Düşünme Türleri ve Becerileri Öğretim İlke ve Yöntemleri Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Düşünme bilişsel bir etkinliktir Düşünme bilişsel bir etkinliktir. Düşünme becerileri terimiyle ise bir amaç doğrultusunda gerçekleştirilen kasıtlı düşünmenin kapasitesi ifade edilmektedir.

Düşünme becerileri ve düşünme türleriyle ilgili farklı sınıflandırmalar bulunmaktadır. Alan yazında en sık karşılaşılan düşünme türlerine ve ilgili kavramlara aşağıda değinilmiştir.

Analitik düşünme Analitik düşünme, bir bütünü parçalara ayırıp parçaları ve parçalar arasındaki ilişkileri incelemeye yönelik düşünme olarak açıklanabilir.

Üst düzey düşünme Üst düzey düşünme terimi, Bloom taksonomisinde uygulama ve daha üst (uygulama, analiz, sentez, değerlendirme) basamaklara denk gelen düşünme türleri için kullanılmaktadır.

Sokratik sorgulama Sokratik sorgulama terimi eleştirel düşünmeyle ilişkilidir. İlkçağ felsefesinin en önemli isimlerinden biri olan Sokrates tarafından, düşüncelerdeki çelişki ve zayıf noktaların açığa çıkarılması amacıyla kullanılmıştır.

Eleştirel düşünme Eleştirme, bir şeyi iyi ya da kötü yanlarıyla değerlendirme anlamına gelmektedir. Eleştirel düşünme, ne yapılacağına ve neye inanılacağına karar verme amaçlı yargıda bulunma olarak tanımlanabilir.

Eleştirel düşünmenin temelinde kuşku duyma, sorgulama, analitik düşünme ve mantık yürütme yatmaktadır. Eleştirel düşünmenin geçmişi, ünlü filozof Sokrates’e kadar dayanmaktadır. İletişim olanaklarının arttığı ve bilgi akışının hızlandığı günümüzde her bireyin eleştirel düşünebilmesi bir gereklilik halini almıştır.

Yansıtıcı düşünme Yansıtıcı düşünme, bireyin öğrenme süreci ve düzeyine ilişkin olumlu veya olumsuz durumları ortaya çıkarmaya ve sorunları çözmeye yönelik düşünmesidir.

Yansıtıcı düşünen bireylerin özellikleri şunlardır: Kendi kişisel özelliklerinin, güçlü ve zayıf yanlarının farkında olma Mesleki deneyimler üzerinde düşünme Deneyimlerden ders çıkarma Öğretme sürecini sürekli sorgulama Eleştirilere açık olma

Yaratıcı düşünme Yaratıcı düşünme, yeni, özgün ürün ve çözümler ortaya koymaya yönelik yapılan düşünmedir. Yaratıcılık esnek, akıcı, özgün, alışılmışın dışında düşünmektir.

Yaratıcı bireylerin en önemli özelliği bir durumun farklı yönlerini görerek alternatif fikirler üretebilmeleridir. Yaratıcılık, ilerlemenin ve değişimin önemli bir etmenidir.

Akıl yürütme Akıl yürütme, bir takım kabullerden yola çıkarak bir sonuca varma işidir. Temel akıl yürütme biçimlerinden üçü tümdengelimli, tümevarımlı ve heptengitmeli akıl yürütmelerdir.

Derinlemesine düşünme Derinlemesine düşünme, bir bilginin dikkatli ve ısrarlı biçimde ele alınıp üzerinde düşünülmesidir. Derinlemesine düşünme süreci; Sorgulamayı, Seçenek aramayı, Yeni düşüncelere açık olmayı, Farklı yönlerden bakmayı, Diğerlerinin bakış açılarını öğrenmeyi, Sonucu düşünmeyi, Problem üzerinde düşünmeyi içermektedir.

Öğrencilerin derinlemesine düşünmelerini sağlamak için kendi kendine aşağıdaki gibi sorular sorması sağlanabilir: Ne öğrendin? Sınıfta yapılan etkinliklerden hangilerine katıldın? Öğrenirken hangi yolları kullandın? Hangisi işe yaradı? Gelecek sefer neyi farklı yaparsın? Bu işin kolay ve zor bulduğun yönleri ne oldu? Problem çözerken karşılaştığın güçlükler nelerdi? Daha fazla zamanın olsaydı neyi farklı yapardın? Daha az zamanın olsaydı neyi farklı yapardın? Bu konuyu bir başkasına öğretmen gerekseydi ne yapardın?

Problem Çözme İnsan hayatı çözülmesi gereken farklı türlerde problemlerle doludur.

Geleneksellikten uzaklaşarak giderek karmaşıklaşan günümüz dünyasında çeşitli ve yeni problemlerle baş başa kalmaktadır.

Günümüz insanına yönelik diğer bir beklenti de sahip olduğu bilgiyi karşılaştıkları sorunların çözümünde kullanabilmeleri ve sorunlara çözüm yolları bulabilmeleridir.

Problem, bireyin karşılaştığı ve aşmak durumunda olduğu güçlük olarak tanımlanabilir.

Problem çözme becerileri bilgiye ulaşma, gözlem yapma, bilgileri düzenleme, karar verme, eleştirel düşünme gibi üst düzey düşünme davranışlarıyla ilişkilidir.

Problem çözme, bilişsel becerilerin yanı sıra duyuşsal ve davranışsal süreçleri de içeren karmaşık bir süreçtir.

Problem durumuyla karşılaşan bireyler çeşitli davranışlar sergiler Problem durumuyla karşılaşan bireyler çeşitli davranışlar sergiler. Bazıları problemi hemen çözmek isterken bazıları problemi görmezden gelebilir.

Problem çözme becerisi ise zorluğun üstesinden gelerek hedefe ulaşabilme yolunda etkili olacak araç ve davranışları seçebilmektir.

Kaynaklar Akbıyık, C. (2002). Eleştirel Düşünme Eğilimleri ve Akademik Başarı. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Doğan Dolapçıoğlu, S. (2007). Sınıf Öğretmenlerinin Yansıtıcı Düşünme Düzeylerinin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay. Emir, S. (2001). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yaratıcı Düşünmenin Erişiye ve Kalıcılığa Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Kurt, M. (2002). İngilizce Okuma becerilerinin Kazandırılmasında Derinlemesine Düşünme Stratejisinin Uygulanması. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi. Ankara. Seferoğlu, S. S. ve Akbıyık, C. (2006).Eleştirel Düşünme ve Öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30. Taşdelen, İ. ve Taşdelen, D. (2011). Sembolik Mantık. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, Eskişehir. Yorulmaz, A. (2011). Öğretmen Adayları için KPSS Eğitim Bilimleri. Zambak Yayınları, İstanbul.