KULLANICI KAVRAMI ve DANIŞMA HİZMETLERİ- III BBY154 Bilgi Hizmetleri (2015)

Danışma hizmeti (hatırlatma)  Danışma hizmetinin tanımı?  Belirli bilgi gereksinimlerinin karşılanmasına yardımcı olmak amacıyla bilgi yöneticileri tarafından bilgi kaynaklarının önerilmesi, yorumlanması, değerlendirilmesi ve kullanılması/kullandırılması işlemlerini içeren bilgi hizmetleridir.  Amaç,  bilgi arayan kişiye, bilgi merkezinin içindeki veya dışındaki kaynaklardan yararlanarak en kısa, en kolay, en doğru (ve çoğu zaman en güncel) biçimde bilgi sağlamaktır.  Hizmetin esası,  kullanıcılar tarafından sorulan sorulara doğru ve mümkün olduğunca hızlı yanıt vermektir. Bilgi merkezinin başarısı ve kullanıcı memnuniyeti büyük ölçüde danışma hizmetlerinin başarısına bağlıdır.

Danışma hizmeti (hatırlatma)  Danışma hizmetlerinin türleri  Doğrudan verilen danışma hizmetleri  Dolaylı olarak verilen danışma hizmetleri  Sosyal ağlar aracılığıyla kaynak ve hizmetleri tanıtmak ve kullanıcılarla iletişim halinde olmak  Danışma birimine başvuran kullanıcı “tip”leri  Danışma soruları  Basit sorular: Bir kaynak var mı yok mu?  Danışma görüşmesini gerektiren sorular.  Danışma sorularının türleri  Yönlendirme gerektiren sorular  «Ready reference» soruları (ve kaynakları)  Özel arama soruları  Araştırmaya yönelik sorular

.. Danışma soruları ~türleri  Özel arama soruları:  “Ready reference” sorularının yanıtları genelde kısadır ve web arama motorları (örn. Google) ya da danışma kaynakları kullanılarak yanıtlara ulaşılabilir. Burada Internet aracılığı ile bulunan bilginin güvenilir olup olmadığının iyice sınanması gerekir.  Özel arama soruları için ise bir veya bir grup belge, kaynak listesi, kitap, rapor ve/veya Internet adresi verilmesi gerekebilir. Örneğin; “Çalışma ortamında ergonomik koşulların neler olması gerektiği ile ilgili bilgiyi nereden bulabilirim?”

.. Danışma soruları ~türleri  Araştırmaya yönelik sorular:  Örneğin tez hazırlayan bir kişinin yardım talebi bu türden danışma soruları içerisinde değerlendirilebilir. Bu tür bir hizmet genelde bilimsel araştırma yapanlara ya da uzman oldukları alanda detaylı araştırma yapan kişilere verilir.  Bu tip bir hizmet verilirken mutlaka danışma görüşmesi yapılmalı, kullanıcının bilgi merkezinden ve kaynaklardan beklentileri iyice anlaşılmalıdır.  Kullanıcının araştırdığı konu başlığı çok genişse daraltılmalı, çok dar bir başlık araştırılıyorsa genişletilmeli ya da araştırmaya en uygun şekilde tanımlanmalıdır.

.. Danışma soruları ~türleri  Araştırmaya yönelik sorular (devam):  Karmaşık soruların iyi anlaşılabilmesi için bölümlenmesi gerekebilir.  Karmaşık, uzmanlık gerektiren danışma soruları için başka bilgi uzmanları ya da konu uzmanları ile fikir alışverişi yapılması gerekebilir.  Belirli bir araştırmaya yönelik bu tür danışma hizmetleri, araştırma süreci ilerledikçe bilgi uzmanının kullanıcının araştırmasına yardımcı olabilmek için daha fazla zaman ayırmasını gerektirebilir. Bu tip sorularla sıklıkla karşılaşılabildiğinden özellikle araştırma merkezleri, üniversite ve kurumların bilgi merkezlerinde çalışan uzmanların araştırma sürecinin tüm aşamalarını araştırmacıyı doğru şekilde yönlendirebilecek derecede iyi bilmeleri gerekir.

Danışma biriminin sunduğu hizmetler  Her tür danışma sorusunu yanıtlamak  Bibliyografik doğrulama (verification)  Bir kaynağın varlığının ve bibliyografik künyesinin doğrulanması için yapılan araştırmalar (Örneğin kullanıcı daha önce kullandığı bir kaynağı arıyor ancak bulamıyor. Peki kaynağın adı, yazarı, vb. ile ilgili hatırladığı bilgiler doğru mu?)  “Kütüphanelerarası ödünç verme” ve “ortak belge sağlama”  Kullanıcının aradığı kaynak bilgi merkezinde yoksa yapılmış anlaşmalar sayesinde kütüphanelerarası ödünç verme ya da ortak belge sağlama hizmetleri ile kaynak başka bir bilgi merkezinden getirtilebilir.

.. Danışma biriminin sunduğu hizmetler  Bilgi ve atıf hizmetleri (information & referral services)  Bir araştırmacının yayınları neler, bilimsel literatürde ne kadar yoğun kullanılmış (ne kadar atıf almış). Hangi kaynak(lar) kullanılır?  Literatür araştırma ve bibliyografya hazırlama  Bir konuyla ilgili kaynak taraması yapma ve bunları listeleme. Hangi kaynak(lar) kullanılır?

 Eğitim  Günümüzde danışma birimlerinin ve burada çalışan bilgi uzmanlarının en önemli görevlerinden bir tanesidir.  Kaynakların elde edilmesi, farklı kaynakların kullanılma ve değerlendirilme şekilleri, kaynakların bilgi merkezindeki düzeni, veri tabanlarının kullanımı ve bilgi merkezinin kullanımına ilişkin genel konularda eğitim verilebilir.  Eğitim, belirli bir konuda araştırma nasıl yapılır, hangi kaynaklara başvurulur şeklinde daha çok hedefe yönelik biçimde de verilebilir...Danışma biriminin sunduğu hizmetler

 Eğitim türleri: Kullanıcı gruplarına yönelik eğitimi Kütüphane turu ya da oryantasyon programı Derslere yönelik eğitim Ödev/proje/rapor hazırlamaya yönelik eğitim Uzaktan eğitim alan öğrenciler gibi özel gruplara yönelik eğitim Eğiticilerin eğitimi  Eğitimler yüz yüze olabileceği gibi web sayfaları ve mobil uygulamalar ya da uzaktan eğitim platformları aracılığı ile de eğitim vermek tercih edilebilir (sanal turlar, videolar, interaktif eğitim gezileri, vb.). Hangi tür eğitim verileceğine (hitap edilen kullanıcılar dikkate alınarak) bu türlerin avantaj ve dezavantajları değerlendirilerek karar verilmeli...Danışma biriminin sunduğu hizmetler

 Duyuru hizmetleri  “Seçilmiş Bilgi Duyurusu” (Selective Dissemination of Information-SDI) Özel bir konudaki gelişmelerin, yeni kaynakların sosyal ağlar, e-posta, vb. araçlar yardımıyla o konu ile ilgilenenlere birebir ulaşılarak duyurulması.  “Güncel Duyuru Hizmeti” (Current Awareness Service) Yeni gelen yayınların, danışma kaynaklarının, veri tabanlarının sosyal ağlar, e-posta ya da web sayfası aracılığı ile tüm kullanıcılara duyurulması...Danışma biriminin sunduğu hizmetler

 Duyuru hizmetleri genelde araştırma kütüphaneleri tarafından verilir. Temel amaç, belirli bir konuda ya da alanda araştırma yapan kullanıcının yeni bilgiden/kaynaktan haberdar edilmesidir. Bunun için konu ile ilgili yeni bilginin (örneğin yeni yayımlanan makaleler) seçilmesi ve örneğin e-posta ya da farklı sosyal ağlar aracılığı ile kullanıcılara bildirilmesi gibi yöntemler kullanılır.  Duyuru hizmetleri sunulmadan önce mümkünse kullanıcı profilinin belirlenmesi gerekir (kullanıcının araştırma alanları, ilgilendiği konular, takip etmek istediği dergiler/yazarlar, vb.).  Bu tip hizmetler basılı dizinlerin kullanıldığı dönemlerde danışma kütüphanecileri tarafından emek-yoğun biçimde hazırlanmakta ve kullanıcılar açısından oldukça yararlı olmaktaydı. Veri tabanlarının kullanıcılar tarafından yaygın bir biçimde kullanılmaya başlanması ile bu hizmetler yerini veri tabanları içerisine entegre edilmiş araçların kullanılmasına bıraktı (örneğin RSS’ler). Günümüzde kullanıcılar - varlıklarından haberdar iseler- bu araçları kendileri de kullanabiliyor...Danışma biriminin sunduğu hizmetler

 Ücrete dayalı hizmetler ve bilgi simsarlığı  Özel bilgi merkezlerinde rastlanan bir hizmet türüdür.  Kullanıcıların araştırılması oldukça zaman alan bilgi gereksinimlerini (oldukça karmaşık, hata kaldırmayan nitelikte, çok geniş kapsamlı ya da konu uzmanlığı düzeyinde bilgi gereksinimini) karşılamak üzere sunulur.  Çoğu zaman özel veri tabanları yaratılması ve/veya yaygın olarak bulunmayan/kullanılmayan kaynakların kullanılmasını gerektirir. Bu hizmeti verenlerin konu uzmanı olması gerekebilir, belirli bir konuya has anahtar sözcüklerle daha özel kaynaklardan tarama yapma becerisi gerektirebilir.  Örnek: Bir şirketle ilgili medyada bir yıl içinde çıkan tüm haberleri derlemek...

Danışma biriminin diğer görevleri  Danışma kaynaklarının bulunduğu koleksiyonun geliştirilmesi ile ilgili karar alma:  Yeni kaynakların alınması  Koleksiyonda var olan kaynakların yeni basımlarının/sürümlerinin alınması  Koleksiyondan çıkarılması gereken kaynakların elenmesi (örneğin çevrimiçi erişilebiliyorsa, basılı versiyonun koleksiyondan çıkarılması tercih edilebilir)  Süreli yayınların aboneliğinin devam ettirilmesi/sonlandırılması  Çevrimiçi erişim lisansı için veri tabanı sağlayıcıları ile görüşülmesi  Koleksiyon geliştirmede diğer bilgi merkezleri ile işbirliği yapılması

 Danışma kaynaklarının değerlendirmesini yapmak:  Danışma koleksiyonu mevcut ve gelecekteki gereksinimleri karşılayacak nitelikte bir bütün olarak düşünülmelidir.  Kaynaklar bilgi merkezinin misyonuna uygun olmalı (halk kütüphanesi, okul kütüphanesi, özel kütüphane, akademik kütüphane, vb.)  Kullanıcıların yaşına ve eğitim düzeylerine uygun olmalı  Elde edilebilecek kaynakların türlerinin (elektronik, basılı, çok ciltli, vb.) uygunluğu  Dil ve kültürel uygunluk  Kaynağın içeriğinin güncel, doğru ve güvenilir olması..Danışma biriminin diğer görevleri

Danışma kaynaklarının değerlendirilmesi  Yetkinlik  Yazar, yayıncı uzman ve güvenilir mi, ünleri nasıl, kaynağın geçmişi ne, yeni mi, revize edilmiş bir basım mı, ne gibi bir revizyondan geçmiş,…  İçerik  Amaç, kapsam ne, bilgi güncel mi, kaynakçalar verilmiş mi, bilimsel yayınlar mı içeriyor,...  Konuyu ele alış biçimi  Doğruluk, objektiflik, bilginin aktarılış (yazım) biçimi (kolay okunur, basit, karmaşık,vb.),…

 Düzen  İçerik birbirini takip ediyor mu, bir bütünlük var mı, başlıklarda sıralama neye göre (alfabetik, konusal, tarihsel, coğrafi,vb.), içeriği kolay takip etmeye, aranılanı kolayca bulmaya yarayan dizinleri var mı, metin içerisinde doğru göndermeler yapılıyor mu,...  Biçim  Kaynağın dış görünümü nasıl, baskı, resim, cilt kalitesi nasıl,…  Ayırıcı özellikler  Kaynağı benzerlerinden ayıran, öne çıkaran nitelikleri neler, kaynak hakkındaki eleştiri yazıları ne söylüyor (tavsiye edilen bir kaynak mı),....Danışma kaynaklarının değerlendirilmesi

 Elektronik danışma kaynakları için de benzer değerlendirmeler yapılmalı. Ancak bu tip kaynaklarda fiziksel özellikler söz konusu olduğunda cilt kalitesi, vb. nitelikler yerine “web kullanılabilirliği” ile ilkeler devreye giriyor. Ayrıca basılı kaynaklarda olmayan bazı ilkelerin (örneğin lisans anlaşmaları, vb.) dikkate alınması gerekiyor (Bkz. Al ve Al, 2003)...Danışma kaynaklarının değerlendirilmesi

Bilgi hizmetleri: Farklı kütüphanelerden senaryo örnekleri

Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: Sakarya İHK  Soru: Çanakkale savaşı hakkında bilgi (3 kaynak isteniyor) (Standart bir ilk öğretim öğrencisi)  Kullanıcı danışma kaynaklarına yönlendirilir. Danışma kaynaklarını kullanmasına yardımcı olunur. Kütüphane otomasyon programı taratılır. Bulunan kaynaklara ulaşması sağlanır.

..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: Sakarya İHK  Soru: Çocukların altını ıslatması üzerine kitaplarınız var mı? (Bir anne)  Kütüphane otomasyon programını kullanması sağlanır. İlgili kitaplar tespit edilir, kullanıcının kitapları rafta bulması sağlanır.

..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: Sakarya İHK  Soru: Çocukların altını ıslatması üzerine kitaplarınız var mı? (Bitirme tezi hazırlayan lisans öğrencisi)  Kullanıcıya literatür taraması öğretilir. Konu hakkında çıkmış kitaplar ve makaleleri nasıl bulacağı anlatılır (“15 dakikada Araştırma Yöntemleri” temalı bir kullanıcı eğitimi verilir).

..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: Sakarya İHK  Soru: Sadece Sakarya’ya özgü olan bitki ya da hayvanlar nelerdir? (İlk öğretim ikinci kademede okumakta olan oğlunun ödevini araştıran bir anne)  Yanıt: 1- Sakarya konulu kaynaklarının taramasını yapması ve burada Sakarya’ya özgü bitkileri bulması sağlandı.  2- Sakarya Belgeliği’nde bulunan flora-fauna bilgisi verildi.  3- Sakarya konulu e-yayınlar, tez kaynakçalarına yönlendirildi.  4- Çeşitli veritabanlarından edinilen Sakarya’daki hayvan ve bitkilerin dökümü verildi (kimilerinin başka yerde de benzerleri olduğundan  ) 5- Üniversite kütüphanesine yönlendirildi (akıbeti meçhul). Çok sonra Üniversite kütüphanesi, Sakarya İHK’ye ellerinde bu konuda kaynak olmadığını sordu.

..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: Sakarya İHK  Soru: Sakarya’nın 1920 ve öncesine ait şehir planı var mıdır? (İrlanda/Ermeni ebeveynlere sahip Amerikan vatandaşı)  Yanıt: (Birkaç sorudan sonra asıl sorusunun, eski adını bildiği bir mahallenin şimdi hangi isimle nerede bulunduğunu öğrenmek olduğunu öğrendikten sonra, elimizde o tarihe ilişkin harita olmadığından kullanıcı belediye fen işlerine yönlendirildi. Yerel bir bilgi olduğundan kaynak kent belgeliği için de edinilmeye çalışılır.)

..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: Sakarya İHK  Soru: Tatanga ne demektir? Sakaryaspor ile bağlantısı nedir? Terör ya da bölücü eylemlerle ilişkisi olan bir terim midir? (Sakarya Emniyet Müdürlüğü)  Yanıt: Yerel kaynaklardan çözülmesi önerilir. Kullanıcı yerel yayınlara yönlendirilir. Konu yerel kültürle ilgili olduğu için ilgili belgeler edinilmeye ve arşivlenmeye çalışılır.

Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: H.Ü. Kütüphaneleri  Bir öğrencimiz: “Ankara Meslek Yüksek Okulu Büro Yönetimi ve Sekreterlik bölümü öğrencisiyim, mesleki ingilizce dersinden öğretim yılı 2.yarıyılında başarılı olup olmadığımı gösterir öğrenci transkriptinin mail adresime gönderilmesini saygılarımla rica ederim.”  Yanıt: “Transkript belgesi Öğrenci İşleri Dairesi Başkanlığı tarafından verilmektedir. Başkanlığa isteğinizi belirtir bir dilekçenizi faklarsanız belgeniz hazırlanacaktır. İyi çalışmalar dileriz”

..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: H.Ü. Kütüphaneleri  Azerbaycan Tıp Üniversitesinden bir doktor: “Cok Degerli arkadaslar! Ben Sizden bir yardim dileyirem. Asagidaki makalelerin fotokopisini mene gondererseniz bahtiyar olaram/ Bir Kardes yardimi olarak mene el tutersaniz Size minnetdar olaram.”  İstanbul’dan bir öğrenci: “Prof.Dr.Eren Kum hakkında geniş bilgi almak istiyorum.”  Diyarbakır’dan bir kullanıcı: “Hacettepe Dişhekimliği kitaplarını nereden satın alabilirim?”

..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: H.Ü. Kütüphaneleri  Soru: “Yeğenimin okul ödevi için AIDS ve Hepatit hakkında bilgi gönderebilir misiniz?”  Yanıt: “AIDS'le ilgili bilgileri Hepatit'le ilgili bilgiler Saglik Bakanligi sitesinden Saglik Bilgileri sayfasina girdiginizde hem hepatit hem de AIDS'le ilgili bilgiler iceren baglantilari bulacaksiniz.”

..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: H.Ü. Kütüphaneleri  İzmir’den bir üniversite öğrencisi İngilizce kaynak arıyor: “Balın antibakteriyel özelliği konusunda bilgi edinmek istiyorum (antibacterial activity of honey)”  Yanıt: “Konunuz ile ilgili olarak Science Direct veri tabanindan yapilan taramada asagidaki makaleye ulastim. Makalenin tam metnini bu veri tabanında bulabilirsiniz: The contribution of catalase and other natural products to the antibacterial activity of honey: a review, Food Chemistry, Volume 71, Issue 2, November 2000, Pages Roderick J. Weston”

..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: H.Ü. Kütüphaneleri  Ankara’dan bir kullanıcı:  “6 ay önce hpv tip16 tespit.Saadece üşüttüğüm zaman yanma şikayetim var.Onun dışında bir şikayetim yok.Olumsuz hiçbir etken yok yaşım 28 4 yıllık evliyim bir doğum yaptım sezaryanla tek eşliyim yani evliyim eşiminde tek partneri olduğuna eminim bu konuda yurt dışı yayınlar ve türkiyedeki gelişmeler hakkında bilgi edinmek istiyorum yurt dışında bukonu hakkında aşu ile ilgili çalışmalar nedurumda ve tedavimi yurt dışında yaptırmam konusunda ne düşünürsünüz tavsiyeleriniz varmı ? Çocuğumda bunu görülme ihtimali nedir yada böyle bir risk varmı ilginize şimdiden teşekkür ederim”

 Tekirdağ’dan bir kullanıcı:  “B 12 vitamin eksikliğine bağlı olarak 1 yıl önce yürüme güçlüğü çekmeye başladım. B 12 seviyesi 100 ün altındaydı.DODEX verilerek seviye 1200 ün üstüne çıkarıldı.yürümem biraz iyileşti, fakat ROMBERG TESTİ hala pozitif.EMG çekildi.ayaklarımdan yanıt alınamadı.1961 doğumluyum. Bir kamu kuruluşunda memurum.Ayrıca ağız mukozasında EROZİV LİKEN PLANUS var.1 yıldır PREDNOL 16 mg kullanıyorum.hastalıklarımla ilgili olarak beni bilgilendirirseniz memnun olurum.teşekkür ederim.”  Son iki sorunun yanıtı: “Danışma hizmeti politikamız gereği hastalıklar için tanı ve tedavilere yönelik soruları cevaplayamıyoruz. Sorununuzla ilgili en kısa sürede uzman bir doktora başvurmanızı öneririz. Geçmiş olsun.”..Bilgi hizmetleri ~ senaryo örnekleri: H.Ü. Kütüphaneleri

Yeni nesil bilgi hizmetleri ve bilgi yönetimi için kullanılan araçlar/kavramlar

Deneyin / Okuyun…!!  Science Direct veri tabanına girip kullanıcı profilinizi belirleyin ve duyuru hizmetlerini kullanmaya başlayın.  American Library Association (ALA) tarafından yayımlanan “Reference & User Services Quarterly” adlı derginin içerik akışına abone olun, yeni çıkan makalelerin size ait bir e-posta adresine iletilmesini sağlayın.  H.Ü. Kütüphaneleri, kütüphane bünyesinde bulamadığınız bir kaynağı size sağlamak için ne tür bilgi hizmetleri sunuyor? (Yanıt için kütüphanenin web sayfasını inceleyebilirsiniz.)  H.Ü. Kütüphaneleri’nden danışma hizmeti almak isteseniz hangi farklı yolları kullanabilirsiniz?  Sanal danışma hizmetlerinin ne olduğunu ve nasıl gerçekleştirilmesi gerektiğini araştırın.  Elektronik kaynakların değerlendirilmesi ile ilgili şu yazıyı okuyun:  Al, U. ve Al, P. (2003). "Elektronik Bilgi Kaynaklarının Seçimi“ Bilgi Dünyası, 4(1): ( resources.pdf). resources.pdf  Çeşitli bilgi hizmetleri konusunda geliştirilmiş RUSA standartlarının ne olduğunu, hangi hizmet türleri için geliştirildiğini öğrenin:

Katz, William. (1987). Introduction to Reference Work: Reference Services and Reference Processes (Vol.2). New York: McGraw-Hill. Dalbello, M. (2001). Reference Sources: Origin, Evaluation and Use Al, U. ve Al, P. (2003). "Elektronik Bilgi Kaynaklarının Seçimi“ Bilgi Dünyası, 4(1): * İncelenmesi gereken kaynaklar ayrıca slaytların içerisinde ve/veya dinleyici notları kısmında belirtilmiştir. Slaytlar hazırlanırken aşağıda listelenen bazı yayımlanmamış ders notlarından yararlanılmıştır: Dr. Dilek Köprülü. BBY 103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Dr. Coşkun Polat. BBY 12 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Atatürk Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Nevzat Özel. BBY 101 Genel Danışma Kaynakları I. Ankara Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Kaynaklar: *