BOLOGNA SÜRECİNDE YÜKSEKÖĞRETİM YETERLİLİKLERİ VE İSTİHDAM Prof. Dr. Selda Önderoğlu I.Bologna Araştırmaları Kongresi 17.eylül.2015 Hacettepe Üniversitesi Ankara

Bologna Süreci-Avrupa Yükseköğretim Alanı (AYA) (29 ülke)- TR (2001) -Hedef: Avrupa Yükseköğretim sistemlerini birbirini anlayan, tüm dünyada anlaşılan hale koymak, sistemi yaşamboyu öğrenme gereklerine göre geliştirmek/değiştirmek -Araçlar geliştirilmesi -yükseköğretim sistemlerinde, şeffaflık, tanınırlık ( recognition), hareketlilik süreçlerinin iyileştirilerek arttırılması için

Seviyeler(düzey) Profil Diploma Seviye (düzey) Tanımlayıcıları Öğrenme kazanımları (Çıktıları) Öğrenen İş Yükü Krediler(AKTS) YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ Amaçlar: Şeffaflık, Tanınma, Hareketlilik KALİTE GÜVENCESİ

4 Yeterlilik: Geçerliliği kabul edilen bir eğitim öğretim programının başarıyla tamamlanması sonucu o program için öngörülen öğrenme kazanımlarının kazanıldığını onaylayan ve yetkili bir otorite tarafından basılı olarak verilen derece, diploma veya sertifika türü belgedir. Öğrenme kazanımları: Bir öğrenme sürecinin tamamlanmasının ardından öğrenenin neleri bileceğinin, neleri yapabileceğinin ve nelere yetkin olacağının ifade edilmesidir. Yeterlilikler Çerçevesi: Yeterlilikleri, öğrenme kazanımlarına göre sınıflandıran ve organize eden yapıdır. TEMEL KAVRAMLAR-1

5 Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi: Ulusal düzeyde yükseköğretim yeterlilikleri arasındaki ilişkiyi açıklayan, ulusal ve uluslararası paydaşlarca tanınan ve ilişkilendirilebilen, yeterliklerin belirli bir düzen içerisinde yapılandırıldığı bir sistemdir. Bu sistem aracılığla, yükseköğretimde tüm yeterlilikler ve diğer öğrenme kazanımları açıklanabilir ve tutarlı bir şekilde birbiri ile ilişkilendirilebilir. Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi: Ulusal Yeterlilikler Çerçevelerinin ilgi tutulabileceği ve bu sayede farklı ülkelerin yeterliliklerinin de birbirleriyle ilişkilendirilebileceği şemsiye (üst) çerçevedir. TEMEL KAVRAMLAR-2

1. Avrupa Yükseköğretim Alanı(AYA) için Yeterlikler Çerçevesi (The overarching framework for qualifications of the EHEA) “QF - EHEA”: Bologna Süreci-Bergen Kararı, Mayıs Yaşam Boyu Öğrenim için Avrupa Yeterlikler Çerçevesi (European Qualifications Framework for Lifelong Learning) “EQF-LLL”: Avrupa Parlementosu ve Konseyi tarafından 23 Nisan 2008’de kabul edilmiştir.

Bologna Süreci-Avrupa Yükseköğretim Alanı Mayıs 2015 (48 ülke)- Erivan Bildirgesi Öğrencilerin ve mezunların eğitim sürelerinin ve yeterliliklerinin Avrupa Yüksekögretim Alanı kapsamında tanınması ; Tanımlanmış bilgi, beceri ve yetkinlikler ile bir üst dereceye geçilmesi veya istihdam amacıyla iş dünyasına katılma Kurumların uluslararası kapsamda daha aktif olması; ortak öğretim ve araştırma programlarının arttırılması zamanda dünyanın diğer bölgeleriyle diyalogun geliştirilmesi

dönemi amaç ve hedefleri Hızla değişen iş dünyası koşullarına yönelik olarak mezunların istihdam edilebilirliğinin sağlanması yükseköğretim sistemlerinin daha kapsayıcı hale getirilmesi, yapısal reformların uygulanmasına yönelik gerekli girişimlerde bulunulması

dönemine ait taahütler Ön lisans’ın Avrupa yükseköğretim alanı yeterlilikler çerçevesine dahil edilmesi İş dünyasının iş imkanları sunmasında yeterlilikler temelli yaklaşım kullanmaya teşviki, Mezunların işgücü piyasasındaki ilerlemelerle ilgili bilgilendirilmesi (İş dünyasıyla işbirliğiyle) Lizbon tanıma sözleşmesinin tam uygulanmasına çalışılması Ulusal yeterlilik çerçevelerinin her türlü öğrenmenin tanınmasına yönelik düzenlenmesi Mesleki tanınma için çalışılması Personel hareketliliğinin teşviki EHEA sosyal boyutun geliştirilmesi Burs ve kredilerin taşınabilmesi EHEA ülkeleri arasında yeterliliklerin otomatik tanınmasının sağlanması Kalite güvencesinde EQUA’a kayıtlı ajansların arttırılması

2015’te AYA-Bologna süreci Her türlü öğrenmenin tanınması Yeterlilikler Yeterlilikler çerçevesi Yeterliliklerin Tanınması İstihdam edilebilirlik İş dünyası Sosyal boyut Kalite güvencesi

Dünyada Bologna süreci’nin yansıması: Bologna policy Forum-2015 Bologna Policy Forum: 2009’da kuruldu Forum’un Erivan bildirisi: “Developing national qualifications frameworks, including developing methodologies to establish compatibility between national frameworks within the EHEA – aligned with the QF-EHEA – and national frameworks developed by MENAAS.” ( Middle East(ME), North Africa(NA),Asia(A)) countries.

AYA 20l5/Bologna Süreci ülkemizde durum ve iyileşmeye açık alanlar Yüksek öğrenci sayımız AYA ülkeleri arasında ikinci Yükseköğretimdeki tüm derecelerdeki öğrenciler süreç kapsamında, TYYÇ programların büyük çoğunluğunda uygulanmakta, AKTS uygulanmasında önemli gelişmeler kaydedilmiş, Diploma Eki: yeni kurulan üniversitelerde tamamlanmamış, Kalite güvencesi ve özellikle dış kalite güvencesi süreçleri iyileştirmeye açık olan en önemli odak

Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi (TYYÇ) 1.Süreci başlatmak için karar alınması: Nisan Çalışma takviminin oluşturulması: Sürecin organizasyonu: Çerçevenin tasarımı: Kasım Paydaşlardan görüş alınması: Şubat Çerçevenin onaylanması: Mayıs2009, Ocak İdari organizasyon: Şubat 2010 (Kanun ve/veya yönetmelik) 8.Çerçevenin yükseköğretim kurumları/programları düzeyinde uygulanması: Pilot : Aralık 2010, Tüm kurumlarda: Aralık Yeterliliklerin YYÇ’ye dahil edilmesi (Kalite Güven.): Çerçevenin Avrupa Üst Yeterlilik Çerçeveleri ile uyumluluğunun belgelendirilmesi: TYYÇ Web sitesinin oluşturulması ve yayınlanması: : TYYÇ uygulamada ve Kalite Yönetmeliği çıktı

Yaşam Boyu Öğrenme için Avrupa Yeterlikler Çerçevesi (AYÇ) (European Qualifications Framework for Lifelong Learning) “EQF-LLL”: Avrupa Parlementosu ve Konseyi tarafından 23 Nisan 2008’de kabul edilmiştir.

Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi (TYÇ) (Hayat Boyu öğrenme için) Çeşitli uluslararası kuruluşlar tarafından yürütülen araştırmalara göre 150’den fazla ülke ulusal yeterlilik çerçevesini geliştirmiş veya geliştirme sürecindedir. Günümüzde Avrupa Birliği üyesi ve üyelik sürecinde olan yaklaşık 40 ülke, ulusal yeterlilik çerçevelerini geliştirmiş veya geliştirme aşamasındadır.

Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi (TYÇ) (Hayat Boyu öğrenme için) 5544 sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Kanunu’na Göre MYK önderliğinde tüm tarafların katılımı ile hazırlandı TYÇ yönetmeliği Bakanlar Kurulu onayına sunuldu MYK Kanununa göre “yeterlilik”; “Bireyin sahip olduğu, yetkili otorite tarafından tanınmış bilgi, beceri ve yetkinliktir”. ( MYK Kanunu, Madde 2 - (1) h ) TYÇ Yönetmeliğinde“yeterlilik”; “Yetkili bir otorite tarafından bireyin öğrenme kazanımlarını belirli ölçütlere göre edindiğinin bir değerlendirme ve geçerlilik kazandırma sürecinin sonunda tanınması halinde elde edilen resmi belgedir.” ( TYÇ Yönetmeliği, Madde 3 - (1) r)

Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi ile ülkemizdeki mevcut yeterliliklerin kapsamlı bir şekilde bir araya getirilmesi, yeterliliklerin kalitesinin artırılması, hayat boyu öğrenmenin yaygınlaştırılması ve sistemli bir şekilde desteklenmesi, ulusal ve uluslararası şeffaflığın ve tanınabilirliğin en üst düzeyde karşılanması ve toplumun tüm bireyleri için fırsatlar yaratılması hedeflenmektedir. ülkemizde eğitim ve öğretim sistemi içerisinde bütün öğrenme ortamlarında ve çeşitli seviyelerde kazanılan kalite güvencesi sağlanmış tüm yeterlilikleri kapsamaktadır.

TYÇ’den beklenen yararlar (eğitim ve öğretim kurumları, öğrenenler, çalışanlar ve işverenler) a) yeterlilikler arasındaki geçişleri, önceki öğrenmelerin tanınmasını ve bireyin tüm kazanımlarının değerlendirilmesinin kolaylaşması b) iş piyasası için daha nitelikli iş gücüyle gelen bir katma değer; öğrenenler ve bireyler için daha fazla istihdam imkânı ve öğrenme olanaklarına erişim fırsatı; eğitim ve öğretim kurumları için kalite referansları ve ulusal/uluslararası referanslama olanağı c) yeterliliklerin uluslararası alanda tanınırlığını ve şeffaflığını sağlayarak bireylerin hareketliliğinin desteklenmesi d) ayrıca toplumun giderek çeşitlenen gereksinimlerini karşılamak için yeni yeterliliklerinin geliştirilmesine sağlam bir temel

TYÇ’nin uygulanmaya başlamasıyla birlikte yeterliliklerin kalite güvencesinin sağlanmasına yönelik sorumlu kurumların çeşitli düzenlemeler yapması gerekecektir. Bu durum mevzuatta değişiklik yapılması gereksinimi ortaya çıkaracaktır. Yükseköğretim yeterliliklerinin kalite güvencesi: YÖK: YÖK Kalite güvencesi Yönetmeliği

BOLOGNA UYGULAMA RAPORU 2015’e GÖRE Yeterlilik Çerçevelerinde son durum

İş Dünyasındaki mezunlar sahip oldukları yetkinlikler hakkında ne düşünüyor? HEGESCO projesi (Proje Numarası: LLP SI-ERASMUS-EMHE). HEGESCO- Higher Education as a Generator of Strategic Competences – AB Komisyonu destekli -Merkezi Erasmus projesi 6 Ülke ortaklı ( TR- Hacettepe Üniversitesi) anket, üniversiteden 5 yıl önce mezun olmuş yaklaşık mezuna uygulanmıştır.

HEGESCO Proje kapsamında, iş dünyasına başarılı bir geçiş için mezunların sahip olması gereken yetkinlikler, Üniversite eğitimi ile edindikleri bilgi ve becerileri iş yaşamında ne kadar kullandıkları, üniversiteler ile iş dünyasının bu konudaki görüşleri araştırılmıştır.

HEGESCO sonuçlar İş arama süresi genellikle bazı ülkeler dışında kısa (6 aydan az)- Norveç en düşük,TR en yüksek) İşsizlik oranı ülkeden ülkeye değişkenlik göstermekle birlikte düşük (TR en yüksek) Mezunların bir bölümü çalıştığı işe göre fazla eğitimli ve bu konuda ülkeler arası fark az. Pek çoğu mevcut işinden memnun (TR en düşük) Pek çok işverenin programlarla ilgili bilgisi yok

HEGESCO-Hangi yetkinlikler isteniyor? Ankette 19 yetkinlik verildi Üniversite eğitimi gerektiren işlerde istenen ilk 5 yetkinlik: – Bilgisayar ve internet kullanabilme – Zamanı iyi kullanabilme – Diğer kişilerle etkili çalışabilme – Kendini başkalarına açıkça ifade edebilme – Baskı altında çalışabilme Üniversite eğitimi gerektiren işlerde mezunların kendini en yetersiz bulduğu 5 yetkinlik : – Kendi alan veya disiplininde uzmanlaşma – Baskı altında çalışabilme – Zamanı iyi kullanabilme – Etkili pazarlık yapabilme – Kendi otoritesini kurabilme

AYA’da Yüksek öğretim mezunları (2013- Eurostat+AYA ülkelerinden elde edilen verilere göre) Bologna raporu “graduates too often discover that they do not have the skills and competences they need for their future careers.” Bologna ülkelerindeki mezunların iş dünyasındaki durumu: Makedonya, Gürcistan,Arnavutluk, Ermenistan,Türkiye ve Moldova’daki yükseköğretim mezunlarının işsizlik oranı kendi ülkelerindeki daha düşük eğitimlilere göre daha yüksek ancak döneminde iyileşme gerçekleşmiş (2015 Bologna Implementation Report;s: )

AYA’da Yüksek öğretim mezunları Mezunlar yeterliliklerine göre daha düşük beceriler isteyen işlerde çalışıyor-”over qualified” (2013) - AYA ort.: %21.9 TR %35.2 Kadınlarda bu değer daha yüksek (en yüksek olduğu ülkelerden birisi TR) (Bologna uygulama raporu2015,s: )

Mezunların istihdam edilebilirliğini arttırmaya yönelik yapılanlar/geliştirilebilecekler İş dünyasının gerektirdiği becerilerin düzenli olarak belirlenmesi ve programların buna göre geliştirilmesi AYA’da birçok ülkede yapılıyor; TR’de üniversite bazında) Bazı ülkelerde buna göre ek bütçe veriliyor (IR, Pol.,İsveç) Program akreditasyonunu kriterlerine programın iş dünyası gerekliliklerine ne kadar cevap verdiğinin eklenmesi AYA’da 11 ülkede uygulanıyor İş dünyası temsilcilerinin yükseköğretim kurumlarının yönetişimine dahil edilmesi AYA-18 ülkede zorunlu İş dünyası temsilcilerinin kalite güvencesi, akreditasyon,program geliştirme/değerlendirme çalışmalarına katılması AYA’da 11 ülkede program geliştirme/ gözden geçirmede zorunlu

Mezunların istihdam edilebilirliğini arttırmaya yönelik yapılanlar/geliştirilebilecekler Öğretim programlarına stajların dahil edilmesi AYA’da bazı ülkelerde zorunlu – Azerbaycan,Moldova,Rusya AYA 18 ülke stajı destekleyici araçlara sahip-örn.TR Üniversitelerde Kariyer merkezlerinin kurulması AYA ülkelerinin yarısında bütçede destek mevcut ancak birçoğunda üniversitenin isteğine bırakılmış İş dünyası ile ortak “çift” programların geliştirilmesi örn:belçika,Almanya,Fransa,Polonya,İspanya Mezunların istidam oranını ölçme ve değerlendirme AYA’da 19 ülkede ülke/bölge çapında zaman zaman yapılıyor; TR’de üniversite düzeyinde, AYA’da hızla artıyor Mezunların istihdamını kamuoyu ile paylaşmak Üniversite sıralamalarına mezunların istihdam edilme kriterini ekleme örn: Ermenistan,Azerbaycan,Bulgaristan,Makedonya,Kazakistan) Ancak birçok AYA ülkesi dezavantajlı grupların istihdamı için özel tedbirleri almıyor (sosyal boyut alanı için geliştirilmesi gereken alan)

İLGİNİZE TEŞEKKÜR EDERİM