İşletme Bütçeleri İŞL 313 8.Hafta

Bütçe; rakamlarla ifade edilmiş düzenli bir hareket planıdır Bütçe; rakamlarla ifade edilmiş düzenli bir hareket planıdır. Genel işletme bütçeleri; işletmenin bütün bölümlerinin bütçe dönemindeki hedeflerini ortaya koyan ve sonuçta ulaşılması beklenen karı, nakit akışlarını ve finansal durumu gösteren bütçedir. Bütçenin işlevleri: a)Bütçe bir planlama aracıdır. b)Bütçe bir denetleme aracıdır. c)Bütçe bir başarı değerlendirme aracıdır. -öngörülmüş koşullardaki değişmelere uyarlanabilen esnek ve sağlıklı bir bütçenin hazırlanmış olması, -fiili sonuçları bütçe ile aynı sınıflandırma düzeni içerisinde izleyen rasyonel bir muhasebe sisteminin uygulanması -bütçe sapmalarının bölümsel sorumlulukları yansıtacak biçimde hazırlanıp rapor edilmesini sağlayacak bir rapor sisteminin kurulmuş olması gereklidir. d)Bütçe bir eşgüdümleme (koordinasyon) aracıdır. e)Bütçe bir iletişim aracıdır.

Bütçe türleri; a)Planlama bütçeleri; beklenen koşullar altında, bütçe dönemi içerisindeki rakamsal hedefleri ve bu hedeflere nasıl ulaşılacağını ortaya koyar. Genel işletme bütçeleri bu gruptadır. b)Kontrol bütçeleri; planlama yanında denetlemeye de aynı derecede ağırlık veren bu bütçeler alternatif koşullara uyum sağlayabilecek şekilde hazırlanır. Örnek;gider bütçeleri c)Ödenek bütçeleri; bu bütçelerin öncelikli amacı gider ve harcamaların üst sınırını belirlemektir. Ödeneklerin saptanması, bütçenin planlama ile ilgili kısmını oluşturur. Denetleme ise daha çok bütçe ödeneklerinin aşılıp aşılmadığını kontrol etmek şeklinde yürütülür.

Bütçeleme ilkeleri: a)Bütçe yönetim tarafından desteklenmelidir Bütçeleme ilkeleri: a)Bütçe yönetim tarafından desteklenmelidir. b)Bütçe sorumluluk merkezleri itibarıyla düzenlenmelidir. c)Bütçe kalemleri hesap planı ile uyumlu olmalıdır. d)Bütçe katılımcı bir anlayışla hazırlanmalıdır. e)Bütçe hedefleri gerçekçi olmalıdır. f)Bütçe üst yönetim tarafından onaylanmalıdır. g)Bütçe revizyonları bütçenin bütünlüğünü bozmadan yapılmalıdır. Satışların artması gibi.

Bütçe dönemi, genellikle bir yıldır Bütçe dönemi, genellikle bir yıldır. Ancak, makine ve tesislerin yenilenmesi, kapasitenin artırılması, yeni mamullerin üretimine başlanması v.b. durumlarda bir yılı aşan bütçe dönemleri söz konusu olur. Bu bütçeler sermaye bütçeleri adıyla anılır. Bütçelemenin Yönetimi; bütçelemenin örgütlenmesi ve bütçe takviminden oluşur. Bütçelemenin örgütlenmesi, bütçenin yapıldığı işletmenin büyüklüğü ile yakından ilgilidir. Büyük işletmelerde, doğrudan genel müdüre bağlı bir işletme birimi söz konusu iken, küçük işletmelerde muhasebe müdürlüğü içerisinde “bütçe şefliği” halinde kurulur. Bütçe takvimi, İşletmenin büyüklük ve küçüklüğüne bağlı olarak yıl başında uygulamaya konulacak olan bütçenin hazırlanabilmesi için bütçe hazırlıkları ile ilgili olarak, belli bir zaman çizelgesinin olması gerekir.

Bütçe Hazırlamasının Ön Çalışmaları Bütçe rehberinin hazırlanması; işletme dışı etkenler ile ilgili beklentiler ve işletmenin hedefleri ve politikalarının belirlenmesinden oluşur. Satış tahminlerinde birçok yöntem uygulanır. Bunlar; a)Pazar araştırması, b)Satış elemanlarının görüşleri, c)Deneme satışları, d)Uzmanların görüşleri, e)Trend analizi, geçmişten bu güne kadar satışların göstermiş olduğu gelişme eğiliminin belirlenmesi ve bu baz alınarak tahmin yapılması, f)Regresyon analizi, (tekli,çoklu) satışlarla satışları belirleyen faktörler arasındaki ilişkilerin geçmiş dönemlere ait verilerin saptanması yoluyla tahmin.

Gider fonksiyonunun tahmini; toplam maliyet fonksiyonu y=ax+b deki herbir giderin tek tek incelenmesi için, analitik yöntem, muhasebe yöntemi veya matematik ve istatistik teknikler kullanılır. Diğer verilerin saptanması; -peşin ve kredili satış oranları, -ticari alacakların tahsilat durumu, -brüt kar marjları -peşin ve kredili alış oranları, -ticari borçların ödeme koşulları, -stok politikası, -finansal borç koşulları, -yatırım bütçesi, -bütçe dönemi başındaki bilanço gibi verilerdir.

Bütçenin düzenlenmesi Hazırlık aşamasında elde edilen bilgiler doğrultusunda alım satım işletmesinde ve üretim işletmesinde bütçeler farklı sistemlerle hazırlanır. İlk hedef, proforma gelir-gider tablosunun hazırlanmasıdır. Önce satışlar, sonra satışların maliyeti, daha sonra faaliyet giderleri bütçelenir. Dönem başı ve dönem sonu stokları da satışların maliyetinin hesaplanması aşamasında dikkate alınır. Üretim işletmesinde ise, üretim miktarı, ilk madde ve malzeme alımları ve üretim girdileri bütçelenir. Uzun vadeli sermaye bütçesine göre o bütçe yılı için belirlenmiş yatırım harcamaları bütçesi de nakit bütçesi içinde yer alır.

Bütçenin düzenlenmesi Belirlenen tahsilat ve ödemeler, dönem başı nakit mevcudu ve gündelik işlerin görülebilmesi için gerekli minimum nakit ihtiyacı birlikte ele alınarak ortaya çıkacak nakit açığı veya fazlası hesaplanır. Bu hesaplama sonuçlarına göre, finansal borçlar, menkul kıymet yatırımları, finansman giderleri, menkul kıymet gelir ve karları ve bunlara ilişkin tahsilat ve ödemeler bütçelenir. Bütçelenmiş tüm gelir ve giderler gelir-gider tablosu düzeninde özetlenerek proforma gelir-gider tablosu elde edilir.

Örnek; Bir Limitet şirketin bütçe verileri aşağıdaki gibidir. 1 Örnek; Bir Limitet şirketin bütçe verileri aşağıdaki gibidir. 1.Satış tahmini; 50.000 TL yıl (birinci yarı yılda %40, ikinci yarıyılda %60) ilk tahmin 40.000 TL 2.Satış koşulları; %60 peşin, %40 6 ay sonra ödenmek üzere tahsil edilemeyen alacak beklenmiyor. 3.Brüt kar marjı; %30 4.Stok politikası; 1.000 TL güvenlik stoku + bir sonraki yarıyıl tahmini satış maliyetinin %20’si kadar stok bulunduracak. 5.Alım koşulları; %50’si peşin %50’si 6 ay sonra ödenmek üzere. Vade farkı ödemesi söz konusu değil. 6.Giderlerin fonksiyonel bölümlenmesi; kira gideri bütünüyle mağazaya ait. Diğer bütün giderlerin yarısı pazarlama yarısı genel yönetim.

7.Tahmini malzeme gideri; satış tutarının %0,2+ayda 10TL 6 aylık fonksiyon y=0,002x+60 malzeme ihtiyaç duyuldukça peşin alınıyor. 8.Tahmini personel gider;300 TL/ay 6 aylık 1.800 TL personel maaşları ertesi ayın başında ödeniyor. 9.Tahmini fayda ve hizmet gider; elektrik, su, telefon v.b. Giderleri satış tutarının %1+50 TL 6 aylık Y=0,01x+300 TL her ayın gideri ertesi ay ödeniyor. 10.Tahmini çeşitli gider; mağaza kirası ilk 2 ay 150 TL sonraki aylarda %50 artırım (225 TL)yapılacak. İlk 6 ay 1.200 TL, ikinci altı ay 1.350 TL ilk iki ayın kirası ödenmiş. 3. ayda kira peşin ödenecek. 11.Tahmini amortisman gideri; %20 oranında . Yatırım bütçesine bakınız.

12.Vergi oranı; %40, yarısı birinci, yarısı ikinci yarıyılda ödeniyor. 13.Kar dağıtımı; net karın 400 TL’lık kısmı yedek olarak ayrılıp kalanı ikinci yarıyılda dağıtılacak. 14.Yatırım bütçesi; ikinci yarıyıl başında 600 TL ödenerek bir bilgisayar alımı planlanmıştır. 15.Kredi koşulları; 6 ay vadeli, faiz oranı yıllık %100 olan kredi yarıyıl başında alınıyor ve vade sonunda ana para ve faiz birlikte ödenecek. 16.Finansal Yatırımlar; Nakit fazlaları oluştu yarıyılı izleyen yarıyılda aylık repo yapılarak değerlendirilecektir. Faiz oranı yıllık ortalama net %60’dır. 17.Minimum nakit ihtiyacı; ani nakit açıklarıyla karşılaşılmaması için en az 500 TL nakit bulundurulacaktır.

1. Satış Bütçesi (satış tahmini 50. 000) (hacim %40 ve %60) 1 1.Satış Bütçesi (satış tahmini 50.000) (hacim %40 ve %60) 1.Yarı(%40) 2. Yarı (%60) YıllıkToplam Peşin satışlar 12.000 18.000 30.000 Kredili satışlar 8.000 12.000 20.000 Toplam satışlar 20.000 30.000 50.000 2.Satışların maliyeti bütçesi 1.Yarı 2. Yarı YıllıkToplam Toplam net satışlar 20.000 30.000 50.000 Brüt satış karı(%30) (6.000) (9.000) (15.000) Satışların Maliyeti 14.000 21.000 35.000

Bütçe dönemi başındaki bilanço Bir Limitet şirketin bilançosu I Dönen Varlıklar 9.000 I Kısa vad.yab.kaynak 5.900 A.Hazır değ. 200 A.Mali borçlar B.Ticari alac. 5.500 B.Ticari borçlar 5.200 C.Stoklar 3.000 C.Borç gider karş. 500 D.Gel.ay.gid. 300 D.Gider tahakkuk. 200 II Duran Varlıklar 2.200 II Uzun Vadeli Yb.Kay. A.Maddi duran v.3.600 III Öz Kaynaklar 5.300 (-)Brikmiş amort (1.400) A.Ödenmiş Serm.3.700 B.Kar yedekleri 400 C.Dönem karı 1.200 Aktif toplamı 11.200 Pasif Toplamı 11.200

3.Mal Alım Bütçesi 1.Yarı 2. Yarı YıllıkToplam Satışların Maliyeti 14.000 21.000 35.000 Dönem sonu stok 5.200 6.600 6.600 Toplam mal ihtiyacı 19.200 27.600 41.600 Dönem başı stok (3.000) (5.200) (3.000) Mal Alımları 16.200 22.400 38.600 Dönem sonu stok =1.000 TL’lik güvenlik stoku + bir sonraki dönemin satışlarının maliyetinin %20’si 21.000x%20+1.000=5.200 1. yarıyılın dönem sonu stoğu. 40.000 TL’lık satış tahmini var. Bu tutarın içindeki %30 karı çıkarırsak 28.000 TL satışların maliyeti olur. 28.000 x%20+1.000=6.600 TL ikinci yarı yılın dönem sonu stoğu.

4. Faaliyet giderleri Bütçesi 1. Yarı 2. Yarı YıllıkToplam Paz. Gen 4.Faaliyet giderleri Bütçesi 1.Yarı 2. Yarı YıllıkToplam Paz. Gen.yön. Paz. Gn.yön Paz.gn.yön Malzeme gid. 50 50 60 60 110 110 Personel gid. 900 900 900 900 900 900 Dış. sağ. Fay.hiz. 250 250 300 300 550 550 Çeşitli gid.(kira) 1.200 1.350 2.550 Amortisman gid. 180 180 210 210 390 390 2.580 1.380 2.820 1.470 5.400 2.850 (7.vars)Malzeme gideri 0,002X+10x6=20.000x0,002+60=100/2 (9.vars)Dışarıdan sağ.f.h. 0,01x+50*6 = 20.000x0,01+300=500/2 (bilançodan)Amortisman gideri 3.600x%20=720/2=360/2=180 (bilgisayar alımı 600*%20/2=60 bu tutar 360 ile toplandı/2=210)

5. Diğer gelir gider Bütçesi 1. Yarı 2 5.Diğer gelir gider Bütçesi 1.Yarı 2. Yarı YıllıkToplam Çalışmayan kıs.gid. Amortis.(600x%20x1/2) 60 60 Önceki dönem gid. Zar. Diğ.olağandışı gid.zar. 000 000 000 Olağ.dışı gid.zar.top. 000 60 60 6.Yatırım bütçesi 1.Yarı 2. Yarı YıllıkToplam Bilgisayar alımı 00 600 600 Yatırım bütçesi toplamı 000 600 600

7.Nakit Girişleri Dönem Başı Yıllık Bilançosu 1.Yarı 2. Yarı Toplam Kredili satışl.(tic.al.) 5.500 8.000 12.000 20.000 Kredili satışl.(tic.al.tahsil) 5.500 8.000 13.500 Peşin Satışlar 12.000 18.000 30.000 Satışlardan toplam tahsilat 17.500 26.000 43.500

8.Nakit Çıkışları a)Ticari mal alımları Dönem Başı Yıllık Bilançosu 1.Yarı 2. Yarı Toplam Kredili alıml.(tic.borç.) 5.200 8.100 11.200 19.300 Kredili alıml.(tic.borç) öd. 5.200 8.100 13.300 Peşin Alımlar 8.100 11.200 32.600 Alım için toplam ödeme 13.300 19.300 32.600 b)Personel giderleri Yıllık 1.Yarı 2. Yarı Toplam Dönem başı maaş borcu 200 300 200 Dönemin personel maaşla. 1.800 1.800 3.600 Toplam maaş borcu 2.000 2.100 3.800 Dönem sonu maaş borcu (300) (300) (300) Personel gider ödemeleri 1.700 1.800 3.500

c)Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler 1. Yarı 2 c)Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler 1.Yarı 2. Yarı YıllıkToplam Dön.başı.fayda hizmet borcu 83 Dönemin fayda hizmet gideri 500 600 1.100 Toplam fayda hizmet gider borcu 500 683 1.100 Dön.sonu fayda hizmet gider borcu (83) (100) (100) Fayda ve hizmet gid.ödemeleri 417 583 1.000 d)Çeşitli giderler 1.Yarı 2. Yarı YıllıkToplam Dönemin kira gideri 1.200 1.350 2.550 Dön.başı kira alacağı mahs. (300) (1.800) (300) Dönemin kira borcu(alac.) 900 (450) 2.250 Dönemin kira ödemesi (2.700) ------ (2.700) D.Sonu kira borcu (alacağı) (1.800) (450) (450)

Toplam Nakit Çıkışları -Bilançodaki borç ve gider karşılıkları kar vergileri 500 TL iki eşit taksitte ödenmiştir. -Bilançodaki 1.200 TL olan dönem karının 400 TL’sı yedek olarak ayrılıp kalan 800 TL ikinci yarıyılda dağıtılmıştır. Yıllık 1.Yarı 2. Yarı Toplam Mal alım ödemeleri 13.300 19.300 32.600 Malzeme giderleri 100 120 220 Personel giderleri 1.700 1.800 3.500 Dış.sağ.fay.ve hiz.gid 417 583 1.000 Çeşitli gid.kira 2.700 --- 2.700 Maddi duran varlık alım -- 600 600 Kar vergileri 250 250 500 Kar dağıtımı -- 800 800 Ödemeler toplamı 18.467 23.453 41.920

Bütçe 9:Nakit Açığı ve Fazlası Yıllık 1.Yarı 2. Yarı Toplam Dönem başı nakit mevcudu 200 500 200 Dönem içi tahsilat toplamı 17.500 26.000 43.500 A-Toplam kullanılabilir nakit 17.700 26.500 43.700 Dönem içi ödeme toplamı 18.467 23.453 41.920 Minimum nakit ihtiyacı 500 500 500 B-Toplam Nakit İhtiyacı 18.967 23.953 42.420 C-Nakit fazlası (açığı) (1.267) 2.547 1.280 500 TL minimum nakit ihtiyacı olarak bütçelenmiştir. -Birinci yarıyıl açık fazlası bankadan %100 faizli kredi alınarak giderilmiştir. Faizi ve ana para dönem sonunda ödenecektir. 1.267 TL’nin %100’den 1 yıllık faizi 1.267 TL olup 6 aylık faizi de 634 TL olacaktır. 2.yarı başında (634+1.267=1.900) TL ödenmesi gerekir.

10.Finansal borçlar ve finansal giderler bütçesi Yıllık 1.Yarı 2. Yarı Toplam Dönem başı finansal borçlar --- 1.900 --- Dönem içi finansal borç alımı 1.267 1.900 3.167 Dönemin faiz giderleri 633 950 1.583 Toplam finansal borçlar 1.900 4.750 4.750 Dönemin finansal borç ödemeleri 000 (1.900) (1.900) Dönem Sonu Finansal Borçlar 1.900 2.850 2.850 -2. yarıda alınan 1.900 TL’lık kredi faizi 950 olarak hesaplanır. Ertesi yıl başında ödenecek toplam tutar anapara ve faiz toplamı olacaktır. (1.900+950=2.850 TL)

Veri Kaynağı 1.Yarıyıl 2.Yarıyıl Toplam Bütçe 1 20.000 30.000 50.000 Örnek İşletmenin Proforma Gelir Gider Tablosu Veri Kaynağı 1.Yarıyıl 2.Yarıyıl Toplam NET SATIŞLAR Bütçe 1 20.000 30.000 50.000 SATIŞLARIN MALİYETİ(-) Bütçe 2 (14.000) (21.000) (35.000) BRÜT SATIŞ KARI (ZARARI) 6.000 9.000 15.000 FAALİYET GİDERLERİ(-) Bütçe 4 -Pazarlama Satış ve Dağıtım Gid. 2.580 2.820 5.400 -Genel Yönetim Gid. 1.380 1.470 2.850 Faaliyet Giderleri Toplamı (3.960) (4.290) (8.250) FAALİYET KARI 2.040 4.710 6.750 DİĞ.FAALİY.OL.GEL.VE KAR Bütçe 5 DİĞ.FAAL.OL.GİD.VE ZARAR (-) FİNANSMAN GİDERLERİ (-) Bütçe 10 (633) (950) (1.583) OLAĞAN KAR (ZARAR) 1.407 3.760 5.167 OLAĞAN DIŞI GELİR ve KARLAR OLAĞAN DIŞI GİD.VE ZARARLAR(-) (60) DÖNEM KARI 3.700 5.107 Vergi Yasal Yükümlülük Karşılığı (%40) (563) (1.480) (2.043) DÖNEM NET KAR 844 2.220 3.064

1.Yarıyıl 2.Yarıyıl Toplam 200 500 12.000 18.000 20.000 5.500 8.000 Örnek İşletmenin Nakit Bütçesi 1.Yarıyıl 2.Yarıyıl Toplam A-DÖNEM BAŞI NAKİT MEVCUDU 200 500 B-DÖNEMİN NAKİT KAYNAKLARI 1-Peşin Satışlar 12.000 18.000 20.000 2-Kredili Satışlardan Tahsilat 5.500 8.000 13.500 3-Bankalardan Kredi Alımı 1.267 1.900 3.167 Nakit Girişleri Toplamı 18.767 27.900 46.867 C-TOPLAM KULLANILABİLİR NAKİT (A+B) 18.967 28.400 D-DÖNEMİN NAKİT KULLANIMLARI 1.Ticari Mal Alımları 13.300 19.300 32.600 2.Malzeme Giderleri 100 120 220 3.Personel Giderleri 1.700 1.800 3.500 4.Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hiz.Gid. 417 583 1.000 5.Çeşitli Giderler (Kira) 2.700 6.Maddi Duran Varlık Alımı 600 7.Kar Vergileri 250 8.Kar Dağıtımı 800 9.Kredi ve Faiz Ödemeleri Nakit Çıkışları Toplamı (D) 18.467 25.353 43.820 E-DÖNEM SONU NAKİT MEVCUDU (C-D) 3.047

Bir Limitet şirketin Proforma Bilançosu I Dönen Varlıklar 22 Bir Limitet şirketin Proforma Bilançosu I Dönen Varlıklar 22.097 I Kısa vad.yab.kaynak 16.493 A.Hazır değ. 3.047 A.Mali borçlar 2.850 B.Ticari alac. 12.000 B.Ticari borçlar 11.200 C.Stoklar 6.600 C.Borç gider karş. 2.043 D.Gel.ay.gid. 450 D.Gider tahakkuk. 400 II Duran Varlıklar 1.980 II Uzun Vadeli Yb.Kay. A.Maddi duran v. 4.200 III Öz Kaynaklar 7.564 (-)Brikmiş amort (2.240) A.Ödenmiş Serm.3.700 B.Kar yedekleri 800 C.Dönem karı 3.064 Aktif toplamı 24.057 Pasif Toplamı 24.057

Kaynak : Prf. Dr. Kamil Büyükmirza Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Tekdüzene Uygun Bir Sistem Yaklaşımı Gazi Kitabevi