kurma yeteneği, bireylere de birbirlerinden farklı anlam dünyaları kurma, farklı sözcüklerle, farklı üsluplarla konuşma ve yazma olanağını verir.

Dil Gelişim Aşamaları Çocuklarda dil gelişimi Piaget’e göre; 1. Agulama Süreci 2. Tek Sözcük Evresi 3. Telgrafik Konuşma 4. İlk Gramer Süreci

Dil Gelişim Aşamaları Agulama Süreci Bu dönem doğumdan itibaren 12 ay süresince bebeğin sesleri çıkarma sürecini kapsar. Kendi içinde 3 aşama geçirir.

Dil Gelişim Aşamaları Ağlama Evresi ( 0-2 ay) Bebekler ağlarken, ileride konuşmada kullanılacak seslere temel teşkil edecek olan sesleri bilinçsizce çıkarırlar. Örneğin, çocukların sıkıntıları, ihtiyaçlarını belli etmek amacıyla ağlarken, esnerken ya da çığlık atarken “o-u” gibi ünlü ve “ng-m” gibi ünsüz sesleri çıkardıkları saptanmıştır.

Babıldama Evresi (2-5 ay ) Dil Gelişim Aşamaları Babıldama Evresi (2-5 ay ) Bebekler bu evrede, ünlü ve ünsüzleri birlikte çıkarmaya başlarlar; ba-da-ma gibi. Bu sesler ilk kelimelerin oluşmasından sonra da devam eder. Bu dönemde çıkarılan seslerin ve hecelerin evrensel olduğu anadiline özgü olmadığı anlaşılmıştır.

Çağıldama Evresi ( 6-12 ay) Dil Gelişim Aşamaları Çağıldama Evresi ( 6-12 ay) Kullanılmayan sesler giderek yok olur ve ailenin kullandığı sesler 2 yıl içinde ilk sözcükleri oluştururlar. Bu süreç sırasında anne ve baba bebeğe gülümseyerek, onu ödüllendirerek daha fazla ses çıkarmasını sağlayabilirler. Ancak bu bebeklerin daha çabuk konuşmasını sağlamayabilir. Bu dönemde bebekte konuşma organları olgunlaşır ve bebek ilk heceleri çıkarmaya başlar. 1 yaşına doğru, ilk kelimelerini söylerler.

Tek Sözcük Evresi (12-18 ay) Dil Gelişim Aşamaları Tek Sözcük Evresi (12-18 ay) Konuşma açısından kritik bir dönemdir. Bu dönemde çocuğun ilgisi konuşmadan çok çevreyi keşfetmeye yöneliktir. Çocukların ilk kelimeleri arasında isimlerin başta geldiği bilinmektedir. Ayrıca, anladıkları kelime sayısı da, kullandıkları kelime sayısından daha çoktur.

Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi ( Telgrafik Konuşma, 18-24 ay) Dil Gelişim Aşamaları Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi ( Telgrafik Konuşma, 18-24 ay) Yaşamın ikinci yılında kelime hazinesi hızla artar. Bazı bebekler birinci yaş günlerinde bir iki kelime, bazıları ise bir düzine bilebilir. 2 yaş civarında çoğu bebek 50 kelime kullanırken bazıları birkaç yüz kelime kullanabilirler. 1.5-2 yaş arası iki kelimeyi peş peşe söyleyerek cümlecikler oluştururlar. 2 yaşından sonra ise, iki kelimeyi birleştirerek basit cümleler kurmaya başlarlar. Sözcüklerin sonuna –yor veya –dı eki getirebilirler, iki üç kelimelik birleşimler yapabilirler.

İlk Gramer Süreci ( 24-60 ay) Dil Gelişim Aşamaları İlk Gramer Süreci ( 24-60 ay) 2.5 yaş civarında ise, kelime dağarcıklarındaki kelime sayısı 300’ü bulmuştur ve bu arada gramer yapısı da hızla gelişir, 2.5-4 yaş arasında soru sorma ve konuşma isteği gelişir. Konuşma çok akıcı olmasa da 3-4 ya da daha fazla kelimeyle cümleler kurarlar. Çocuk kelimeleri alışıldık tarzda sıralamaya başladığında grameri kullanmaya başlamıştır. Gramer kuralları kullanılan kelimelerin ve cümlenin bütün anlamını etkiler. Çocuklar bütün çocuklukları boyunca ve ilköğrenimde cümle yapılarında dönüştürmeleri öğrenerek gramerlerini geliştirirler. Cümlede isim, fiil, sıfat ve buna benzer yapıları öğrenirler.

İLK BEŞ YILDA DİL GELİŞİMİNDE GÖRÜLEN TEMEL AŞAMALAR 0-1 ay Ağlamanın dışında başka sese rastlanmaz. 2-5 ay Bebek “agu” sesleri çıkarır. 6-12 ay Bebek, sesleri kendi kendine tekrar eder. 12 ay İlk kelime, bir sesi , bir nesneyi veya olayı belirtmek için düzenli bir biçimde ilk kez kullanılır. 12-18 ay Cümle yerine kullanılan tek kelime, iki heceli ve kelimeli ifadeyi ilk defa kullanır. 18-24 ay İki kelimeyi bir cümle içinde sık sık kullanır. 24-60 ay Kelime hazinesi artar, cümlelerde kullanılan kelime sayısı artar.

Dil Dil, alıcı dil ve ifade edici dil olmak üzere ikiye ayrılır. Alıcı dil; sözel uyaranların duyu-sinir ağı ve işitsel- algısal süreçler aracılığı ile alınması ve anlaşılması olarak tanımlanır. İfade edici dil ise; duyu-sinir ve motor-sinir işlevler ile zihinsel kavramın bir ses imgesi aracılığıyla ifadesidir. Alıcı dil ifade edici dilden önce gelişir.

Alıcı Dil Alıcı Dil Gelişimi için dikkat edilmesi gereken noktalar: - Kullanılan oyuncaklar, eşyalar çocuğun anlama yaşına uygun olmalıdır. - Tüm yapılan çalışmaları oyunla öğretmeliyiz. Her zaman çocuğun oyuna aktif katılımını sağlamalıyız. - Basit sözel ifadeler kullanmalıyız. Bunları anlayabildiğinde karmaşık ifadeler kullanabiliriz. - En önemlisi çocuklarda konuşurken göz kontağı kurmalıyız. Anlamasını istediğimiz kelimeyi çocuğun gözlerinin içine bakarak söylemeliyiz

Alıcı Dil Alıcı dil gelişimi için yapılan dil çalışmalarından örnekler: Günlük bakım sırasında onun dikkatini çekerek ve göz kontağı kurarak konuşmalısınız (örneğin: mama verirken yiyeceği gösterip mama sözcüğünü kullanmak). Giydirirken giysilerin isimleri tekrarlayın veya kağıt bebekler hazırlayıp, bebeklerin giysileri giydirilirken isimleri söyleyin. çeşitli kuklalar kullanarak çocuklarla oynayın ve bu oyunlar sırasında çocuklarla konuşun. çocuğa oyuncakların ismini öğretin. Eşyayı verme, alma oyunları yapılır. Al, ver, tut, at sözcüklerini kullanın (örneğin: Topu at, topu tut).

İfade Edici Dil İfade edici dil gelişimi için dikkat edilmesi gereken noktalar: - Kullandığımız sözcükler çocuğun anlayabileceği düzeyde olmalıdır. - çocuğun ne söylediği, nasıl söylediği, ne istediği dikkatle dinlenmelidir. - Model olunmalıdır. - Söylediğinizi taklit etmesi sağlanmalıdır. - çocuk konuşmaya çalışırken sürekli soru sormamalı onu bıktırmamalısınız. - çocuğu konuşması için cesaretlendirmelisiniz.

İfade Edici Dil İfade edici dili geliştirecek eğitim çalışmalarından örnekler: Çocuğa albümdeki fotoğraflar gösterilir, isimler tekrarlanır, sorulur. Resimli küplerin üzerindeki isimler öğretilir. Yemek veya içmek için isteklerini ifade etmesi sağlanır, cesaretlendirilir. Bir torbanın içine küçük oyuncaklar (örneğin; hayvan şekilleri) koyulur içinden alınıp isimlendirilmesi istenir. çocuklar önce tek kelimelerle ifade ederler. örneğin top gibi, daha sonra iki kelime bir araya getirilir; top ver gibi ve giderek daha uzun cümlelerle ifade edici dil gelişimi tamamlanır.

Dil Gelişimini Etkileyen Faktörler Dil gelişimi ile ilgili yapılan araştırmalara bakıldığında dil gelişimini etkileyen faktörler şöyle sıralanmaktadır: Genetik İşitme engeli Cinsiyet Anne bebek ilişkisi Sosyo- Ekonomik düzey Aile yapısı ve Bilinguallik

Dil Gelişim Kuramları Bihevyorist (Davranışçı) Görüş (Skinner, Thorndike, Watson, Pavlov) Davranışçılara göre dil, herhangi bir şeyin öğrenildiği gibi öğrenilir. Yani dilin kazanılmasında tekrar ve pekiştirme önemlidir. Dilin kazanılmasında 1.Pekiştirme (Ödül-ceza) 2.Tekrar esastır.

Dil Gelişim Kuramları Biyolojik Temelli Görüş (Chomsky, Lenneberg) Dil gelişiminin temeli biyolojiktir ancak çevre koşullarından da bağımsız değildir. Dil gelişimini biyolojik ve psikolojik unsurlara bağlayan görüşlere psikolinguistik görüşler adı verilir.  Dil gelişimi daha fazla olgunlaşmanın (biyolojik) etkisi altındadır.  Bu kurama göre dilin kazanılmasında iki ana yapı esastır; bunlar sırasıyla: 1.Düşünsel (kavramsal) yapı: Önce kelimeler ve anlamları anlaşılır. 2.Yüzeysel yapı: Sözcüklerin kullanılması, konuşma.

Sosyal Öğrenme Kuramı (Bandura) Dil Gelişim Kuramları Sosyal Öğrenme Kuramı (Bandura) Dil gelişimi, sosyal gelişim süreci içinde 1.Gözlem 2.Taklit yoluyla gerçekleştirilir. Kısaca dil kazanımının temeli model almadır.

Dil Gelişimini Destekleyen Etkinlikler Türkçe dil etkinliğinde, şiir, bilmece, tekerleme, parmak oyunu, hikâye anlatma etkinlikleri dil gelişimini destekler.

PORTAGE Erken Çocukluk Dönemi Gelişim Ölçeği 0 – 6 yaş arası çocukları bebek uyarımı, sosyal gelişim, dil gelişimi, bilişsel gelişim, öz bakım ve fiziksel gelişim açısından değerlendirir. Ev ziyaretleri, bireysel etkinlik ve geliştirilmesi gereken alanlarına ait çalışma programı ve yönlendirmeyi kapsar.

DENVER – II Gelişim Tarama Testi 0-6 yaş aralığındaki çocuklara uygulanan test, çocukların gelişimindeki gecikmeleri saptamayı amaçlamaktadır. Çocuktan yaşına uygun çeşitli işlemler yapması istenir. Test uygulaması esnasında anne-babanın da dahil olabileceği bölümler vardır. Kaba ve ince motor becerileri, dil gelişimi, sosyal becerileri ve özbakım becerileri ölçülür.