BOHR, Niels (1885-1962)

Niels Henrik David Bohr 7 Ekim 1885’te Kopenhag’da doğdu Niels Henrik David Bohr 7 Ekim 1885’te Kopenhag’da doğdu. Babası Christian Bohr Kopenhag Üniversitesi’nde fizyoloji profesörü, annesi ise Danimarka’nın sayılı bankacılarından birinin kızıydı. Niels çocukluk yıllarında "hımbıl" görünümüyle hiç de parlak bir gelecek vaat etmiyordu. İleride seçkin bir matematikçi olan kardeşi Harald da pek farklı değildi.

İki kardeşin en çok hoşlandıkları şey anneleriyle tramvaya binip kenti dolaşmaktı. Bir keresinde, boş tramvayda anne can sıkıntısını gidermek için olmalı, çocuklara masal söyler. Anlamsız bakışları, sarkık yanakları ve açık ağızlarıyla duran iki oğlanı uzaktan izleyen bir yolcu, "Zavallı kadın, bu iki şapşala bir şey anlattığını sanıyor!" demekten kendini alamaz. Niels Bohr'un bir çocukluk anısı bu.

Oysa Niels'in okul yılları son derece parlak geçer Oysa Niels'in okul yılları son derece parlak geçer. Babasının ilgi alanı genişti: Biri felsefeci, biri dilci ve biri fizikçi üç arkadaşıyla her Cuma akşamı bir araya gelir, bilim dünyasında olup bitenleri tartışırlardı. İki oğlan da bir köşede oturup uzun süren tartışmaları sessizce izlerlerdi. Özellikle Niels'in spekülatif düşünceye yakın bir ilgisi vardı. Nitekim, üniversitede fiziğin yanı sıra ilginç bulduğu felsefe derslerini de kaçırmazdı.

Niels Bohr üniversiteyi üstün başarıyla bitirip; yirmi iki yaşında Danimarka Bilim Akademisi'nin altın madalya ödülünü alır. Bohr’un sonradan unutulan bir başarısı da İskandinav dünyasında tanınmış bir futbolcu olmasıydı.

Kopenhag Üniversitesi’ndeki fizik ve felsefe öğreniminden sonra, 1911’de metallerin elektron kuramı konusundaki teziyle doktora derecesini alan Bohr, aynı yıl İngiltere’ye giderek Cambridge Üniversitesi’nde J.J. Thomson ile çalışmaya başladı. Ancak genç bilimadamı burada umduğunu bulamaz. Her şeyden önce, İngilizce bilgisi yetersizdi; çevresiyle verimli iletişim kuramıyordu.

Sonradan, daha önce Rutherford'un olağanüstü yeteneğini farketmiş olan Thomson, nedense Danimarkalı gence sıradan biri gözüyle bakıyordu. Tartışmalı bir toplantıda Bohr'un ileri sürdüğü bir çözümü Thomson irdelemeksizin yanlış diye geri çevirir; ama daha sonra aynı düşünceyi kendisi dile getirir. Bu olayı içine sindiremeyen Bohr yeni bir arayış içine girer.

Bu sırada bilim dünyasının parlayan yıldızı Rutherford'dur Bu sırada bilim dünyasının parlayan yıldızı Rutherford'dur. Katıldığı bir konferansında Rutherford'un coşkusu ve atılım gücüyle büyülenen Bohr, Manchester'de onun ekibine katılır. Rutherford deneyciydi, Bohr ise kuramsal araştırmaya yönelikti. Ama iki bilimadamı arasında başlayan ilişki ömür boyu süren dostluğa dönüşür. Öyle ki, Bohr biricik oğluna hocanın ilk adı "Ernest"i verecekti. Oysa, bursunun tükenmesi nedeniyle Manchester'de yalnızca altı ay kalabilmişti.

1912 yılında ülkesine döner ve Margrethe Norlund ile evlenir, bu yılda Kopenhag Üniversitesinde yardımcı profesör olarak çalışmaya başlar.

1914’ e kadar Kopenhag Üniversitesi’nde görevini sürdüren Bohr, araştırmalarına yeterli zaman ayıramadığı için sıkıntıya girmiştir. Manchester Üniversitesi’nde çalışması için Rutherford’dan çağrı alır ve vakit kaybetmeden gider.Burada 1916’ya kadar teorik fizik bölümünde çalışır. Bu iki yılda atom fiziği ve nükleer fiziğin sağlam temellerde ele alınması için özel bir statü gerektiğini düşünür.

Aynı yıl Kopenhag Üni.den profesörlük çağrısı alır ve bu düşüncesini dile getirir. Bu düşüncesi çok olumlu karşılanır ve savaş biter bitmez ele alınır. Kopenhag kenti enstitüye büyük bir yer bağışlar ve Bohr Kopenhag Üni.ne bağlı Teorik Fizik Enstitüsü’nün ilk yöneticisi olur. Burası kısa sürede “Kopenhag Okulu” adıyla teorik fiziğin en büyük merkezi olur ve Bohr yaşamının sonuna kadar burada yöneticilik yapar.

1921 yılında Londra’daki Royal Society’nin verdiği Hughes Madalyası Bohr’un bilimsel çalışmalarının ilk ödülüydü. Bunu 1922’de Nobel Fizik Ödülü izledi. Ancak onun için en değerli ödül enstitünün benimsendiği ve Hevesy, Pauli, Heisenberg gibi genç fizikçilerin kendisiyle çalışmak için akın akın Kopenhag’a gelişini görmek oldu.

1939’dan sonra insanlık ve barış adına verdiği uğraş yaşamında bilimsel çalışmalardan daha önemli bir yer tutmuştur. 1940 yılında Alman işgali altındaki Danimarka’da laboratuar araştırmalarını ikinci plana itmiş ve Danimarkalı Yahudilerin yaşama haklarını savunan ve bilimin toplu yok etme amacıyla kullanılmasına karşı çıkan Bohr, 1943 yılında ailesiyle beraber İsveç’e kaçar.

1944’te atom silahlarının insanlar için yaratacağı büyük tehlikeyi vurgulayan ilk uyarı Bohr tarafından gelmiştir. 1955’te Cenevre’de toplanan dünyanın tüm nükleer fizikçilerini yeniden bir araya getiren “Atom enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımı için 1. uluslararası konferans” Bohr’un çalışmalarının ilk ürünüydü.

II. Dünya Savaşı bitiminde ülkesine dönerek araştırmalarını ve Danimarka Krallık Bilimler Akademisi’ndeki görevini sürdüren Bohr 18 Kasım 1962’de Kopenhag’da öldü. Yeni düşünce ve gelişimlere açık olan kişiliği ile kendisinden sonra yetişen genç fizikçiler kuşağını büyük ölçüde etkilemiş ve kuantum fiziğinin gelişmesinde pek çoğuna önderlik etmiştir.

19 Haziran 1922’de Kopenhag’da doğan oğlu Aage Niels Bohr da, 1946’da Teorik Fizik Enstitüsü’nde araştırma asistanı olarak nükleer fizik alanındaki ilk çalışmalarına babasının yanında başlamıştır.

1975-1981 arası Teorik Fizik Enstitüsü’nün yöneticiliğini üstlenen Aage Niels Bohr, birçok bilimsel kuruluşun madalyasını, ayrıca 1969’da Barış için atom ödülünü ve 1975’te Nobel Fizik Ödülü’nü almıştır.

Bohr hem bilgin kişiliği, hem insancıl davranışlarıyla büyük hayaller peşinde koşan, gençlere yetkin bir örnek, esin kaynağı bir öncüydü. Danimarka’nın baş tacı ettiği bu insanla ne denli övünse yeridir.

KAYNAKÇA Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi Temel Britannica Ansiklopedisi Meydan Larousse İnternet