İlk Madde ve Malzeme Giderleri

İlk Madde ve Malzeme Giderleri İlk Madde malzeme giderleri; işletme faaliyetlerinde tüketilen her çeşit malzemeyi kapsar. Malzemenin gidere dönüşmesi için tüketilmiş olması gerekir. Giderin tutarı ise malzemenin alış maliyetidir. Malzeme giderleri üç başlık altında incelenebilir. 1.DİMM;üretilen mamulün bünyesine ana madde olarak giren ve hangi ürün için ne kadar kullanıldığı kolayca izlenebilen ve maliyeti doğrudan üretilen mamullere yüklenebilen malzemelerdir. 2.Yardımcı Malzemeler; üretilen mamulün içinde yer alan ancak, mamullerin oluşumunda direkt malzemeler gibi temel rol oynamayan dolaylı katkısı olan maliyeti mamullere doğrudan yüklenemeyen malzemelerdir. (yapıştırıcı) 3.İşletme Malzemesi;üretilen mamulün içinde yer almayan ancak imalat faaliyetlerinin yürütülmesi için tüketilmesi zorunlu olan malzemelerdir. (makine yağı)

İMM Giderlerinin Saptanması İlk madde ve malzeme giderlerinin saptanıp izlenmesini aşağıdaki başlıklar altında incelemek mümkündür. Altyapı:belge kayıt düzeni, Alış maliyetinin saptanması, Tüketimin saptanması, Tüketimin fiyatlandırılması. Bütün malzeme alımları 150 İlk madde ve malzeme hesabının borcuna kaydedilir. Örnek 1;işletmede tüketilmek üzere 80 gramaj 500 top KDV hariç 3.850 TL’lık A4 kağıt satın alınmış ve taşıması içinde KDV hariç 150 TL ödenmiştir. Müşteri firma için belge basımında kullanılmak üzere alış maliyeti 3.200 TL olan 400 top kağıt baskı bölümüne gönderilmiştir. (4.000/500=8 TL x 400=3.200) Bu durumda 150-İlk Madde ve Malzeme hesabının görünümü aşağıdaki gibi olur. 150-İlk Madde ve Malzeme Satın alınan malzeme 4.000 3.200 tüketilen malzeme maliyeti

Belge kayıt ve düzeninde aşağıdaki belgeler kullanılır Belge kayıt ve düzeninde aşağıdaki belgeler kullanılır. a)İlk madde ve malzeme stok kartı; her malzeme için ayrı ayrı açılır. Üzerinde, malzemenin giriş ve çıkış tarihleri miktarları birim fiyatları ve tutarları bilgileri bulunur. b)Ambar giriş fişi; Satın alınan bir İMM partisi işletmeye geldiği zaman hemen bir ambar giriş fişi düzenlenerek gelen miktar, alış bedeli ve varsa o partinin alımı için yapılan diğer giderler bu fişin üzerinde gösterilir. Toplam tutar miktara bölünerek birim maliyet bulunur. Bu tutar üzerinden stok kartına işlenir.

3.Malzeme istek fişi; stok kartının çıkan malzeme bölümüne yapılacak kayıtlarda malzeme istek fişleri esas alınır. Malzemeyi isteyen bölüm yetkilisi, malzemeyi teslim eden ambar memuru ve malzemeyi teslim alan bölüm görevlisi tarafından imzalanır. Muhasebe bölümü kendisine gelen nüsha üzerinde fiyatlandırma yapar. 4.Malzeme iade fişi; bölümlerde kullanımdan artan malzemenin ambara iadesinde ilk madde ve malzeme iade fişi kullanılır. Uygulamada istek fişi ile karıştırılmasının önlenmesi için farklı renkte bastırılır.

Malzeme Tüketiminin Saptanması İlk madde ve malzemenin alış maliyeti, alış bedeli ile alış giderleri toplamından oluşur. Malzeme tüketiminin saptanıp izlenmesinde “sürekli envanter yöntemi” ve “aralıklı envanter yöntemi” kullanılır. İlk madde ve malzemede sürekli envanter yöntemi; giren, çıkan ve dolayısıyla kalan malzemenin miktar ve değer olarak kayıtlarda sürekli olarak izlenmesidir. Örnek 1 deki gibi. Aralıklı envanter yönteminde; maliyet dönemi içinde malzeme tüketimlerinin kaydı tutulmaz. Maliyet dönemi sonunda, sayım ve değerleme yapılarak, eldeki mevcut malzeme belirlenir. Belirlenen bu dönem sonu stoku, dönem başı stoku ile dönem içi alımlar toplamından düşülür. Böylelikle ne kadar malzeme tüketildiği hesaplanmış olur. Bu yöntem sürekli envanter yöntemine göre daha kolay uygulanılan bir yöntemdir. Çünkü, bu yöntemde istek fişlerinin kullanılması ve ambardan her malzeme çıkışında bunun ilgili stok kartına işlenmesi gerekmez. Örnek; Miktar Tutar Dönem başı hammadde stoku 5 ton 50.000 TL Dönem içi hammadde alımları (+) 20 ton 220.000 TL Toplam tüketilebilir hammadde 25 ton 270.000 TL Dönem sonu hammadde stoku (-) (8) ton (85.000) TL Dönem içi hammadde tüketimi 17 ton 185.000 TL

Aralıklı envanter yönteminin kolay olmasının yanında, malzemenin nerede ne kadar ne zaman hangi mamul için tüketildiğinin izlenememesi gibi sakıncaları da söz konusudur. Bu nedenle aralıklı envanter yöntemi uygulaması aşağıdaki durumlarda kullanılmalıdır. -Tüketilen malzemenin tek bir yerde kullanılması, - Malzeme tüketiminin izlenmesinde büyük zorlukların söz konusu olması, -Tüketilen malzemenin önemsiz olması. Tüketimin Fiyatlandırılması Tüketimin fiyatlandırılmasında aşağıdaki yöntemler kullanılmaktadır. 1.Spesifik Belirleme Yöntemi 2.İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi (First İn First Out) FİFO 3.Son Giren İlk Çıkar Yöntemi (Last İn First Out) LİFO 4.Hareketli Ortalama Yöntemi

1.Spesifik Belirleme Yöntemi “Gerçek”, “Fiili” veya “Has” maliyet yöntemi gibi adlar da verilen bu yöntemde her birim malzeme o birime ait alış maliyeti üzerinden fiyatlandırılır. Bunun için, farklı birim maliyetine sahip malzeme birimlerinin ayırt edilebilmesini sağlayacak bir düzen kurulmuş olması gerekir. Adet olarak ifade edilen malzeme ise bunları etiketlerle belirlemek veya farklı ambarlarda stoklamak gibi. Örnek; her bir yöntem için aşağıda verilen bilgiler kullanılarak tüketim maliyetleri ve dönem sonu stoku belirlenecektir. Tarih Açıklama Miktar (Ton) Birim Alış Maliyeti(TL/Ton) Tutar(TL) 1 Nisan Dönem başı stok 400 175 70.000 5 Nisan Alış 600 200 120.000 7 Nisan Üretime gönderilen 300 ? ? 15 Nisan Alış 500 214 107.000 20 Nisan Üretime gönderilen 900 ? ? 30 Nisan Dönem Sonu Stok 300 ? ?

Spesifik Belirleme Yöntemi Uygulaması Stok Kartı Tarih Açıklama Giren Çıkan Kalan No Miktar Birim Maliyet Tutar 1 Nisan Devir 1 400 175 70.000 5 Nisan Alış 2 600 200 120.000 7 Nisan Tüketim 300 60.000 15 Nisan 3 500 214 107.000 20 Nisan 52.500 100 17.500 -- 64.200 42.800 30 Nisan Toplam 1.100 227.000 1.200 236.700 60.300

Spesifik yöntemde yukarıdaki stok kartından da anlaşıldığı gibi önce 5 Nisan’da alışı yapılan malzemeden 300 birim tüketime gönderilmiş 20 nisan’da ise mevcut malzemelerin her birinden 300 ‘er birim tüketime sevk edilmiştir. Ay sonunda birim maliyeti 175 TL olan dönem başı stoktan 100 birim ve 15 Nisanda alınan birim maliyeti 214 TL olan malzemeden de 200 birim olmak üzere toplam değeri 60.300 TL olan 300 birim dönem sonu stoku kalmıştır. Malzemeler satın alındıkça; ------05/04/ --------- 150-İlk Madde ve Malzeme 120.000 100-Kasa 120.000 --------15/04/------------ 150-İlk Madde ve Malzeme 107.000 100-Kasa 107.000 ------------------------------- kaydı yapılır. Üretime gönderilen tutar toplamı ay sonunda; -----------30/04/-------------- 710-Direkt İlk Madde ve Malzeme 236.700 01. Hammadde Giderleri 236.700 10. Esas Üretim Yeri 236.700 150-İlk Md.Malz. 236.700 -----------------/--------------------- kaydı yapılır.

İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi Uygulaması (FİFO) Stok Kartı Tarih Açıklama no Giren Çıkan Kalan Miktar Birim Maliyet Tutar 1 Nisan Devir 1 400 175 70.000 5 Nisan Alış 2 600 200 120.000 7 Nisan Tüketim 300 52.500 100 17.500 15 Nisan 3 500 214 107.000 20 Nisan - -- 42.800 64.200 30 Nisan Toplam 1.100 227.000 1.200 232.800

2.İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi(FİFO) Yukarıdaki tabloda 7 Nisanda tüketime malzeme gönderilmeden önce elde dönem 400 birim 175 TL/birim fiyatlı 70.000 TL tutarlı dönem başı stoku ve 5 Nisan’da satın alınan 200TL/birim fiyatlı 600 birim fiyatlı 120.000 TL tutarlı malzemeler mevcut. Tüketime ilk giren malzeme olan dönem başı stoktan 300 birim gönderiyoruz ve geriye dönem başı stoktan 100 birim kalıyor. 5 Nisan’da satın alınanın tamamı kalıyor. 20 Nisandaki tüketimde de bu sıra takip edilerek 900 birim tüketiliyor. Tablodan da anlaşıldığı gibi, önce 100 birim dönem başı stoktan kalan malzeme sonra 5 Nisan’da alınan 600 birim ve en son olarak da 15 Nisan’da alınan 500 birimlik malzemenin 200 birimi tüketime gönderiliyor. Bu yöntemde üretime gönderilen malzeme ilk girenlerden olduğu için mamul maliyeti güncel maliyetinden daha düşük hesaplanmakta ve dönem karı daha yüksek olmaktadır. Dönem sonuna kalan malzemenin maliyeti güncel fiyata yakın olduğu için bilançoya yansıyacak olan tutar daha gerçek değerde olacaktır.

Son Giren İlk Çıkar Yöntemi Uygulaması (LİFO) Stok Kartı Tarih Açıklama no Giren Çıkan Kalan Miktar Birim Maliyet Tutar 1 Nisan Devir 1 400 175 70.000 5 Nisan Alış 2 600 200 120.000 7 Nisan Tüketim 300 60.000 15 Nisan 3 500 214 107.000 20 Nisan 100 17.500 52.500 -- - 30 Nisan Toplam 1.100 227.000 1.200 244.500

3.Son Giren İlk Çıkar Yöntemi (LİFO) Yukarıdaki tabloda 7 Nisanda tüketime malzeme gönderilmeden önce elde dönem 400 birim 175 TL/birim fiyatlı 70.000 TL tutarlı dönem başı stoku ve 5 Nisan’da satın alınan 200TL/birim fiyatlı 600 birim fiyatlı 120.000 TL tutarlı malzemeler mevcut. Tüketime 05 Nisan’da (son) satın alınan malzeme olan 200TL/birim malzemeden 300 birim gönderiyoruz ve geriye dönem başı stoktan 400 birim kalıyor. 5 Nisan’da satın alınanın 300 birimi kalıyor. 20 Nisandaki tüketimde de bu sıra takip edilerek 900 birim tüketiliyor. Tablodan da anlaşıldığı gibi, önce 500 birim 15 Nisan’da alınan malzemeden sonra 5 Nisan’da alınan malzemeden 300 birim ve en son olarak da dönem başı stoktan 100 birimlik malzeme tüketime gönderiliyor. Geriye dönem başı stoktan 300 birim kalıyor. Bu yöntemde üretime gönderilen malzeme son girenlerden olduğu için mamul maliyeti güncel maliyetine yakın hesaplanmakta ve dönem karı daha az olmaktadır. Dönem sonuna kalan malzemenin maliyeti güncel fiyattan daha düşük olduğu için bilançoya yansıyacak olan tutar malzemenin gerçek fiyatından daha düşük değerde olacaktır. Türkiye Muhasebe Standardı(TMS 2) 2006 yılından itibaren LİFO yöntemini uygulama dışına çıkarmıştır.

Hareketli Ortalama Maliyet Yönteminin Uygulaması Stok Kartı Tarih Açıklama Giren Çıkan Kalan Miktar Birim Maliyet Tutar 1 Nisan Devir 400 175 70.000 5 Nisan Alış 600 200 120.000 1.000 190 190.000 7 Nisan Tüketim 300 57.000 700 133.000 15 Nisan 500 214 107.000 1.200 240.000 20 Nisan 900 180.000 60.000 30 Nisan Toplam 1.100 227.000 237.000

4.Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi Bu yöntemde her yeni malzeme alımında yeni bir ortalama birim maliyeti hesaplanır ve bir sonraki alıma kadar ambar çıkışları bu birim maliyeti ile fiyatlandırılır. Yönteme hareketli ortalama maliyet yöntemi denmesinin nedeni, ortalama birim maliyetinin her alımdan sonra değişmesidir. Yukarıdaki tabloda dönem başı stok ile 5 Nisan’da satın alınan malzemelerin ağırlıklı ortalaması alınmış ve 7 Nisan’da bu birim fiyattan tüketime sevk edilmiştir. Ortalama birim fiyat=Önceki kalan tutar+Yeni giriş tutarı Önceki kalan miktar+Yeni giriş miktarı 5 Nisandaki alımdan sonraki birim fiyat = 70.000+120.000 =190TL/ton 400+600 7 Nisan’da bu birim fiyatla üretime 300 birim malzeme gönderilmiştir. 15 Nisan’da yapılan alımla da birim fiyat 200 TL olmuştur. 15 Nisan’daki birim fiyat=133.000+107.000 = 200 TL/ton 700+500

Dönem Sonunda Fiyatlandırma Yukarıda ilk madde ve malzemenin ambardan her çıkışta nasıl fiyatlandırıldığı 4 yöntemle anlatılmıştı. Eğer işletme malzeme çıkışlarını ay sonunda kaydediyorsa sürekli envanter yönteminde ay içinde giriş ve çıkışları izlemek ve ay sonunda da fiyatlandırmayı yapmak mümkündür. Aralıklı envanter yönteminde ise ay içindeki tüketimin ay sonunda yapılacak sayıma göre belirleneceğinden fiyatlandırma ister istemez ay sonuna kayacaktır. Bu durumda dönemsel bazda uygulamalar gündeme gelir. Bu uygulamalar sırasıyla; -dönemsel spesifik belirleme, -dönemsel ilk giren ilk çıkar, -dönemsel son giren ilk çıkar, -dönemsel ortalama maliyettir. Dönemsel bazda yapılan uygulamalarda girişler miktar ve tutar olarak stok kartına işlenir çıkışlar ise sadece miktar olarak yazılır tutarları dönem sonunda hesaplanır. Dönemsel spesifik belirlemede stokta kalan malzeme kendisine özgü maliyetten ambarda kalacağı için, uygulamanın günlük ya da dönemlik olması herhangi bir farklılık yaratmaz.

Dönemsel ilk Giren İlk Çıkar Maliyet Yönteminin Uygulaması Stok Kartı Tarih Açıklama Giren Çıkan Kalan Miktar Birim Maliyet Tutar 1 Nisan Devir 400 175 70.000 5 Nisan Alış 600 200 120.000 1.000 7 Nisan Tüketim 300 700 15 Nisan 500 214 107.000 1.200 20 Nisan 100 30 Nisan Toplam 1.100 227.000 232.800 64.200 15/4 alımından kalan 300x214=64.200 Dönem başı stoktan çıkan = 400x175=70.000 5/4Alımından çıkan = 600x200=120.000 15/4 Alımından çıkan =200x214= 42.800 Toplam Tüketim 1.200 kg 232.800

Dönemsel Son Giren İlk Çıkar Maliyet Yönteminin Uygulaması Stok Kartı Tarih Açıklama Giren Çıkan Kalan Miktar Birim Maliyet Tutar 1 Nisan Devir 400 175 70.000 5 Nisan Alış 600 200 120.000 1.000 7 Nisan Tüketim 300 700 15 Nisan 500 214 107.000 1.200 20 Nisan 30 Nisan Toplam 1.100 227.000 244.500 52.500 Dönem başı stoktan kalan 300x175=52.500 15/Alımından çıkan = 500x214=107.000 7/4 Alımından çıkan = 600x200=120.000 Dönem başı stoktan çıkan=100x175= 17.500 Toplam Tüketim 1.200 kg 244.500

Dönemsel Ortalama Maliyet Yönteminin Uygulaması Stok Kartı Tarih Açıklama Giren Çıkan Kalan Miktar Birim Maliyet Tutar 1 Nisan Devir 400 175 70.000 5 Nisan Alış 600 200 120.000 1.000 7 Nisan Tüketim 300 700 15 Nisan 500 214 107.000 1.200 20 Nisan 900 30 Nisan Toplam 1.100 227.000 198 237.600 59.400 Dönemsel Ortalama.=Dönem başı stok mal.+dönem içi alım tutarı Dönem başı stok mik.+dönem içi alım mikt. Dönemsel Ortalama maliyet=70.000 + 227.000= 198 TL/ton 400+ 1.100