DERS-4 ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER KROMİT Prof. Dr. Sezai KIRIKOĞLU

GENEL Kromit kromun tek ekonomik kaynağıdır. Ayrıca fuksit kemererit ve uvarovit te Cr içeren silikatlarda vardır. Formülü FeCr2O4 olup, formülde Fe’in yerine Mg ve Cr’un yerine de Al değişik oranlarda girebilmektedir. Masif veya dissemine şekillerde ultrabazik kayaçlar içerisinde ekonomik yataklar oluşturmaktadır.

Kromit spinel grubuna dahil bir mineral olup, Cr+3 (0,64 A°), Al+3 (0,59 A°), Fe+3 (0,67 A°), elementleri benzer iyon yarıçaplarında olduklarından birbirleriyle yer değiştirebilirler. Örneğin Cr ile Al arasındaki yer değiştirmelerden dolayı, Al’lu silikatların bünyelerine bir miktar Cr girebilir. Fuksit, kemererit ve uvarovit bu şekilde oluşan minerallerdir.

Krom yataklarında ana mineral olan kromite, gang mineralleri olarak her zaman enstatit, bronzit ve olivin bazen ojit, labrador ve bitovnit, ikincil mineral olarak talk aktinolit, antigorit, kemererit, uvarovit, magnetit ve klorit eşlik edebilir. Kromit genellikle olivin dışındaki silikatlardan daha erken oluşur. Bu sebeple kromitlerde olivin kapanımlarına rastlanır. Fakat diğer silikatlar kromitleri keser veya ornatır şekilde bulunurlar.

 Madenden Çıkarılan Kromit Karışımı Kromit Madeni, Mersin

Su ve Yerçekimi İle Zenginleştirilmiş Kromit Konsantresi

Cr2O3 içeriğine göre parça cevher üç kalite grubuna ayrılmaktadır. 1 Cr2O3 içeriğine göre parça cevher üç kalite grubuna ayrılmaktadır. 1.kalite parça cevher en az % 48 Cr2O3, 2.kalite parça cevher % 48 – 42 Cr2O3, 3.kalite parça cevher % 42’den az Cr2O3 içermektedir. Günümüzde % 25’e kadar Cr2O3 içerikli düşük tenörlü cevherler de şayet rezervleri yeterli ise zenginleştirilerek değerlendirilmektedir. Zenginleştirilmiş Kromit

Krom Yatakları Oluşumu ve Dokusal Özellikleri Bütün krom yatakları bazik ve ultrabazik kayaçlar içinde bulunur. Serpantinleşmiş olarak görülen peridotitler en çok rastlanan kayaçlardır. Çok seyrek olarak piroksenolitler içinde yer alırlar. Bazik kayaçlardan norit, gabro ve anortozitler içinde ikinci derecede bulunabilirler. Peridotitlerden en çok harzburjit görülür. Dunit daha çok cevheri saran bir kuşak biçimindedir.

Serpantinleşmenin ileri olduğu hallerde esas kayacı tanımakta güçlük çekilebilir. Eğer dunit serpantinleşmişse kırmızı-turuncu bir renk verir. Kromit yatakları sadece erken magmatik (ortomagmatik) evrede fraksiyonel kristalleşmeyle oluşurlar. Kromitler içinde bulundukları kayaçlarla birlikte oluşurlar. Özşekilli kristaller yerine daha çok damla şekilli veya yuvarlağımsı taneler halindedirler. Kromitin magma eriyiğinden ilk ayrılması (Auscheidung=segregasyon) 900-1200 °C arasında gerçekleşmektedir.

Krom cevheri yatakları hem deniz tabanına yayılan ultrabaziklerin oluşturduğu ofiyolitlerde, hem de büyük çaplı intrüzyonlara (Güney Afrika’daki Büyük dayk ve Bushveld masifi) bağlı olarak oluşabilmektedir (Şekil 8.1 ve 8.2)

Tabaka Şekli (Stratiform) Yataklar Kromit Yatak Tipler Tabaka Şekli (Stratiform) Yataklar Alpin Tipi (Podiform tip) Yataklar TÜRKİYE KROMİT YATAKLARI Türkiye krom üretiminde önemli bir ülkedir. Ülkemiz krom yatakları itibariyle 5 bölgeye ayrılabilir (Gümüş, 1977). 1) Eskişehir Bursa Bölgesi 2) Çankırı Bölgesi 3) Erzincan Bölgesi 4) Guleman-Hatay Bölgesi 5) Burdur-Fethiye Bölgesi

TÜRKİYE’DE KROMİT Potansiyel rezerv yönünden Türkiye 90 milyon Tonla Dünya krom cevherlerinin %1,07’ lik oranına sahiptir. Kromit üretiminde ise Dünya üretiminin %5,7 sini gerçekleştirerek ön sıralarda yer almaktadır.  Eti Krom maden ocağı, Elazığ

İHRACAT RAKAMLARI Mal Grubu / Ülke Perf. 2010 USD$ 2011 DEĞİŞİM (%) MiktarKG USD$ MiktarKG USD$ KROM CEVHERLERİ 2.263.840.476,75 475.860.865,32 2.171.673.745,85 467.731.322,79 -4,07 -1,71 İSTANBUL MADEN İHRACATÇILARI BİRLİĞİ VERİLERİNE GÖRE

DÜNYA VE TÜRKİYE REZERVİ Dünya kromit üretimi yılda 4.2 milyon tondur. Bunun 2.5 milyon tonu ferrokrom üretiminde, 257 bin tonu ise krom kimyasallarının yapımında tüketilmektedir. Yıllık 1.6 milyon tonluk üretimi ile Güney Afrika ilk sırada yer almaktadır. Türkiye’nin yıllık üretim kapasitesi 300 bin ton düzeyindedir

Çeşitli kromit cevherlerinin FOB Transvaal (Güney Afrika Temel refrakter kromit tuğlalarının kimyasal bileşimi aşağıdaki gibidir. Magnezya-krom Krom-magnezya Krom SiO2 1.8-7.0 3.0-5.0 5.0-8.0 Al2O3 6.0-13.0 8.0-20.0 27.0-29.0 Fe2O3 2.0-12.0 8.0-12.0 12.0-20.0 CaO 0.6-1.5 0.7-1.1 0.4-1.0 MgO 50.0-82.0 40.0-50.0 15.0-23.0 Cr2O3 6.0-15.0 18.0-24.0 29.0-35.0 Çeşitli kromit cevherlerinin FOB Transvaal (Güney Afrika Cumhuriyeti) fiyatı (US$/t) şöyledir: Kimyasal 55-60, Döküm 70-75, Refrakter 75-80, Kırılgan parça 63-67

KULLANIM ALANLARI Kullanım alanlarına göre kromit cevherleri metalurjik, kimyasal, refrakter ve döküm kalitesi olmak üzere dört grup altında değerlendirilmektedir. (%) Metalürjik Kimyasal Refrakter Döküm Cr2O3 > 46 > 44 30-40 > 44 Cr : Fe > 2 : 1 > 1.5 2-2.5 : 1 2 : 1 SiO2 < 10 < 3.5 6 < 4 Al2O3 25-30 CaO < 0.5 Fiziksel sert/parça parça parça/toz toz

KULLANIM ALANLARI Kullanım alanlarına göre kromit cevherleri metalurjik, kimyasal, refrakter ve döküm kalitesi olmak üzere dört grup altında değerlendirilmektedir. (%) Metalürjik Kimyasal Refrakter Döküm Cr2O3 > 46 > 44 30-40 > 44 Cr : Fe > 2 : 1 > 1.5 2-2.5 : 1 2 : 1 SiO2 < 10 < 3.5 6 < 4 Al2O3 25-30 CaO < 0.5 Fiziksel sert/parça parça parça/toz toz