KAMU GİDERLERİ Kamu giderleri; bir hizmet alımı(memur aylığı), bir mal alımı(kırtasiye harcamaları), ya da ne hizmet ne mal alınmamasına rağmen yapılabilir (parasız öğretim, yaşlılara, engellilere yardım, sosyal güvenlik açıklarının kapatılması).

I. Kamu Giderlerinin Tasnifi Tasnif Yapmanın Faydaları Hizmet gruplarının bir arada görülmesiyle kısıtlı kaynaklar en iyi şekilde dağıtılır, Mükellefler ödedikleri verginin nereye harcandığını görme imkanına sahip olur, Tasnifler milletvekillerine, yeni yılların giderlerini belirlerken daha doğru tercihler yapmasını sağlar, Kamu hizmetlerinin mali unsurları gruplandırılmış olarak görülür, Mali istatistiklerin hazırlanması kolaylaşır.

2-Dar Anlamda ve Geniş Anlamda Kamu Giderleri Dar anlamda kamu giderleri ile; Merkezi devletin, Yerel idarelerin(belediye, il özel idaresi, köy), Sosyal güvenlik kurumlarının, Döner sermaye işletmelerinin, Fonların harcamaları kastedilir.

Geniş anlamda kamu giderleri ile dar anlamda kamu giderlerine ilave olarak; Vergi muafiyeti ve istisnaları, Özel kişilerin kamu kuruluşlarına yaptığı yardımlar, Kamu iktisadi teşebbüsleri, belediye iktisadi teşekkülleri, Diğer parafiskal kurumların harcamaları.

3-Efektif(Reel,Gerçek) Giderler-Transfer Giderleri Sınıflaması Efektif giderler(gerçek harcamalar), bir mal alımı veya hizmet karşılığı ödenir. Karşılıklıdır. Toplam talebi ve cari üretimi doğrudan etkilerler. Doğrudan mal ve hizmet talebi oluştururlar. Transfer harcamaları ise karşılıksız yapılan ödemeleri ifade eder. Örneğin KİT açıklarını kapatmak için yapılan yardımlar. Transfer harcamaları doğrudan mal ve hizmet talebi oluşturmazlar, bu ileri bir aşamada dolaylı olarak oluşur.

4. Cari Giderler- Yatırım Giderleri- Transfer Giderleri Sınıflaması A.Cari Giderler Cari giderler, tüketime yönelik ve genelde faydaları bir yılı aşmayan giderlerdir. Kamu personeline ödenen aylık ve ücretler; masa, sandalye gibi demirbaş alımı; kırtasiye ısınma, aydınlatma ve küçük onarım gibi giderle cari giderlerdir. Bu tip giderler bir hizmet veya mal alımı karşılığında ödendikleri için milli gelirde artışa yol açarlar. Eğitim ve sağlık gibi alanlara yapılan harcamalar da cari harcamalar arasında yer alır. Ancak bu harcamalar işgücüne yapacakları katkılardan dolayı yatırım giderlerine benzetilirler ve “kalkınma(yatırım) carileri” olarak adlandırılırlar.

B. Yatırım Giderleri Ekonominin verimliliğini ve üretimini artıran giderlerdir. Devletin yol, baraj, köprü yapımı; yapı ve tesis giderleri; makine ve teçhizat alımları, taşıt alımları, büyük onarım giderleri, etüt ve proje giderleri bu grupta yer alır. Bu giderler üretim altyapısını güçlendirmek icin yapılırlar ve tıpkı cari harcamalarda olduğu gibi milli geliri artırırlar. Eğitim ve sağlık gibi alanlara yapılan harcamalar, şekil açısından cari harcamalar arasında yer alsa da etkileri açısından yatırım giderlerinin etkisini doğurmakta ve kalkınma(yatırım)carileri olarak isimlendirilir.

C. Transfer Giderleri İlk iki grubun aksine yapıldıkları anda bir ek mal ve hizmet talebi oluşturmazlar. Bu tür giderler belli bir kişi veya grupların satın alma güçlerini karşılıksız olarak artıran giderlerdir. Devlet bir mal veya hizmet alımı olmamasına rağmen bu paraları öder (emeklilere sosyal yardımlar). Özel bütçeli idarelerin açıklarının kapanması, SGK açıklarının kapatılması Yerel idare açıklarının kapatılması Borç faizlerinin ödenmesine yönelik aktarmalar. Transfer giderleri; “Dolaylı-Dolaysız” “Gelir-Sermaye” “Ayni-Nakdi-Sosyal” Transfer olarak sınıflandırılabilir.

5. Organik Sınıflama – Fonksiyonel Sınıflama Organik sınıflamada, kamu harcamaları devleti oluşturan idari birimlere göre paylaştırılmış şekilde gösterilir. Ör: Cumhurbaşkanlığı, TBMM, Maliye Bakanlığı; Anayasa Mahkemesi gibi idari birimlerin ödenekleri ayrı ayrı dağıtılır. Bu tasnif idari sınıflama olarak da adlandırılır.

Fonksiyonel sınıflamada ise kamu giderleri, kamu hizmeti dikkate alınarak bölünür. Ör: EGM, Jandarma giderleri iç güvenlik harcamaları olarak tek başlıkta gösterilir. Fonksiyonel tasnifte, hizmeti yapanın kim olduğu değil, yapılan hizmetin ne olduğu önem taşır. Fonk. Tasnifle, farklı hizmet gruplarının bir bütün olarak görülmesi ve harcamaların daha verimli alanlara kaydırılması amaçlanmıştır.

6. Kamu Harcamasının(Hizmetinin), Sağladığı Yarar Açısından Sınıflamaya Tabi Tutulması Toplumun tamamına yarar sağlayan harcamalar (Milli savunma, iç güvenlik, çevreeğitim, sağlık), Toplumun tamamına yarar sağlamaya açık ancak sınırlı bir kesimin yararlandığı harcamalar (adalet hizmetleri, tapu, noter, pasaport hizmetleri) Toplumun sadece belli bir kesimine yarar sağlama amaçlı harcamalar (engelli, emekli, yaşlılara) Bireylere tek tek fayda sağlayan hizmetler (KİT’lerin mal ve hizmet sunumları)

7.Verimli-Verimsiz Harcamalar Sınıflaması Verimli harcamalar, üretim kapasitesini genişleten, büyümeyi hızlandıran ve bu şekilde milli gelirde artış meydana getiren harcamalardır. (Yatırım harcamaları, AR-GE harcamaları, eğitim,sağlık) Verimsiz harcamalar ise milli gelirde artış meydana getirmezler. Ör: borç ve faiz ödemeleri, askeri giderler. Verimli-verimsiz harcama ayrımı her zaman kesinlik taşımaz. Örneğin, verimsiz harcama olarak nitelendirilen askeri harcamalar, ABD’de savaş sanayisinin gelişmesini destekleyerek verimli harcama haline dönmüştür.

8. Ülkemiz Bütçesinde Kamu Giderlerinin Sınıflandırılması Türkiye’de bütçeler 1950’ye kadar organik tasnifle hazırlanmıştır. Yani idari birimler (TBMM, C.B., Başbakanlık vs) sıralanarak ödenekleri yazılmıştır. 1950-1963 döneminde organik sınıflandırma devam etmiştir. Her idari birim harcamasi cari ve yatirim harcamasi diye ikiye ayrilmistir. 1964-1972’de cari-yatırım harcaması sınıflaması, transfer harcamalarının da eklenmesiyle üçlü (cari-yatırım-transfer) sınıflamaya dönüşmüştür.

1973’te program bütçe uygulamasına geçilmesiyle, organik sınıflama içindeki her bir organın harcamaları, üçlü tasnife ilave olarak ayrıca programlara ayrılarak da verilmeye başlamıştır. Ülkemiz bütçesinde reel harcamaların karşıtı olarak kullanılan transfer harcamaları arasında; Cari transferler, sermaye transferleri, borç faiz ödemeleri. Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü 2006’dan itibaren fonksiyonel sınıflamaya göre yaptığı tasnifi sitesinde yayımlamaya başlamıştır.(Onlu tasnif)

II. Kamu Giderlerinin Artışı 1.Nereden Nereye? Türkiye’nin 1924 yılında bütçesi 64 milyon TL idi. 2014 yılında 680 milyar TL’ye ulaştı. Kamu giderlerinin artma nedenleri, görünüşte ve gerçekte olmak üzere iki başlık altında incelenecek.

2. Görünüşte Artış Nedenleri Kamu gideri miktarı kağıt üzerinde artmaktadır, ancak kamu hizmetinin niteliğinde ve kalitesinde artış söz konusu olmamaktadır. Nüfus artışı, fiyat artışları (enflasyon, para değerinin düşmesi), bütçelerde giderlerin yazılış şeklinin değişmesi, eskiden fizik gücüyle görülen kamu hizmetlerinin para ile görülmeye başlanması gibi durumlar kamu giderlerinin görünüşte artış nedenlerini oluşturmaktadır.

3. Gerçekte Artış Nedenleri Bu gruptaki kamu harcamaları sadece miktar olarak değil, aynı zamanda nitelik ve kalite olarak da artmaktadır. Nüfus artışı, sanayileşme ve iktisadi kalkınma, teknolojik gelişmeler, çevre sorunları, kentleşme hızının artması, savaşlar ve doğal afetler, refah devleti kavramının gelişmesi.

III. Kamu Giderlerinin İktisadi Boyutu Bu başlık altında kamu giderleri ile özel giderler arasındaki farklılıklara değinilmekte, ardından kamu harcamalarının farklı hizmetler arasında nasıl dağıtıldığı konusu üzerinde durulmaktadır.

Kamu Giderleri ile Özel Giderler Arasındaki Farklar Kamu giderleri ile özel giderlerin finansman kaynakları farklıdır. Kamu giderleri vergilerle finanse edilirken, özel giderler tüketicinin ödediği paralarla finanse edilir. Diğer farklılık, maliyet-karlılık unsuru ile ilgilidir. Özel giderlerin yapılmasında maliyet ve karlılığa bakılırken, kamu giderlerinin yapılmasında maliyet-karlılık her zaman belirleyici rol oynamaz. Özel sektör, ekonominin arz-talep kuralları çerçevesinde gider yapar.

2. Kamu Giderlerinin Hangi Hizmete Harcanacağı Konusu A. Marjinal Fayda Görüşü Bu görüş, kamu harcamalarının marjinal faydası olan hizmetlere yapılması gerektiğini öne sürer. Marjinal fayda ekonomik davranışın itici gücüdür. Bu görüşe göre; planlanan bir birim harcama için toplanması gereken vergi, kişinin elinde kalsaydı daha fazla fayda sağlayacaksa devletin o harcamayı yapmaması gerekir.

B. Siyasal Tercihler Görüşü Bu görüş, kamu harcamalarının tamamen siyasal tercihlere göre yapıldığını savunur. Bu görüşe göre, siyasi otorite kamu harcamalarını ne kadar yapacağını ve hangi alana yapılacağını belirlerken, tamamen seçmenin görüşlerini dikkate alan bir mantıkla hareket eder.

C. Günümüz Anlayışı Değişik görüşler ışığında; Her ülkenin kendi koşullarının belirleyici olacağını, Her ülke açısından daha acil olan konuların ön planda olacağını, Topluma faydası daha fazla olan hizmetlere yönelik harcamalara öncelik verileceğini, Neyin daha faydalı olduğu konusunda da ülkenin içinde bulunduğu siyasi, sosyal, ekonomik koşulların belirleyici olacağı söylenebilir.

Türkiye Ne Kadar ve Nereye Harcıyor? %18’i cari harcamalara, %18’i transfer harcamalarına, %3-3,5 civarı da yatırım harcamalarına ayrılmaktadır. Cari harcamalar önemli ölçüde kamu çalışanlarının aylıklarını ödemek için kullanılır. Transfer harcamalarının önemli kısmı ise 4 kaleme tahsis edilmiştir; Borç faizlerinin ödemeleri, Sosyal Güvenlik Kurumu açıkları, Mahalli idarelerin açıkları, KİT görev zararları(KİT açıkları)