İş Sağlığında Sık Kullanılan Epidemiyolojik Ölçütler Baki Can METİN HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Sunum Planı Epidemiyoloji Nedir? Epidemiyolojinin Kullanım Alanları İş Sağlığı özelinde İş Sağlığında Sık Kullanılan Ölçütler Soru ve Katkılar Image source: http://www2.sd38.bc.ca/~RAirey@sd38.bc.ca/science%208/man_with_microphone.jpg

Epidemiyoloji Nedir? Hem klinik, hem de toplum bilimlerinde sağlık olaylarının ya da sağlığı ilgilendiren olayların dağılımının, nedenlerinin, çözüm ve önleme yollarının araştırılmasında kullanılan yöntemlerin temel kurallarını öğreten bir bilim dalıdır. Kısaca, sağlık araştırmaları yöntem bilimidir.

Hangi Amaçlarla Kullanılır? Hastalıkların zaman içindeki değişimi Toplumsal tanı Sendromların tanımlanması Klinik tablonun tanımlanması Kişiye özel risk ve değişikliklerin öngörülmesi Sağlık hizmetlerindeki ihtiyaçların belirlenmesi Sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesi…

Hangi Alanlarda Kullanılır? Bulaşıcı Hastalıklar Epidemiyolojisi Hastane Enfeksiyonları Epidemiyolojisi Bulaşıcı Olmayan/Kronik Hastalıklar Epidemiyolojisi Kalp ve Damar Hastalıkları Epidemiyolojisi Kanser Epidemiyolojisi Genetik Epidemiyolojisi Veteriner Epidemiyolojisi Klinik Epidemiyoloji Saha Epidemiyolojisi Beslenme epidemiyolojisi Farmakoepidemiyoloji Moleküler Epidemiyoloji Çevre Epidemiyolojisi İş Sağlığı Epidemiyolojisi

Epidemiyolojinin İş Sağlığı Alanında Kullanım Alanları İş Sağlığı Epidemiyolojisi İşyeri etkilenmelerinin toplumdaki hastalık ve sakatlama sıklık ve dağılımları üzerine etkilerini değerlendirir Temel amacı korumaya yöneliktir İşyerinde çalışanları Çevresel etkilenim açısından tüm toplumu Uygulamaları Meslek hastalığı, iş kazası sürveyans sistemi kurmak Mesleki tehlikelere karşı erken uyarı altyapısı oluşturmak Etkenin sağlık üzerine etkilerini araştırmak Yapılan müdahalelerin başarısını değerlendirmek

Epidemiyolojinin İş Sağlığı Alanında Kullanım Alanları Risk – Maruziyet Değerlendirmesi Etken sonuç arasındaki ilişki İstatistiksel Klinik Nedensel Biyolojik belirteçlerin geliştirilmesi/takibi Uygun çalışma tasarımı yapmak Çalışma sonuçlarını yorumlamak Etik konular Epidemiyoloji Eğitimi Olumlu müdahaleler Savunuculuk Bilginin yayımı

İş Sağlığında Sık Kullanılan Epidemiyolojik Ölçütler Bir toplumda, belirli bir anda veya süre içinde hasta kişi veya olay sayısı Hız = x k Aynı toplumda aynı an veya süredeki toplam nüfusu Oran Orantı Yüzde x 100 a b

Bir yılda oluşan iş kazası nedenli ölüm sayısı İş kazası ağırlıklı hızı = x k Aynı yıl boyunca oluşan toplam kaza sayısı Bir yılda oluşan iş kazası nedenli kaybolan iş saati İş kazası ağırlık hızı = x k Aynı yıl boyunca oluşan toplam kaza sayısı

Etkilenim Ölçütleri

Kümülatif Etkilenim Endeksi Çalışanın çalıştığı her bir işyeri için, etkenden etkilenim yükü ile etkilenim süresi çarpımlarının toplamıdır. Birimi “yük x zaman” Çevre çalışmalarındaki “doz”a eşdeğerdir.

Ortalama Etken Yükü Çalışanın çalıştığı her bir işyeri için, etkenden etkilenim yükü ile etkilenim süresi çarpımlarının toplamının, etkenle karşılaşılan çalışma süresine bölünmesiyle bulunur. Çalışma yaşamı boyunca ortalama etkilenim yükünü verir. Zamandan bağımsızdır.

En Fazla Etken Yükü Etkilenme süresi 7 günden fazla olan etken yükü. İş hayatı boyunca olan etkilenimi göstermez Ortalamadan ziyade en çoklayan bir yaklaşımı vardır.

Zaman Ağırlıklı Ortalama Etken Yükü Çalışanın çalıştığı her bir işyeri için, etkenden etkilenim yükü ile etkilenim süresi çarpımlarının toplamının, çalışma süresine bölünmesiyle bulunur. Çalışma yaşamı boyunca ortalama etkilenim yükünü verir. Ortalama etken yükü, etkilenimin olduğu çalışma süresindeki etkilenim yükünü verirken, zaman ağırlıklı ortalama etken yükü tüm çalışma yaşamını kapsar.

Etkilenim Süresi En basit ölçüttür. Etkenin etkilenme yükü/konsantrasyonundan bağımsızdır. Birimi süredir.

Hastalık Oluşumuyla İlgili Ölçütler İnsidans Sağlam çalışanların ne kadarının, belirli bir sürede ne kadarının belirli bir meslek hastalığına/iş kazasına yakalandığını gösterir. Risk altındaki çalışanların belirli sürede bu duruma yakalanma olasılıklarını verir. Bir yılda oluşan iş kazası sayısı İş kazası insidans hızı = x 1.000.000 Aynı yıl boyunca çalışılan toplam iş saati (kişi-saat)

Hastalık Oluşumuyla İlgili Ölçütler Prevalans Belirli bir süre veya anda toplumda bulunan toplam (eski ve yeni) vaka sayısının risk altındaki topluma bölünmesiyle bulunur Nokta prevalans – Belirli bir anda Süre prevalas – Belirli bir sürede Belirli bir anda/sürede bir toplumdaki toplam vaka sayısı Nokta/Süre prevalans = x k Risk altındaki toplum

Hastalık Oluşumuyla İlgili Ölçütler Nedene Ölüm Hızı Bir nedene/hastalığa özel ölüm hızının belirlenmesinde kullanılır. Belirli bir sürede bir toplumdaki X nedenli ölen kişi sayısı Nedene Özel Ölüm Hızı = x k Aynı toplumun aynı süredeki nüfusu

Örnek: Benzen etkilenimi olan bir işyerinde AC Ca vakaları Toplam çalışan sayısı 10.000 Daha önceden AC Ca tanısı almış vaka sayısı 25 Son 1 yıl içerisinde AC Ca tanısı almış vaka sayısı 10 Son 1 yıl içerisinde AC Ca nedenli ölüm sayısı 5 AC Ca insidans hızı = (10 / 10.000) x 100.000 = 100 / 100.000 AC Ca Nokta prevalansı (yıl sonunda) = [(10+25 – 5 ) / 10.000] x 100.000 = 300 / 100.000 AC Ca Süre prevalansı (yıl boyunca) = [(10+25) / 10.000] x 100.000 = 350 / 100.000 AC Ca’ne Özel Ölüm Hızı = (5 / 10.000) x 100.000 = 50 / 100.000

İş Kazası Ölçütleri Kaza Sıklık Oranı (Accident Frequency Rate) Kaza Ağırlık Oranı (Accident Severity Rate) Kaza Olabilirlik Oranı (Accident Insidence Rate)

Kaza Sıklık Oranı (Accident Frequency Rate) Bir yıl içerisindeki ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmaların toplam sayısının, aynı yıl içerisinde çalışanların çalışma saatlerinin toplamına bölünmesiyle elde edilen değerin 1.000.000 katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. KSO= Toplam Kaza Sayısı / Toplam insan saat çalışma sayısı x 1.000.000

Kaza Ağırlık Oranı (Accident Severity Rate) Bir yıl içerisinde ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmalardan dolayı toplam kayıp gün sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan işçilerin çalışma saatlerinin toplamına bölünmesiyle elde edilen değerin 1.000 katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. KAO= Kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısı / toplam insan saat çalışma sayısı x 1000 Bu oranın hesaplanması sırasında eğer ölümlü iş kazası veya sürekli iş göremezlik durumu mevcut ise, kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısına, her ölümlü ve/veya sürekli iş göremezlik olayı için ayrı ayrı 7500 gün eklenmesi gerekmektedir.

İş kazası oranı = (3 günden fazla iş kaybına neden olan iş kazası sayısı) / (Risk altındaki çalışan sayısı) Ölümlü iş kazası oranı = (Ölümlü iş kazası sayısı) / (Risk altındaki çalışan sayısı)

Kaza Olabilirlik Oranı (Accident Incidence Rate) (İnsidans Hızı) Bir yıl içerisindeki ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmaların toplam sayısının, aynı yıl içerisinde çalışanların toplam sayısına bölünmesiyle elde edilen değerin 100.000 katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır.

Kohort Çalışmalarında Elde Edilen Ölçütler Eken pozitif grup İnsidans Hızı Eken negatif grup İnsidans Hızı Toplam İnsidans Hızı Rölatif Risk= (Etken + insidans) / (Etken - insidans) Atfedilen Risk = (Etken + insidans) - (Etken - insidans) Korunabilirlik Hızı = (Etken + insidans) - (Etken - insidans) (Etken + insidans)

Etken pozitif insidans = (100/20.000) x 100.000 = 500 / 100.000 Etken negatif insidans = (200/80.000) x 100.000 = 250 / 100.000 Toplam insidans = = (300/100.000) x 100.000 = 300 / 100.000 (100/20.000) - (200/80.000) Korunabilirlik Hızı = = (50/100) (100/20.000)

Standardize Ölçütler Standardize Ölüm Oranı Bir işyerinde gözlenen ölüm sayısının beklenen ölüm sayısına oranıdır. 1 olması idealdir. Standardize Sakatlık (Morbidite) Oranı Bir işyerinde gözlenen sakatlık sayısının beklenen sakatlık sayısına oranıdır. Standardize İş Kazası Oranı Bir işyerinde gözlenen iş kazası sayısının beklenen iş kazası sayısına oranıdır. Standardize Hızlar Standardize Mortalite Hızı Yaşa göre Cinsiyete göre Mesleğe göre Çalışma birimine göre

Standardize Ölçütler Beklenen ölüm sayısı Beklenen sakatlık sayısı Etkenle maruziyet olmadığı durumlarda olan ölüm sayısı Beklenen sakatlık sayısı Etkenle maruziyet olduğu durumlarda olan sakatlık sayısı

Vaka Kontrol Çalışmalarında Elde Edilen Ölçütler Vaka grubu etkenle karşılaşma oranı Kontrol grubu etkenle karşılaşma oranı Tahmini Rölatif Risk (Odds Ratio)

a Vaka grubunda etken karşılaşma oranı = x k a + c b Kontrol grubunda etken karşılaşma oranı = x k b + d Tahmini Rölatif Risk

Müdahale Araştırmalarından Elde Edilen Ölçütler Müdahale grubu hastalık insidansı Kontrol grubu insidansı Rölatif etkinlik = (Kontrol grubu insidansı) / (Müdahale grubu insidansı) Müdahalenin kontrol grubuna göre başarısını gösterir Atfedilen etkinlik = (Kontrol grubu insidansı) – (Müdahale grubu insidansı) Müdahale sonucu insidanstaki azalmayı /Müdahaleye atfedilen etkinlik Koruyuculuk oranı = [[(Kontrol grubu insidansı) – (Müdahale grubu insidansı)] / (Kontrol grubu insidansı)] x 100 Müdahale, sağlam kişilerin yüzde kaçını hasta olmaktan koruduğunu gösterir

Absenteizm - İşe Devamsızlık Ölçütleri Belirli bir süre işe devam etmeyenlerin sayısı İşe Devamsızlık İnsidans Hızı = x k Aynı sürede işyerindeki çalışan sayısı Belirli bir sürede işyerindeki devamsızlık sayısı Devamsızlık İnsidans Hızı = x k Aynı sürede işyerindeki çalışan sayısı Belirli bir sürede işyerindeki devamsız gün sayısı Kaba Devamsızlık İnsidans Hızı = x k Aynı sürede işyerindeki çalışan sayısı x 250 Belirli bir sürede hastalık sonucu devamsız gün sayısı Hastalık Sonucu Devamsızlık İnsidans Hızı = x k Aynı sürede işyerindeki çalışan sayısı x 250

Sağlıklı Çalışan Etkisi Çalışanlar genel topluma göre daha sağlıklıdır. Sağlamlar işe alınır! Genel topluma göre ölüm hızları daha düşüktür. İş yerinde yapılan çalışmalarda göz önünde bulundurulmalıdır.

…Teşekkür Ederim…