HİDROELEKTRİK ENERJİ ÜRETİMİNDE ÖZEL SEKTÖR T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ HİDROELEKTRİK ENERJİ ÜRETİMİNDE ÖZEL SEKTÖR Akif ÖZKALDI DSİ Genel Müdürü 27 EKİM 2011

ÜLKEMİZİN HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ TEKNİK OLARAK DEĞERLENDİRİLEMEZ TEKNİK OLARAK DEĞERLENDİRİLEBİLİR Teorik : 433 Milyar kWh Teknik Değerlendirilebilir : 216 Milyar kWh DSİ olarak hedefimiz Cumhuriyetimizin 100. kuruluş yıldönümünü kutlayacağımız 2023 yılına kadar 216 milyar kwh olarak hesaplanan teknik hidroelektrik potansiyelimizin çevresel, teknik, ekonomik ve sosyal olarak yapılabilir kısmının tamamının özel sektör iş birliğiyle ülke ekonomisine kazandırılmasıdır.

DÜNYA HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ * TANIMLAMA TEORİK POTANSİYEL (GWh) TEKNİK TEKNİK ve EKONOMİK AFRİKA 4.000.000 1.665.000 1.000.000 ASYA 19.000.000 6.800.000 3.600.000 AVUSTRALYA/OKYANUSYA 600.000 270.000 105.000 AVRUPA 3.150.000 1.225.000 800.000 KUZEY VE ORTA AMERİKA 6.000.000 1.500.000 1.100.000 GÜNEY AMERİKA 7.400.000 2.600.000 2.300.000 DÜNYA TOPLAMI 40.150.000 14.060.000 8.905.000 TÜRKİYE 433.000 216.000 160.000 * Kaynak : Hydropower & Dams World Atlas

İÇİNDE DE % 15 LİK PAYA SAHİPTİR TÜRKİYE HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ DÜNYA POTANSİYELİ İÇİNDE % 1 AVRUPA POTANSİYELİ İÇİNDE DE % 15 LİK PAYA SAHİPTİR (Norveç ve Rusya’dan sonra en büyük 3. potansiyel)

AVRUPA’DA HİDROELEKTRİK POTANSİYEL VE FİİLİ ÜRETİM Ülkemiz Avrupa ülkeleri içerisinde hidroelektrik potansiyelini en düşük oranda geliştiren ülke konumundadır

ELEKTRİK ENERJİSİ TALEBİNDEKİ ARTIŞ ÜLKELER YILLIK ARTIŞ (%) Dünya ortalaması 2.4 Gelişmiş ülkeler ortalaması < 2.0 Gelişmekte olan ülkeler ort. 4.1 Türkiye 6-10 2010 yılında %8,20 olarak gerçekleşen talep artışını karşılayabilmek için her yıl yaklaşık 5 milyar $ tutarında enerji yatırımı yapılması gerekmektedir.

KAYNAKLARINA GÖRE DAĞILIMI (2010 Yılında Fiili Tüketim 210 milyar kWh) ENERJİ ÜRETİMİNİN KAYNAKLARINA GÖRE DAĞILIMI (2010 Yılında Fiili Tüketim 210 milyar kWh) %73,93 96,6 (% 46) 52 (% 25) 51,5 (% 24,50) Milyar kWh 6,15 (% 2,93) Kömür Akaryakıt Doğalgaz Termik Hidroelektrik

HİDROELEKTRİK ENERJİ ÜRETİMİNİN TOPLAM ENERJİ İÇİNDEKİ PAYI (Milyar kWh) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam elektrik enerjisi tüketimi 151.3 161 174 191 198,50 194 210 Hidroelektrik enerji üretimi 47.6 42 44 35,8 33,2 35,96 51,52 Hidroelektrik enerjinin toplam enerji içindeki payı % 32 % 27 %25 % 19 % 16,7 %18,5 %24,5

30 milyar $ (2010 yılı tahmini enerji hammaddeleri ithalat tutarı) ENERJİ ve EKONOMİ Ülkemiz 2010 yılında enerji ihtiyacının yaklaşık %75’ini petrol, doğalgaz ve kömür gibi fosil yakıtlardan karşılamıştır. Tüketilen petrolün % 92’si, doğal gazın ise %99’u ithal edilmektedir. Bu miktar ülkemiz toplam ithalatının % 22’sine karşılık gelmektedir.  30 milyar $ (2010 yılı tahmini enerji hammaddeleri ithalat tutarı) 35 milyar $ (2011 yılı tahmini) 2011 Yılında Öngörülen CARİ AÇIK 50 MİLYAR $ (TÜİK)

ENERJİ ve ÇEVRE Bugüne kadar işletmeye alınan 17 040 MW toplam kurulu gücündeki 290 adet HES’in üretimiyle yılda yaklaşık 25 milyon ton karbondioksit (CO2) salınımı engellenmekte olup bir başka deyişle tesisler yılda yaklaşık 1,5 milyar ağacın sağladığı temiz havaya eşdeğer bir katkıda bulunmaktadır. 10

4628 Sayılı Kanuna göre 26.06.2003 tarihinde “Su Kullanım Hakkı Anlaşması Yönetmeliği” çıkarılmış ve Özel Sektörün elektrik üretim faaliyetinde bulunmasına imkan tanınmıştır.

HİDROELEKTRİK SANTRALLERİN MEVCUT DURUMU İŞLETMEDEKİLER 17 040 MW ( %37) DSİ 11 020 MW 4628 den Önce Diğer Kurumlar 2 310 MW 4628 den Sonra Özel Sektör 3 710 MW DİĞER 29 460 MW (%63) DSİ Yatırım Programında inşaatı devam eden ve planlanan 3 566 MW 4628 kapsamında inşaatı devam eden 8 000 MW 4628 kapsamında işlemleri devam eden 17 894 MW GELİŞTİRİLEN TOPLAM 46 500 MW

YILLAR İTİBARİYLE KURULU GÜÇ GELİŞİMİ (MW /yıl) Devlet Özel Sektör

KAYNAKLARA GÖRE KURULU KAPASİTEMİZ (MW) HİDROLİK 17 040 TERMİK 32 303 RÜZGAR 1 560 JEOTERMAL 94 ATIK, BİOGAZ 96 TOPLAM 51 093 14 14 14

4628 KAPSAMINDAKİ PROJELERE İLİŞKİN SON DURUM HES’lerin durumları Adet Kurulu Güç (MW) DSİ’ ye Başvurusu yapılıp işlem gören 1 479 30 170 EPDK da işlem gören 1 319 28 497 DSİ ile Su Kullanım Hakkı Anlaşması yapılanlar 860  20 794 EPDK tarafından lisans verilenler 706 17 599

ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARI DURUM Adet Kurulu Güç (MW) Oran (%) Yatırım Tutarı (milyar $) İşletmedekiler 156 3 710 12,3 7 İnşaa halindekiler 250 8 000 26,5 15 Planlananlar 1073 18 460 61,2 40 TOPLAM 1479 30 170 100  62

GELİRLER Çoklu Müracaat edilen ve 2011 yılı Eylül ayı sonuna kadar 586 adeti için katkı payı toplantısı yapılan HES projelerinden işletmeye geçtikten sonra kaynak katkı payı olarak yılda 1,42 milyar TL hazineye gelir sağlanacaktır. 2010 yılı üretim değerlerine göre işletmeye geçen projelerden katkı payı ve havza hidrolojik gözlem değerlendirme bedeli olarak toplamda 29,5 milyon TL tahsilat yapılmıştır. 2011 yılı için bu rakam 60 milyon TL olarak öngörülmektedir.

HES PROJELERİNİN ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMELERİ Çevresel etki değerlendirmesine tabi projeler (ÇED Raporu) Su depolama tesisleri (Göl hacmi 10 milyon m³ ve üzeri olan baraj ve göletler), Kurulu gücü 25 MW ve üzeri olan nehir tipi santraller Seçme eleme kriterlerine tabi projeler (Proje Tanıtım Dosyası) Kurulu gücü 25 MW’ın altında olan nehir tipi santraller Su depolama tesisleri (göl hacmi 5 milyon m³ ve üzeri baraj ve göletler)

İZLEME-KONTROL-DENETLEME “ÇED Olumlu” veya “ÇED Gerekli Değildir" kararı verilen projeler için ; DSİ Bölge Müdürlükleri, Orman Bölge Müdürlükleri ve il Çevre ve Şehircilik Müdürlüklerinden oluşan bir kontrol sistemi oluşturulmakta ve dere yatağına yapılan müdahaleler, doğal hayat suyunun bırakılıp bırakılmadığı, derede yaşayan balıkların etkilenip etkilenmediğinin kontrol edilmesi sağlanmaktadır.

MANSAP SU HAKKI Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılması gereken suyun şirketler tarafından bırakılmaması durumunda Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri koordinasyonunda yapılan denetimlerde tutulan tutanaklar sonucu şirkete 2 kere ceza verilmesinin ardından söz konusu eylemin 3’üncü defa tekrarlandığının tespiti durumunda projenin iptali yoluna gidilecektir.

UYGULAMALAR Doğal hayatın devamlılığı açısından, son on yılın ortalama akımlarının en az %10 unun mutlaka dere yatağına bırakılması sağlanmakta ayrıca endemik türlerle ilgili veya balık göçleriyle ilgili gerek görüldüğü takdirde bu oranın arttırılması sağlanmaktadır. Tespit edilen su miktarına havzadaki diğer ihtiyaçların tespiti amacıyla hazırlatılan mansap su haklarında tespit edilen su miktarı ayrıca ilave edilmektedir.

UYGULAMALAR HES projelerinde mansap suyu miktarının kontrolü maksadıyla kurulan, AGİ (debi ölçerlerin) cihazlarının, on-line olarak DSİ Bölge Müdürlükleri tarafından kurdurulması ve anlık izlenmesi sağlanmakta, sistemin kurulmaması ve cihazların çalıştırılmaması durumunda anlaşmalardan kaynaklanan cezalar verilmektedir. Bütün projelerde özelliğine göre balık geçitlerinin yapılması sağlanmakta, balık geçidi olmayan projelerin kabulü yapılmamaktadır.

BALIK GEÇİTLERİ SARMAŞIK HES-Trabzon

BALIK GEÇİTLERİ

AKIM GÖZLEM İSTASYONLARI (AGİ)

AKIM GÖZLEM İSTASYONLARI (AGİ) BALKODU HES-Trabzon

AKIM GÖZLEM İSTASYONLARI (AGİ)

HES’LERİN SOSYAL FAYDALARI K.MARAŞ İLİNDE KARGILIK HES PROJESİ : Proje sahasına 5000 adet ceviz ve badem ile 5000 adet nar ağacı dikilmiş ve ürün alınmaya başlanmıştır.

KARGILIK HES

KARGILIK HES İnşaat döneminde çevreye verilen tahribat kısa zaman içerisinde yapılan ağaçlandırma faaliyetiyle bölgenin eskisinden daha güzel bir hal alması sağlanmaya çalışılmıştır.

DSİ TARAFINDAN YAPILAN ÇALIŞMALAR AGİ’ lerin kurdurulması ve izlenmesi.

DSİ TARAFINDAN YAPILAN ÇALIŞMALAR Mansaba bırakılacak su hakları ile ilgili olarak şirketlere «Mansap Su Hakları Raporu»nun hazırlattırılması.

DSİ TARAFINDAN YAPILAN ÇALIŞMALAR Belediyelerin içme ve kullanma ile atık su isale hatları üzerinde HES kurulmasına müsaade eden yönetmelik çalışması sonuçlanma aşamasındadır.

BÜTÜNCÜL HAVZA PLANLAMASI ÇALIŞMASI İYİDERE VE SOLAKLI BÜTÜNCÜL HAVZA PLANLAMASI ÇALIŞMASI 30/06/2011 Tarihinde ihalesi yapılmış, 16/08/2011 tarihinde işe başlanmış olup süresi 480 gündür.

DSİ TARAFINDAN YAPILAN ÇALIŞMALAR DSİ 22. Bölge Müdürlüğü (Trabzon) ve Karadeniz Teknik Üniversitesi işbirliği içerisinde bölgede rekreasyon çalışması başlatılmıştır.

YENİ PLANLANAN GÖLET ALANLARI SOLAKLI HAVZASI REKREASYON ÇALIŞMALARI 5 Mayıs 2012 tarihinde tamamlanacaktır. YENİ PLANLANAN GÖLET ALANLARI

2.GÖLET VE ÇEVRE DÜZENLEMESİ

BİLGİLENDİRME TOPLANTILARI 2011 yılı Mayıs ve Haziran aylarında Kastamonu, Karabük, Mersin, Adana, Erzurum, Erzincan, Sinop, Ordu, Elazığ ve Malatya illerinde yöredeki mahalli yöneticilerin de katılımı ile bilgilendirme toplantıları yapılmıştır. Toplantılar, katılmak isteyen Sivil Toplum Kuruluşları ve halka da açıktır. Bu hafta içerisinde Trabzon, Giresun, Gümüşhane , Bayburt, İllerini kapsayan bilgilendirme toplantıları yapılmaktadır.

SU YAPILARI DENETİM HİZMETLERİ Su Yapıları Denetim Hizmetleri Yönetmeliği 13.05.2011 tarih ve 27933 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Su Yapıları Denetim Hizmetleri Müdürlüğü kurulmuştur. Yapılan Sertifikalandırma İşlemleri sonucunda 562 kişiye kilit personel sertifikası, 21 kişiye denetçi mühendis sertifikası verilmiştir. 55 Adet Su Yapıları Denetim Hizmetleri Firması yetkilendirilmiştir. 53 Adet Denetim Anlaşması yapılmıştır.

ÖZEL SEKTÖR TALEPLERİ Kot artışından dolayı elde edilecek ilave enerjinin değerlendirilmesi, Hidroelektrik Kaynak Katkı Payı Toplantılarında teklif edilen Katkı Paylarının güncellenmesi, HES tesislerine iş bitirme belgesinin hangi Kurum / Kuruluş tarafından verileceğinin belirlenmesi.

ÖZEL SEKTÖRDEN BEKLENENLER ÇED Raporlarının hazırlanması ve izlenmesi, Kamuoyu bilgilendirilmesinde aktif rol alınması, Mansap Su Haklarına riayet edilmesi, HES’lerin inşaat faaliyetlerinin çevreye zarar vermeden yürütülmesi,

ÖZEL SEKTÖRDEN BEKLENENLER Denetim Hizmetleri Yönetmeliği 13 Eylül 2011 Tarihinden itibaren yürürlüğe girmiş, ancak devam eden 250 adet HES’ten sadece 53 adedinde denetim sözleşmesi imzalanmıştır.

ARZ EDERİM