PROF. DR. YASEMİN IŞIKTAÇ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ SÜREKLİ EĞİTİM UYGULAMA ve ARAŞTIRMA MERKEZİ AİLE DANIŞMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI ÇOCUK HUKUKU PROF. DR. YASEMİN IŞIKTAÇ

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk mahkemeleri, suç işlediği tespit edilen çocukları cezaevine gönderen kurumlar değil, suç işlemek suretiyle davranış bozuklukları gösteren çocuklar hakkında tıp, psikoloji, sosyoloji bilimlerinden de yararlanarak çocuğun davranış bozukluklarına neden olan etmenleri inceleyen, yeniden eğitilmesi konusunda gereken önlemleri belirleyen kurumlardır. Çocuğun bazı durumlarda “son çare!” olarak özgürlüğünü bağlayıcı tedbirler almak da eğitimi bakımından gerekli olabilmektedir.

ÇOCUKLARI SUÇA SÜRÜKLEYEN NEDENLER

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI ÇOCUKLARI SUÇA SÜRÜKLEYEN NEDENLER: Çocuğun kendisinden kaynaklanan yetersizlikler Hızlı kentleşme ve sanayileşme sonucunda köyden kente göçün yarattığı değer boşluğu Gelir adaletsizliği, yoksulluk, işsizlik Aile sorunları, ilgi ve sevgi eksikliği Ihmal ve istismara uğrama Yetersiz ve kalitesiz eğitim

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI TÜRKİYE’DE ÇOCUK ADALET SİSTEMİ Türk ceza kanunu, Ceza muhakemesi kanunu, Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazı hakkında kanun, Çocuk koruma kanunu, çocukların ceza hukuku karşısında sorumluluklarını düzenleyen maddeler içemektedir.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI TÜRK CEZA KANUNUNA GÖRE ÇOCUKLARIN CEZA SORUMLULUĞU TCK, çocukluk döneminde failin fiilinden sorumluluğunu 3 döneme ayırmıştır: 1) Fiili işlediklerinde 12 yaşını doldurmamış olanlar 2) 12 yaşını doldurmuş ama 15 yaşını doldurmamış olanlar 3) 15 yaşını doldurmuş ama 18 yaşını doldurmamış olanlar

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI 1) Fiili işlediğinde 12 yaşını doldurmamış çocukların ceza sorumluluğu yoktur. Bu çocuklar hakkında ceza kovuşturması yapılamaz ancak çocuklara karşı eğitici ve koruyucu nitelikte güvenlik tedbirleri uygulanır. Fiili işlediği sırada 15 yaşını doldurmamış olan sağır ve dilsiz çocuklara 12 yaşını doldurmamış çocuklara ilişkin hükümler uygulanır. 2) Fiili işlediğinde 12 yaşını doldurmuş ama 15 yaşını doldurmamış çocuklarda işledikleri fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama veya davranışlarını yönlendirme yeteneğinin bulunup bulunmaması, yeterince gelişmiş olup olmaması bakımından bir ayrım yapılır.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Bu gruptaki çocuklar işledikleri fiilin anlamını ve sorumluluğunu kavrayamayacak durumdalarsa ceza sorumlulukları yoktur (12 yaş altı gibi) Şayet fiilin sorumluluğunu algılayabilecek kapasitedelerse, ve davranışlarını yönlendirebilecek olgunluktalarsa ceza sorumlulukları bulunmaktadır. Bu yaş grubundaki çocuklara indirimli cezalar uygulanır. Bu gruptaki çocuklara dair hükümler, 15 yaşını doldurmuş olup da 18 yaşını doldurmamış olan sağır ve dilsiz çocuklara da uygulanır. !! İşlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını kavrayabilmek !! Davranışlarını yönlendirebilme yeteneği (2si de bulunmalı!!)

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI 3) fiili işlediği sırada 15 yaşını doldurmuş ama 18 yaşını doldurmamış olan çocukların isnat yeteneğinin tam olduğu kabul edilmekte ama henüz ergin olmadıkları için cezalarda indirim yapılmasını öngörmektedir kanun. Bu gruptaki çocuklar işledikleri fiilin hukuki sonuçlarını ve anlamlarını kavrayabilecek durumda oldukları halde davranışlarını yönetebilmeleri konusunda çocukların eksik olduğunu kabul etmektedir. 12-15 ve 15-18 yaş grupları için: Çocukların cezaları çocuk kapalı cezaevlerinde veya çocuk eğitim evlerinde çektirilir. Kısa süreli özgürlüğü bağlayıcı cezalar, (1 yıldan az) seçenek yaptırımlardan birine çevrilir.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Seçenek yaptırımlar: Adli para cezası Mağdurun uğradığı zararın aynen iadesi, suçtan önceki hale getirme ve tazmin En az 2 sene süreyle bir meslek, sanat edinmeyi sağlama amacıyla gerektiğinde barınma imkanı olan bir eğitim kurumuna devam etme Mahkum olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle belirli yerlere gitmekten ve belirli etkinliklere katılmaktan men etme Kamuya yararlı bir işte çalışma (ücretsiz)

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI ÇOCUK YARGILAMASININ TEMEL İLKELERİ: Çocuk yaşama, gelişme, korunma ve katılım hakları gözetilir Çocuğun yararı ve esneliği korunur Çocuk ve ailesinin ayrımcılığa tabi tutulmaması sağlanır Çocuk ve ailesinin bilgilendirilerek karar sürecine katılımı sağlanır Kamu kuruluşları ve sivil toplum kkuruluşlarının da ilgili konuya dair çocuk ve aileyle işbirliğinde çalışması sağlanır Insan haklarına dayalı, adil bir yöntem izlenir Çocuklar hakkında özgürlüğü kısıtlayıcı tedbirlerle hapis cezasına en son çare olarak başvurulur Çocuklara yönelik yürütülen yargı işlemlerinde kimliğin gizli tutulmasına yönelik önlemler alınır.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk mahkemesi Tek hakim Savcı yok Tedbir kararı yargı yapılmadan alınır. Çocuk ağır ceza mahkemesi 1 hakim + yeteri kadar üye bulunur Kolluğun çocuk birimi Cumhuriyet savcılığı çocuk bürosu Savunma (18den küçüklere talebi olmasa da atanır) Sosyal çalışma görevlileri Denetim görevlileri (denetim altına alınan çocuğa atanır.suç tarihinde 12’yi doldurmamışsa çocuk, SHÇEK tarafından denetim görevi yerine getirilir.)

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI CEZA SORUMLULUĞU OLMAYAN ÇOCUKLARA UYGULANACAK GÜVENLİK TEDBİRLERİ Bu tedbirlerin neler olduğu ile ilgili, TCK., Çocuk kanununa atıf yapar. Güvenlik tedbirleri, suça sürüklenen çocukların eğitilerek, suç işlemekten alıkonulması ve korunmasını hedeflemekle beraber yeterli değillerdir. Tedbirler amacına ulaşmış olsun olmasın 18 yaşın doldurulmasıyla sona ermektedir, ancak eğitim tedbiri çocuğun rızasının alınmasıyla devam edebilmektedir. Korunma tedbirleri ile güvenlik tedbirleri arasında bir ayırım yapılmamıştır. yani çocuk ister bir suça karışmış olsun, ister korunmaya muhtaç olsun, aynı tedbirler uygulanacaktır. Bunlar: Danışmanlık / eğitim / bakım/ sağlık / barınma tedbirleridir. Ceza sorumluluğu olan çocuklara güvenlik tedbiri değil indirimli cezalar uygulanmaktadır.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLAR HAKKINDA ÖZEL KORUMA TEDBİRLERİ: Yakalama: Gözaltına alınan çocuklar kolluğun çocuk biriminde, böyle bir birim yoksa yetişkinlerden ayrı yerde tutulurlar. Çocuklara zincir, kelepçe vb aletler kesinlikle takılamaz! 0-12 yaş gurubuna giren çocuklar suçüstü halinde yakalanamaz ve suçun tespitinden kullanılamazlar, çünkü bunlara suç isnat edilemez. Fakat kimlik tespiti amacıyla yakalamak mümkündür. Kimlikleri tespit edildikten sonra derhal karar verecek merci önüne çıkartılırlar. 12-15 yaş grubu çocuklara suçüstü yakalaması yapılabilir.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Tutuklama ve adli kontrol: Çocuk koruma kanununda çocukların tutuklanmasına ilişkin hüküm yoktur. Bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde CMK. uygulanır. “ tutuklama kararı, kuvvetli bir suç şüphesini gösteren olguların ve tutuklama nedeninin bulunması halinde verilebilir.” (m.100/1) tutuklulukta geçirilecek süre bakımından çocuklara özgü bir madde bulunmaması uluslararası çocuk hakları sözleşmelerine ciddi biçimde aykırıdır. Çocuk koruma kanunu, 15 yaşını doldurmamış çocuklar hakkında üst sınırı 5 yılı aşmayan hapis cezası gerektiren fiillerinden dolayı tutuklama yasağı koymuştur.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI 15 yaşını dolduran çocuklar için ise genel hükümler uygulanır. yani bu çocuklar hakkında tutuklama, gözaltına alma ve yakalanma hakkında yetişkinlere özgü kurallar uygulanacaktır. ancak ne olursa olsun önce adli kontrol tedbiri uygulanmış ve sonuç alınamamış olması lazımdır. Tutuklama çocuklar için son çaredir! Adli kontrol tedbirleri: Belirlenen çevre dışına çıkamamak, Belirlenen bazı yerlere gidememek Bazı yerlere gidebilmek Belirli kişi veya kuruluşlarla ilişki kurmamak

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI ÇOCUK MAHKEMELERİNDE UYGULANACAK ÖZEL USUL KURALLARI: Soruşturması ve kovuşturması yapılan her çocuk bir avukat yardımından yararlanma hakkına sahiptir. Yasal temsilcisi avukat seçmezse, baro tarafından avukat atanır. Çocuklar hakkında kovuşturma kapalı yapılır ve hüküm kapalı ortamda verilir. Basın kanunu gereği çocukların fotoğrafları çekilemez, kimlik bilgilerine yer verilemez. Çocuklar hakkında ceza verilecekse indirimli cezalar uygulanır 15 yaşından küçük çocukların işledikleri fiilin cezai yaptırımı 5 yıldan fazlaysa çocuk hakkında tutuklama kararı verilemez. Koruyucu ve destekleyici tedbir verilmesi gerekiyorsa önce bu tedbirlere başvurulur.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI KAMU DAVASININ AÇILMASININ ERTELENMESİ: Hakim önüne çıkarılmanın olumsuz psikolojik etkleri vardır. Şüpheli daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmamışsa Kamu davasının ertlenemesi halinde şüphelinin suç işlemekten çekineceği kanaati verilmişse Bu durum kamu açısından da daha yararlı olacağı kanaati varsa Mağdur veya kamunun uğradığı zararın giderilmesi veya aynen tazmini durumlarının birlikte gerçekleşmesi gerekir. Çocuk 3 yıl içinde kasıtlı suç işlemezse (erteleme süresi içinde) ertelenen davaya dair kovuşturmaya gerek olmadığına hükmedilir. Erteleme süresi içinde çocuğun denetim altında bulundurulmasına karar verilebilir.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI KOVUŞTURMA: İddianamenin kabulü ile başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen süreyi ifade eder. Iddianamenin kabulüule kovuşturma süresi başlamış olur. Çocuklara ait duruşmalar gizli yapılır. Mahkeme sorgusu esnasında çocuğun yanında sosyal çalışma görevlisi bulundurulur. Avukat olmadan çocuğun soruşturma esnasında ifadesinin alınması mümkün değildir.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI SOSYAL İNCELEME: Çocuğun bireysel özellikleri ve sosyal çevresini gösteren inceleme raporu hazırlanır. Çocuğun işlediği fiilin hukuki sonuçların ve yaptırımlarını anlama ve muhakeme edebilme yeteneği olup olmadığı araştırılır. Derhal tedbir alınmasının gerekli olduğu durumlarda sosyal inceleme sonradan yaptırılabilir. Suça sürüklenen çocuklara ceza hukuku yaptırımları ile değil, koruma ve yardım hukuku nosyonu ile yaklaşılması gerekliliğinin bir sonucudur. Çocuk mahkemelerinde halen yeteri kada uzman yoktur. Uzmanlar iş yoğunluğu sebebiyle gerekli incelemeyi kapsamlı bir biçimde yapamamaktadırlar.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI ONARICI ADALET KAPSAMINDA “FAİL-MAĞDUR” UZLAŞMASI: Psikolojik ve gelişimsel açıdan artıları bulunmaktadır. Tekrar suçun işlenmesi olasılığını düşürmektedir. Fail ve mağdurun karşı karşıya getirilmesi fakat önceden ikisiyle de ayrı ayrı görüşmelerin yapılması esasına dayanır. Arabuluculuk tekniklerinden de yararlanılır. Çok dikkatli gerçekleştirilmesi gereken bir uygulamadır. Soruşturmaya konu suçun uzlaşmaya tabi suçlardan olması aranır.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Fiilden kaynaklanan maddi ve manevi zararın kısmen ya da tamamen giderilmesi Kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren bi kuruluş ile yardıma muhtaç kişilere bağış yapılması gibi edimlerde bulunulması Topluma faydalı bir birey olunmasını sağlayacak bir programa katılması Mağdurdan veya suçtan zarar görenlerden özür dilemesi gibi şartların gerçekleşmesi aranır.