KÖMÜR
Kömür Nedir? Nasıl Oluşur? Kömür, katmanlı tortul çökellerin arasında bulunan katı, koyu renkli ve karbon bakımından zengin kayaç şeklindeki yakacak türüdür.Dünyanın çoğu bölgesinde bulunan kömüre, yerin yüzeye yakın bölümlerinde ya da çeşitli derinliklerinde rastlanır. Kömür çok miktarda organik kökenli maddenin kısmi ayrışması ve kimyasal dönüşüme uğraması sonucunda oluşan bir çok madde içerir.
Kömür yanabilen sedimanter organik bir kayadır Kömür yanabilen sedimanter organik bir kayadır. Kömür başlıca karbon (C), hidrojen(H), oksijen(O) gibi elementlerin birleşiminden oluşmuş olup diğer kaya tabakalarının arasında damar halinde uzunca bir süre (milyonlarca yıl) ısı, basınç ve mikrobiyolojik etkilerin sonucu meydana gelir. Kömür taşlaşmış karbon kütlesi olan bir cins katı yakıttır. Kömür karbon yönünden zengin tabi bir cisimdir. Birleşiminde ayrıca kükürt (S), demir oksit, alimünyum(Al), kireç,silisyum bulunur.
Kömürün fiziki özellikleri, Siyah renktedir. Az çok parıltılıdır. Genel olarak düzgün yüzeylidir. Kolay kırılıp ufalanmaz. Özgül ağırlığı (kg/dm ) 1,1-1,8 arasında değişir. 3
KÖMÜR ÇEŞİTLERİ Kömürler, gerek meydana geliş zamanları, gerekse bileşimlerindeki karbon miktarı yönünden bir birinden ayrılırlar. Meydana gelişleri eski olan kömürlerin ısıtma değeri de o nispette yüksektir. Antrasit Taş Kömürü Linyit Turba Grafit Kok
Antrasit En eski ve karbon yönünden en zengin kömür çeşididir. Meydana geliş tarihi 300 milyon yıl geriye dayanan antrasitteki karbon yüzdesi %90-95 civarındadır. Doğal katı yakıtlar sınıfından olan yüksek kalorili bir kömür türüdür.
Pahalı olduğu için kullanımı sınırlıdır Pahalı olduğu için kullanımı sınırlıdır. Isınmadan çok kimyasal reaksiyonlarda indirgeyici olarak kullanılır. Doğada sınırlı miktarda bulunduğundan satışı kolay değildir. İçerdiği safsızlık çok az, karbon yüzdesi çok fazladır. Güçlükle tutuşan, koku ve duman çıkarmadan yanan bir çeşit taş kömürüdür. Katılık ve yoğunluğu diğer kömürlerden çoktur. Parmak üstünde leke bırakmaz. Kısa mavi renkli bir alevle yanar. Kalori 9.000 - 9.500 olduğu için lokomotiflerde kullanılır. Türkiye'de Kastamonu ilinde bulunan antrasit kömürleşme derecesi en yüksek, jeoloji bakımından en eski kömürdür. Ayrıca ısı değeri çok yüksektir.
Taş Kömürü Kömürleşme derecesi açısından linyit ile antrasit arasında yer alan kömür türüdür. Maden kömürü olarak da bilinir. Karbon ve uçucu maddeler açısından zengindir. Taş kömürü en önemli yer altı zenginliklerinden biridir. Isı, ışık ve güç kaynağı olarak kullanılan taş kömüründen ayrıca kauçuk, yağlama yağı, akar yakıt, yapay reçine, naylon ve perlon gibi maddeler de elde edilmektedir.
Taş kömürü, antrasit kadar eski olmamakla beraber 200-250 milyon yıllık bir geçmişe sahip olduğu tahmin edilmektedir. Yeryüzündeki alt oluşlar sırasında ormanların sular altında kalması, kil, çamur ve kum katmanları arasında sıkışıp kalmasıyla oluşmuştur. Bu oluşum sırasında katmalar arasında havasız kalan ağaçlar bakterilerin etkisiyle ayrışmış ve büyük bir bölümü kömürleşmiştir. Tortul kayaların arasında kalan kömür kaya gibi sertleşmiştir. Taş kömürü katmanlarının kalınlığı bir ya da birkaç metreyi bulur. Taş kömürü ne kadar eskiye dayanırsa, o derece kömürleşmiş olur. Taş kömürünün ilk oluşum aşaması olan antrasit, ısıtma gücü yüksek kömürdür.
Taş kömürü yer altından çıkarıldıktan sonra yararsız taşlardan arındırılır, yıkanır ve kömür parçalarının büyüklüğüne göre ayrılır. Taş kömürünün önemli bir bölümü, taş kömürünün işlemden geçirilmesiyle elde edilen kok kömürü için ayrılır. Yüksek enerjili kok kömürü özellikle demir-çelik sanayinde kullanılır. Ayrıca taş kömürün karbon yüzdesi %80-90 civarındadır.
Linyit Daha oluşumu tamamlanmamış kömürlerdir. Tahminen 60 milyon yıl önce meydana gelmeye başlayan linyitte su ve bir çok yabancı madde bulunmaktadır.Karbon yüzdesi %65-70 civarındadır.
Linyit, kahverengi kömür de denilen ve tamamına yakını termik santrallerde yakıt olarak kullanılan kömür sıralamasında en alt sırada yer alan bir kömür çeşitidir. Linyitin ısıl değeri (kalorifik değer) düşük, barındırdığı kül ve nem miktarı fazladır. Buna rağmen yerkabuğunda bolca bulunduğu için başta Almanya, Amerika Birleşik Devletleri gibi gelişmiş ülkeler olmak üzere sıklıkla kullanılan bir enerji ham madesidir.
Linyit Türkiye'nin birçok bölgesinde çıkartılmış ve halen çıkarılmaya devam etmektedir. Bu bölgelerden bazıları Kahramanmaraş, Ankara, Kütahya, Manisa,Muğla, Adana ve Bolu’dur.
Turba Bu kömürde daha çok bataklık yerlerde rastlanmaktadır. İçindeki su miktarı yüksektir. Karbon yüzdesi %60’ı geçmez. Turba, henüz karbonlaşma safhasını
Turba, yarı kömürleşmiş bitki kalıntılarının sıkışmasından oluşan, koyu kahverengi hafif, katı yakıt. Kömürün oluşumundaki ilk evrelerden biri olan turba, çok yağışlı bölgelerde kalın tabakalar halinde “turba yatakları”nda oluşur. Çıkarılıp kurutulduğu zaman yanarsa da, çok düşük nitelikli bir yakıttır ve amonyak kokusu çıkarır.
Grafit Karbon denilen kimyevi maddenin, tabiatta bulunan saf durumudur. Elmas da saf bir karbon olduğu halde aralarındaki fark grafitin kristalsiz bir yapıya sahip oluşudur. Grafit, ark lambası kömürlerinin yapımında ve yağlama maddelerinde kullanılır. Kil ile belirli bir oranda karıştırılırsa kalem ucu yapımına yarayan bir madde elde edilir.
Grafit, yumuşak, yağlı, kâğıt üzerinde iz bırakan, siyah renkli katı bir maddedir. Grafit, yağ haline getirilip makinelerde, çalışan parçaların birbirine sürtünürken aşınmasını azaltmak ya da engellemek amacıyla yağlayıcı olarak kullanılır. Kurşun kalemlerin içindeki uç da, içine kil katılarak sertleştirilmiş grafittir. Grafitin elde edildiği başlıca yerler Sri Lanka, Sibirya, Kuzey Amerika, Meksika ve Avusturya'dır. Grafit yapay olarak da hazırlanabilir; bunun için kok kömürünün çok yüksek sıcaklıklarda işlenmesi gerekir. Grafit çok yüksek sıcaklıklara dayanabilir. Son dönemlerde, uzay kapsüllerinin ısı kalkanlarının yapımında da grafitten yararlanılmaya başlanmıştır.
KOK Gerçek anlamda bir kömür değildir. Tabiatta serbest halde bulunmazlar. Fabrikalarda taş kömürünün içindeki gazların çıkartılmasından sonra elde edilen kömürdür. Gerek ev sobalarında, gerek yüksek fırınlarda ısıtma gayesiyle kullanılır. Çelik alaşımlarında çeliğin içine gerekli karbonu verme işinde de faydalanır.
Kok kömürü, bazı yağlı taşkömürlerinin havasız ortamda tüm uçucu bileşenleri uzaklaştırılana kadar ısıtılmasından sonra kalan katı artıktır. Kok kömürü başta karbon olmak üzere az miktarda hidrojen, azot, kükürt ve oksijenden oluşur. Boyutları 40-100 mm arasında değişen metalurji kokunun büyük bölümü yüksek fırınlarda demir üretiminde bir miktarı ise demirli alaşımlar kurşun ve çinko üretimi gibi öbür metalurjik işlemlerde ve kireç ile magnezyum oksit üretim fırınlarında kullanılır. Dökümhane koku olarak bilinen sert ve sağlam koktan dökümhanelerde demir cevherinin eritilmesinde kullanılır. Boyutları 15-50 mm arasında değişen koklarda evlerin ısıtılmasında kullanılır. Kok tozunun fazlası sanayide kazan yakıtı olarak kullanılır.
Antrasit(sol) ve kok kömürü (sağ)
Ülkemizin başlıca kömür yatakları şunlardır; Zonguldak Ereğli Tavşanlı Bolu-Mengen Düzce Soma Tunç bilek Balkaya Şırnak Çeltek Cizre Çan havzası
KAYNAKLAR http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6m%C3%BCr 10. Sınıf Çözüm Yayınları Kimya Konu Anlatımlı Soru Bankası