TRİATLON SPORCULARININ DOPİNGİN KULLANIM NEDENLERİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİNİN FARKLI DEĞİŞKENLER IŞIĞINDA DEĞERLENDİRİLMESİ Cemal GÜNDOĞDU* Evrim ÇELEBİ** Şakir TÜFEKÇİ*** *İnönü Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu **Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi *** Malatya Gençlik Hizmetleri ve Spor il Müdürlüğü

GİRİŞ Çağlar boyu sporun amacının, daha hızlıyı, daha yükseği, daha güçlüyü, elde etmek olduğu düşünülmektedir. Tarihin her döneminde de insanlar güç verimini yapay olarak arttırmak için değişik yöntem ve maddeleri aramışlar, ortaya çıkan zararlarını da düşünmeden doping maddelerini kullanmışlardır (1).

Doping; sporcu ya da oyuncuların yarışma sırasında veya oyuna hazırlanırken spor ahlâkına yakışmayacak şekilde performanslarını yapay olarak artıracak ve sporcunun fiziksel ve psikolojik sağlığına zarar verecek madde veya başka olası yöntemleri kullanmasıdır (2,3).

Dünya Anti-Doping Ajansı’nın (WADA) tanımına göre ise doping, bir sporcunun vücuduna ait örnekte; sportif performansı arttırma potansiyeli bulunan veya sağlığı gereksiz yere tehdit eden, yada spor ruhuna aykırı olan bir madde veya yöntemin bulunması, veya kullanılması, veya kullanıldığına dair bir kanıtın bulunmasıdır (4).

AMAÇ   Bu araştırma triatlon sporcularının, sporda dopingin kullanım nedenleriyle ilgili görüşlerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.

YÖNTEM Tanımlayıcı türdeki araştırma, Türkiye Tiratlon Federasyonu’nun faaliyet programında yer alan Taşucu Triatlonu ve İstanbul Salcano Triatlon Serisine katılan 189 sporcudan anket uygulamayı kabul eden 92 kişi ile yürütülmüştür.

Veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu ile ilgili literatür (Demir 2012, Dinçer 2010) taranarak oluşturulan ve sporda doping kullanımının tercih edilme nedenleriyle ilgili 8 ifadenin yer aldığı anket formu kullanılmıştır. Anket formumuzdaki soruların Cronbach alfa değeri 0,81 olarak belirlenmiştir. Veriler sayı, yüzde ve ortalama olarak verilmiş, analizde ki kare testi kullanılmıştır.

BULGULAR Bu bölümde araştırma verilerinden elde edilen bulgular sayı ve yüzde tablosu, istatistiksel olarak anlamlı farklılık gösteren bulgular ise ki kare tablosu şeklinde ifade edilmiştir.

BULGULAR Tablo 1. Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin dağılımı Katılıyorum Katılmıyorum Sayı % Sporcu daha yüksek performans elde etmek için doping kullanır 53 57.6 39 42.4 Sporcu kaybetme korkusunu yenmek için doping kullanır 52 56.5 40 43.5 Sporcu aşırı kazanma isteği nedeniyle doping kullanır 65 70.7 27 29.3 Sporcu sosyal statü sağlamak ve bu statüyü korumak için doping kullanır 48 52.2 44 47.8

Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin dağılımına bakıldığında; “sporcu daha yüksek performans elde etmek için doping kullanır” ifadesine sporcuların %57.6’sı, “sporcu kaybetme korkusunu yenmek için doping kullanır” ifadesine sporcuların %56.5’i, sporcu aşırı kazanma isteği nedeniyle doping kullanır” ifadesine %70.7’si, sporcu sosyal statü sağlamak ve bu statüyü korumak için doping kullanır” ifadesine %52.2’si katılıyorum cevabını vermiştir (Tablo 1).

Tablo 2. Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin dağılımı Katılıyorum Katılmıyorum Sayı % Sporcu heyecanını yatıştırmak için doping kullanır 14 15.2 78 84.8 Sporcu cazip olan maddi teşvikler nedeniyle doping kullanır 45 48.9 47 51.1 Sporcu iyi bir yaşam standardına sahip olmak için doping kullanır 28 30.4 64 69.6 Sporcu kulüp desteğini alabilmek için doping kullanır 37 40.2 55 59.8

“Sporcu heyecanını yatıştırmak için doping kullanır” ifadesine %84 “Sporcu heyecanını yatıştırmak için doping kullanır” ifadesine %84.8’i, “Sporcu cazip olan maddi teşvikler nedeniyle doping kullanır” ifadesine %51.1’i, “sporcu iyi bir yaşam standardına sahip olmak için doping kullanır” ifadesine %69.6’sı, “sporcu kulüp desteğini alabilmek için doping kullanır ” ifadesine %59.8’i katılmıyorum cevabını vermiştir (Tablo 2).

Tablo 3. Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin cinsiyete göre dağılımı   Kadın Erkek Toplam N % X² P Sporcu cazip olan maddi teşvikler nedeniyle doping kullanır 11.484 0.001* Katılıyorum 5 20.0 40 59.7 45 48.9 Katılmıyorum 20 80.0 27 40.3 47 51.1 Sporcuların verdikleri cevaplar cinsiyete göre incelendiğinde “sporcu cazip olan maddi teşvikler nedeniyle doping kullanır” ifadesine “katılmıyorum” cevabını verenlerin çoğunluğu ( %80.0) bayan sporcudur ve fark anlamlıdır (p<0.05, Tablo 3). Dopingin kullanım nedenleriyle ilgili diğer ifadelere verilen cevaplar cinsiyete göre benzer dağılım göstermiştir (p>0.05).

Tablo 4. Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin eğitim düzeyine göre dağılımı (I)     Eğitim Düzeyi  Toplam X² p Orta-Lise öğr. Üniversite öğr. Üniversite mezunu N % Sporcu daha yüksek performans elde etmek için doping kullanır 14.147    0.001 Katılıyorum 11 32.4 12 75.0 30 71.4 53 57.6 Katılmıyorum 23 67.6 4 25.0 28.6 39 42.4 Sporcu kaybetme korkusunu yenmek için doping kullanır 10.216 0.006 35.3 28 66.7 52 56.5 22 64.7 14 33.3 40 43.5 Sporcu aşırı kazanma isteği nedeniyle doping kullanır 18.331   0.000 15 44.1 87.5 36 85.7 65 70.7 19 55.9 2 12.5 6 14.3 27 29.3 34 37.0 16 17.4 42 45.7 92 100.0

Tablo 4 incelendiğinde; ‘Sporcu daha yüksek performans elde etmek için doping kullanır’’, ‘Sporcu kaybetme korkusunu yenmek için doping kullanır’’ ve ‘Sporcu aşırı kazanma isteği nedeniyle doping kullanır’’ ifadelerine ‘katılmıyorum’ cevabını veren sporcuların çoğunluğunu ortaokul-lise öğrencisidir (p<0.05).

Tablo 5. Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin eğitim düzeyine göre dağılımı (II)    Eğitim Düzeyi  Toplam X² p Orta-lise öğr. Üniversite öğr. Üniv. mezunu N % Sporcu cazip olan maddi teşvikler nedeniyle doping kullanır 18.075    0.000 Katılıyorum 7 20.6 9 56.3 29 69.0 45 48.9 Katılmıyorum 27 79.4 43.8 13 31.0 47 51.1 Sporcu sosyal statü sağlamak ve bu statüyü korumak için doping kullanır 21.596 11 68.8 30 71.4 48 52.2 5 31.3 12 28.6 44 47.8 34 37.0 16 17.4 42 45.7 92 100.0

Tablo 5 incelendiğinde ‘Sporcu cazip olan maddi teşvikler nedeniyle doping kullanır’ ve ‘Sporcu sosyal statü sağlamak ve bu statüyü korumak için doping kullanır’ ifadelerine ‘katılmıyorum’ cevabını veren sporcuların çoğunluğu ortaokul-lise öğrencisidir (p<0.05).

Tablo 6. Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin eğitim düzeyine göre dağılımı (III)    Eğitim Düzeyi Toplam X² p Orta-lise öğr. Üniversite öğr. Üniversite mezunu N % Sporcu iyi bir yaşam standardına sahip olmak için doping kullanır 11.679 0.003 Katılıyorum 4 11.8 25.0 20 47.6 28 30.4 Katılmıyorum 30 88.2 12 75.0 22 52.4 64 69.6 Sporcu kulüp desteğini alabilmek için doping kullanır 8 50.0 25 59.5 37 40.2 18.596 0.000 17 40.5 55 59.8 34 37.0 16 17.4 42 45.7 92 100.0

Tablo 6’ya bakıldığında ‘Sporcu iyi bir yaşam standardına sahip olmak için doping kullanır’ ve ‘Sporcu kulüp desteğini alabilmek için doping kullanır ifadelerine ‘katılmıyorum’ cevabını veren sporcuların büyük çoğunluğu ortaokul-lise öğrencilerinden oluşmaktadır (p<0.05).

Tablo 7. Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin spor yaşına göre dağılımı (I)    Spor Yaşı  X² p 1-5 yıl 6 yıl ve üzeri Toplam* N % Sporcu daha yüksek performans elde etmek için doping kullanır 7.016 0.008  Katılıyorum 19 43.2 21 75.0 40 55.6 Katılmıyorum 25 56.8 7 25.0 32 44.4 Sporcu kaybetme korkusunu yenmek için doping kullanır 6.092 0.014  20 45.5 41 56.9 24 54.5 31 43.1 Sporcu aşırı kazanma isteği nedeniyle doping kullanır 11.836 0.001 26 92.9 50 69.4 2 7.1 22 30.6 Toplam 44 61.1 28 38.9 72 100.0 *Cevap vermeyenler değerlendirmeye alınmamıştır.

Tablo 7 incelendiğinde ‘Sporcu daha yüksek performans elde etmek için doping kullanır’, ‘Sporcu kaybetme korkusunu yenmek için doping kullanır’ ve ‘Sporcu aşırı kazanma isteği nedeniyle doping kullanır’ ifadelerine ‘ katılıyorum’ cevabını veren sporcuların çoğunluğunun spor yaşı 6 yıl ve üzerindedir (p<0.05).

Tablo 8. Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin spor yaşına göre dağılımı (II)    Spor Yaşı  Toplam* X² p 1-5 yıl 6 yıl ve üzeri N % Sporcu cazip olan maddi teşvikler nedeniyle doping kullanır 12.090 0.001 Katılıyorum 13 29.5 20 71.4 33 45.8 Katılmıyorum 31 70.5 8 28.6 39 54.2 Sporcu sosyal statü sağlamak ve bu statüyü korumak için doping kullanır 10.772 14 31.8 34 47.2 30 68.2 38 52.8 Toplam 44 61.1 28 38.9 72 100.0 *Cevap vermeyenler değerlendirmeye alınmamıştır.

Tablo 8 incelendiğinde ‘Sporcu cazip olan maddi teşvikler nedeniyle doping kullanır’ ve ‘Sporcu sosyal statü sağlamak ve bu statüyü korumak için doping kullanır’ ifadelerine ‘katılıyorum’ cevabını veren sporcuların çoğunluğunun spor yaşı 6 yıl üzerindedir (p<0.05).

Tablo 9. Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin spor yaşına göre dağılımı (III)    Spor Yaşı 1-5 yıl 6 yıl ve üzeri Toplam* N % X² p Sporcu iyi bir yaşam standardına sahip olmak için doping kullanır 6.397 0.011 Katılıyorum 7 15.9 12 42.9 19 26.4 Katılmıyorum 37 84.1 16 57.1 53 73.6 Sporcu kulüp desteğini alabilmek için doping kullanır 8.785 0.003 10 22.7 26 36.1 34 77.3 46 63.9 Toplam 44 61.1 28 38.9 72 100.0 *Cevap vermeyenler değerlendirmeye alınmamıştır.

Tablo 9 incelendiğinde ‘Sporcu iyi bir yaşam standardına sahip olmak için doping kullanır’ ve ‘Sporcu kulüp desteğini alabilmek için doping kullanır’ ifadelerine ‘katılmıyorum’ cevabını veren sporcuların çoğunluğunun spor yaşı 5 ve daha azdır (p<0.05).

SONUÇ Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşlerinin dağılımına bakıldığında; “sporcu daha yüksek performans elde etmek için doping kullanır” “sporcu kaybetme korkusunu yenmek için doping kullanır” ‘sporcu aşırı kazanma isteği nedeniyle doping kullanır” ‘ sporcu sosyal statü sağlamak ve bu statüyü korumak için doping kullanır” ifadesine sporcuların yarıdan fazlası ‘katılıyorum’ cevabını vermiştir (Tablo 1).

“Sporcu heyecanını yatıştırmak için doping kullanır” “Sporcu cazip olan maddi teşvikler nedeniyle doping kullanır” “sporcu iyi bir yaşam standardına sahip olmak için doping kullanır” “sporcu kulüp desteğini alabilmek için doping kullanır ifadelerine sporcuların çoğunluğu ‘katılmıyorum’ cevabını vermiştir (Tablo 2).

Sonuç olarak; Sporcuların dopingin tercih edilme nedenleriyle ilgili görüşleri demografik değişkenlere göre incelendiğinde cinsiyet, eğitim düzeyi ve spor yaşına göre anlamlı farklılık gösterdiği belirlenmiştir.

KAYNAKLAR Demir A. Türkiye’de durgun su kano ve akarsu kano antrenörlerinin sporda dopingle ilgili düşünce ve bilgi düzeylerinin belirlenmesi. Yükseklisans tezi. Harran Üniversitesi sağlık Bilimleri Enstitüsü.2012. https://tr.wikipedia.org/wiki/Doping http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bdergi/yildiztakimi/pdf/eylul08/YTEylul08.pdf Işık S. Gelişim Çağındaki Basketbolcularda Doping Kullanımı Eğilimi ve Bilgi Düzeyinin İncelenmesi. Yükseklisans tezi. Çanakkele Onsekiz Mart Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.2015.