BEYİN ZARLARI VE SİNUSLARI

BEYİN ZARLARI Dura mater Arachnoidea mater Pia mater Merkezi sinir sistemi dıştan üç tabaka zar ile kuşatılmıştır. Bu zarlar dıştan içe doğru Dura mater Arachnoidea mater Pia mater

granulationes arachnoideae dura mater arachnoidea mater A.V pia mater falx cerebri

Dura mater Dura mater en dışta bulunur ve sağlamdır. Dura periostealis ve dura encephali olmak üzere iki tabakalıdır. İki tabakanın organizasyonu foramen magnum’un altında ve üstünde farklıdır. Dura mater’in beyni kuşatan bölümüne dura mater encephali, medulla spinalis’i saran bölümüne ise dura mater spinalis denir.

Dura mater encephali: Dura mater’in iki yaprağı venöz sinusların bulunduğu yerler hariç birbirine sıkıca yapışıktır. Dura periostealis: Dışta bulunan tabaka olup kafa kemiklerinin iç yüzünü döşeyen periosteum’dur. Dura periostealis ile dura encephali’nin birbirine yapışık olmadığı yerlerde iki tabaka arasında boşluk vardır. Bu boşluk beyin etrafında sinus venosus olarak isimlendirilir ve beynin venöz kanı buralarda toplanır. Medulla spinalis etrafında ise dura mater’in iki tabakası arasındaki boşluk cavum epidurale adını alır.

Dura encephali: Esas dura mater tabakası olup sağlam yapılıdır Dura encephali: Esas dura mater tabakası olup sağlam yapılıdır. Foramen magnum’dan geçerek medulla spinalis etrafındaki dura mater spinalis ile devam eder. Kafayı terk ettikten sonra ise sinirlerin etrafında perineurium olarak uzanır. Dura encephali beyin bölümleri arasına bazı uzantılar gönderir. Bu uzantılar başın hareketleri esnasında beynin zarar görmesini engellerler. Bu uzantılar, falx cerebri, falx cerebelli, tentorium cerebelli, cavum trigeminale ve diaphragma sellae’dir.

cerebri falx diaphragma sellae falx cerebelli

cerebri falx diaphragma sellae tentorium cerebelli

n. trigeminus tentorium cerebelli

diaphragma sellae

Dura mater encephali’nin arterleri Bir çok arter tarafından beslenir. Bu damarlardan en önemlisi a. maxillarisin dalı olan a. meningea media’dır. Bu dal fossa infratemporalis’te a. maxillaris’ten ayrılır ve foramen spinosumdan geçerek kafatası boşluğuna girer. Dura mater encephalinin iki yaprağı arasında uzanır. Temporal kemiğin pars squamosasında bulunan sulci arteriosi içerisinde yukarı ve dışa doğru uzanır. Ön (frontal) ve arka (parietal) dallarına ayrılır.

ramus frontalis ramus parietalis a. meningea media

Venleri Arterleri gibidir. Dura mater’in iki yaprağı arasında uzanır. V. meningea media a. meningea medianın seyrine uyar. Foramen spinosumdan geçerek plexus venosus ptergoideus’a veya sinus sphenoparietalis’e açılır. Venlerin sinus sagittalis superior ve diğer ven sinusları ile ilişkileri vardır.

a.v. meningea media

Dura mater’in Sinirleri N. trigeminus, n.vagus’un meningeal dalları, ve ilk 3 servical spinal sinirlerin dallarıdır. Truncus symphaticus’un boyun bölümünden sempatik lifler alır. Tentorium cerebellinin yukarısında kalan dura mater bölümünden duyuyu n. trigeminus’un dalları alır. Bu nedenle bu bölgedeki ağrı duyusunu yüz ve alında hissederiz.

Tentorium cerebelli’nin aşağısında kalan dura mater’den ise ağrıyı ilk 3 cervical spinal sinirin dalları alır. Bu bölgenin ağrısını da başın arka kısmında ve ensede hissederiz. N. vagus fossa crani posterior’dan, N. mandibularis’in dalı fossa crani mediadan, N. maxillaris’in dalı fossa crani medianın ön bölümünden ve fossa crani anteriordan duyu alır. Dura mater, basınç, çekme ve gerilmeye karşı hassastır. Özellikle a. meningea media’nın dallarının yakınında bu hassasiyet fazladır.

Dura mater spinalis Medulla spinalis’in etrafını saran tüp şeklinde bir oluşumdur. Bu tüpün genişliği medulla spinalis’in kalınlığına göre oldukça fazladır. Dura mater encephali’nin dış yaprağı (dura periostealis) omurları saran periosteum’un karşılığıdır. Periosteum’un bulunmadığı arkuslar arasında lig. flavum bulunur. Dura mater spinalis 2. sacral omur hizasında kapanır. Filum terminale’nin yapısına katılarak 2. koksigeal omura kadar uzanır.

Dura mater spinalis ile periosteum arasındaki aralığa spatium (cavum) epidurale denir. Burada plexus venosus vertebralis internus ve gevşek bağ dokusu bulunur. Medulla spinalis’in etrafındaki epidural aralıkta bulunan ven plexusu beyindeki sinusların karşılığıdır.

plexus venosus vertebralis internus dura mater spinalis arachnoidea mater cauda equina

Arachnoidea mater Dura mater ile pia mater arasında yer alan damarsız bir zardır. Örümcek ağı manzarasındadır. Dura mater ile arachnoidea mater arasında spatium subdurale yer alır. Arachnoidea mater ile pia mater arasında ise spatium subaracnoideum bulunur. Bu aralıkta BOS bulunur. Arachnoidea mater encephali sadece falx cerebri, falx cerebelli ve tentorium cerebelli’nin bulunduğu büyük yarıklara girer. Diğer oluk ve yarıklara girmez, sadece üzerinden atlar.

fissura longitudinalis cerebri arachnoidea mater fissura longitudinalis cerebri

Arachnoidea mater spinalis Yukarıda arachnoidea mater encephali ile devamlıdır. Cauda equina’yı kuşatır. Dura mater spinalis’in kapandığı 2. sakral omur hizasında kapanır.

Spatium subarachnoideum Arachnoidea mater ile pia mater arasında kalan boşluktur. Hem beyin çevresinde, hem de medulla spinalis çevresinde bulunur. Birbirinin devamı şeklindedir. Cavum subarachnoidea bazı kafa çiftlerinin çevresinde de (n. olfactorius, n. opticus ve n. vestibulochlearis) bulunur. Bu boşluk BOS ile doludur.

Beyin tabanında ve beyin sapında cavum subarachnoidea bazı genişlemeler yapar. Bu genişlemelere cisterna subarachnoidea denir. Bu cisternaların önemlileri şunlardır.

Cisterna cerebellomedullaris (Magna) Cisterna fossae lateralis cerebri Cisterna chiasmatica Cisterna interpedincularis (Cisterna basalis) Cisterna pontocerebellaris Cisterna ambiens Cisterna pericallosa

septum pellucidum cisterna ambiens cisterna fossae lateralis cerebri

cisterna chiasmatica cisterna interpedincularis cisterna ambiens

cisterna ambiens cisterna pontocerebellaris cisterna cerebellomedullaris

cisterna pericallosa cisterna fossae lateralis cerebri

Granulationes arachnoideae 3 yaşından önce nadiren gözükürler. 7 yaşından itibaren gözükmeye başlarlar. Yaş ilerledikçe sayıları ve hacimleri artar. Granulationes arachnoideae cavum subarachnoidea’dan gelen BOS sıvısının büyük bir kısmını venöz sisteme aktarır. Dura mater sinusları kollabe olmazlar ve ayakta iken içlerindeki basınç negatiftir. Venöz basınç bu nedenle serebrospinal sıvının hidrostatik basıncından daha düşüktür.

granulationes arachnoideae

granulationes arachnoideae

Pia mater En içte bulunur. Beyni ve medulla spinalis’i saran vasküler bir membrandır. İnce ve yumuşak olup beyin dokusuna yapışıktır. Beyin ve medulla spinalis içerisine kan damarlarını taşır.

Pia mater encephali Tüm beyin ve beyincik yüzlerini, gyruslar arasındaki olukları sarar. Derinlere girerek 3. ve 4. karıncığın tavanında bulunan tela choroidea ventriculi tertii ve quarti’yi oluşturur. Bunlar da daha derinde bulunan epandim takası ile beraber plexus choroideus tertii ve quarti’yi oluşturur. Pia mater damarlarla birlikte kısa bir süre için beyin dokusuna girer. Burada oluşan ve cavum subarachnoidea ile birlikte devam eden aralığa spatium perivasculare (Virchov-Robin ) aralığı denir.

Pia mater spinalis Pia mater encephaliden daha kalın fakat daha az damarlıdır. Dışta longitudinal, içte sirküler iki lif grubundan oluşur. Medulla spinalis’in alt ucunda conus medullaris etrafında filum terminale ile aşağı doğru uzanarak 2. sakral omur hizasında dura mater spinalis ile kaynaşır. İkisi birlikte daha aşağıda 1. koksigeal omurun periosteum’una yapışarak sonlanırlar.

septum intermedius posterior

Lig. denticulatum Pia mater spinalis’in sinir kökleri arasında meydana getirdiği üçgen şeklinde bir yapıdır. Üçgenin taban kısmı pia mater’e, dar olan tepe kısmı ise arachnoidea ve dura mater’e tutunur. Medulla spinalisten çıkan radix anterior ve posterior arasında bulunurlar. Bu bağlar 21 çifttir. Birinci bağ a. vertebralisin arkasından geçer. 21. bağ 12. thoracal ve 1. lumbal spinal sinir arasında bulunur.

lig. denticulatum

SINUS DURAE MATRIS DURA MATER SİNUSLARI Beyin ve kafatası kemiklerinden gelen kanın ve BOS’un toplandığı venöz kanallardır. Dura mater encephali’nin iki yaprağı arasında bulunurlar. Endotel ile döşeli olan dura mater boşlukları kapakçık içermez. Duvarlarında kas dokusu yoktur.

Sinus sagittalis superior: Falx cerebri’nin üst kenarı boyunca uzanır. Crista galli yakınından başlar. Arkaya doğru gittikçe genişler. Sulcus sinus sagittalis superior içerisinde uzanarak crista occipitalis interna yakınında sağa doğru kıvrılarak aynı taraftaki sinus transversus ile devam eder. Arkada en geniş yeri 1cm. kadardır. Sinus sagittalis superior’un her iki yanında sayıları 2-3 adet olan lacuna lateralis’ler bulunur.

Sinus sagittalis superior

Sinus sagittalis inferior :Falx cerebrinin alt kenarında ve arka 2/3’ünde bulunur. Arkaya doğru seyrederken çeşitli venleri toplayarak genişler. Tentorium cerebelli’nin ön kenarında v. magna cerebri ile birleşerek sinus rectus’u oluşturur. Sinus rectus: Falx cerebri ile tentorium cerebelli’nin birleşme yerinde bulunur. Önde v. magna cerebri ile sinus sagittalis inferior’un birleşmesiyle oluşur. Arkada genellikle sol tarafa kayarak sinus transversus’a açılır.

sinus sagittalis inf. sinus rectus

Sinus transversus Sağlı sollu bir çifttir. Sulcus sinus transversus içerisinde bulunurlar. Protuberentia occipitalis interna’dan başlar. Sağdaki sinus sagittalis superior’un, soldaki sinus rectus’un devamı şeklindedir. Tentorium cerebelli’nin sulcus sinus transversus’a tutunduğu yerde bulunur. Sinus petrosus superior, v. inferior cerebri’ler, v. inferior cerebelli’ler ve v. diploica’lar açılır.

sinus sigmoideus sinus rectus sinus transversus

sinus sigmoideus sinus transversus

Sinus sigmoideus Sinus transversus’un tentorium cerebelli dışındaki devamıdır. Aşağı ve mediale doğru uzanarak S şeklinde bir seyir gösterir. Bu seyri esnasında temporal, occipital ve parietal kemiklerdeki sulcus sinus sigmoideus içerisinde seyreder. Öne doğru ilerleyerek foramen jugulareye ulaşır. Fossa jugularis’teki bulbus vena jugularis ile birleşir ve boyunda v. jugularis interna olarak devam eder.

Sinus occipitalis Falx cerebelli’nin oksipital kemiğe tutnduğu yerde bulunur. Foramen magnum’un kenarlarındaki venlerin birleşmesiyle oluşur. Plexus venosus vertebralis internus ile anastomos yapar. Confluens sinium’da sonlanır.

confluens sinium sinus occipitalis

Confluens sinium Sinus sagittalis superior’un protuberentia occipitalis interna üzerinde genişlemesiyle oluşur. Genellikle sağ tarafa kaymış olarak bulunur. Yan taraflarda sinus transversus ile, aşağıda sinus occipitalis ile birleşir.

Sinus cavernosus Fossa crani media’da corpus sphenoidale’nin yan taraflarında bulunur. Genellikle 2cm. uzunluğunda ve 1cm. genişliğindedir. Sinus cavernosus içerisinden önemli oluşumlar geçer. A. carotis interna çevresindeki sempatik plexus ile birlikte sinus cavernosus içerisinden geçer. N. abducens a. carotis interna’nın dış alt kısmında seyreder. Bu sinirin geçtiği kanala Dorello kanalı denir. N. oculomotorius, n. trochlearis, n. ophtalmicus ve n. maxillaris geçer.

n. oculamotorius n. abducens n. trochlearis hypophysis n. ophtalmicus ACI ACI sphenoidalis sinus n. maxillaris

Sinus cavernosus’a v. ophtalmica superior, v Sinus cavernosus’a v. ophtalmica superior, v. ophtalmica inferior, sinus sphenoparietalis ve v. centralis retina açılır. Sinus cavernosus; hipofiz sapının önünden ve arkasından geçen sinus cavernosus anterior ve posterior aracılığı ile birbirine bağlanmıştır. Böylece diaphragma sellae’nin etrafında venöz bir halka oluşur. Buraya hipofizin altındaki venler açılır. Sinus cavernosus v. ophtalmica aracılığı ile v. facialisle bağlantı kurar. Yüz derisindeki enfeksiyonlar bu bağlantı yoluyla sinus cavernosus’a gelerek beyin zarlarında menengite yol açabilir.

sinus cavernosus v. facialis

Sinus petrosus superior: Pyramisin üst kenarında bulunan sulcus sinus petrosus superior’da bulunan küçük bir sinustur. Sinus cavernosus’u sinus transversus’a drene eder. Cavum tympani venleri ve bazı beyincik venleri buraya açılır. Sinus petrosus inferior: Pyramis’in alt kenarı boyunca uzanır. Sinus cavernosus’u v. jugularis interna’ya bağlar. İç kulaktan gelen v. labyrinti, pons, bulbus ve beyincikten gelen bazı venler buraya açılır.

sinus petrosus sup. sinus petrosus inf.

Sinus sphenoparietalis: Sifenoid kemiğin küçük kanadının arka kenarı boyunca uzanır. Sinus cavernosus’a açılır. Plexus basilaris: Clivus’ta dura mater’in iki tabakası arasında bulunur ve plexus venosus vertebralis internus ile bağlantı kurar. Sinus petrosus inferior, sinus petrosus superior ve sinus cavernosusları birbirine bağlar.

sinus sphenoparietalis plexus basilaris

Venae diploicae: Kafatası kemiklerinin lamina externa ve lamina interna tabakaları arasında yer alan diploe katında bulunan ve kapakçık ihtiva etmeyen venlerdir. Duvarları incedir. Bazı bölgelerde genişlemeler gösterir. Yeni doğanlarda yoktur. İki yaşında diploenin gelişmesiyle başlar. Dura mater venleri, dura mater sinusları ve pericranium venleri ile bağlantı kurarlar. Bu venler v. diploica frontalis, v. diploica temporalis anterior, v. diploica temporalis posterior ve v. diploica occipitalis’tir.

Venae emisseria Kafatası duvarındaki deliklerden geçerek dura mater sinusları ile kafatası dışındaki venler arasında bağlantı kuran venlerdir. Bulundukları yerlere göre isimlendirilirler. V. emisseria parietalis v. emisseria mastoidea v. emisseria condylaris v. emisseria occipitalis

v. emisseria

v. emisseria