COĞRAFİ İŞARETLER’DE ULUSLARARASI SON GELİŞMELER, YÖNETİŞİM VE GAZİANTEP DENEYİMİ Antep Fıstığı ve Yerel Kalkınma Dinamikleri Selim Çağatay*, Ummuhan Gökovalı**, Kemalettin Taşdan*** *Akdeniz Üni. ve YÜciTA **Muğla Üni. ve YÜciTA ***T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve YÜciTA 10 Nisan 2015 Gaziantep

Odak ürünler: Coğrafi İşaretli -Antep fıstığı -Siirt fıstığı -Nizip zeytinyağı -Pervari balı Proje Hakkında Genel Bilgi Projenin amaçları: 1-Coğrafi İşaretler hakkında üretici algısının farklı boyutlarıyla ölçülmesi 2-Coğrafi İşaretler hakkında tüketici algısının farklı boyutlarıyla ölçülmesi 3-Algıların parasal eşdeğerinin bulunması 4-Ürün bazında kırsal kalkınma strateji ve patikalarının ve bu patikalarda aksayan adımların bulunması Proje süresi: Haziran 2014-Aralık 2015 Finansör: Akdeniz Üniversitesi

Çalışmanın genel amacı: Antep fıstığı değer zinciri ve üretim yörelerinde saha çalışması gerçekleştirerek fıstığın kırsal kalkınmaya yönelik değerlendirilmesi amacıyla strateji saptamak saptanan stratejinin uygulanma sürecinde ortaya çıkan aksaklıkları tespit etmek aksaklıkları gidermeye yönelik çözüm önerileri geliştirmektir Coğrafi İşaret bilinci ile aksaklıklar ve çözümleri arasında ilişki kurmak Antep Fıstığı ve Yerel Kalkınma Dinamikleri

Çalışmanın Yöntemi: Teorik temel incelemesi: C.İ.’ler ve kırsal kalkınma stratejileri Alternatif stratejilerin ön koşullarının varlığının tesbiti Alternatif strateji seçimi Strateji uygulamasında ortaya çıkan sorunlar: üretici ve tüketici açısından ortak ve ayrışan C.İ. algısı, istatistiksel analiz Çözüm önerileri Antep Fıstığı ve Yerel Kalkınma Dinamikleri

Teorik temel: Coğrafi İşaretli ürünlerin kırsal kalkınmaya yönelik kullanılabilmesi iki alternatif teorik yaklaşım altında ele alınmaktadır: Tipik ürünün ünü/itibarına dayalı kalkınma stratejisi Tipik ürünün ait olduğu yörenin kalitesine dayalı strateji Antep Fıstığı ve Yerel Kalkınma Etkisi

Teorik Temel

ÖK 1 -yerleşik ürün kültürü (homojen üretim teknikleri) ÖK 3 -coğrafi isim jenerik mi ? (tüketimde bir belirleyici mi?) ÖK 2 -ekonomik, kültürel, sosyal faktörler temelinde rant ÖK 4 -dışlama ve koruma etkisi (üretici, ürün ve rant korunuyor mu?) Soru 1: Coğrafi İşaret “Ürün Ünü/İtibarı" Stratejisinin Pratiğe Geçirilebilmesi için Gerekli Ön Koşulları (ÖK) Sağlıyor mu?

ÖK 1: yerleşik ürün kültürü (Cİ homojen üretim tekniğine yol açıyor mu?) √ ÖK 2: Cİ ekonomik, kültürel, sosyal faktörler temelinde rant kazanımına yol açıyor mu? √ Soru 1: Coğrafi İşaret “Ürün Ünü/İtibarı" Stratejisinin Pratiğe Geçirilebilmesi için Gerekli Ön Koşulları (ÖK) Sağlıyor mu? üretici ve tüketici Cİ logosunun rant yaratma potansiyelinin farkında kurumlara göre ürünün önemini öne çıkarır ama ekstra rant sağlamaz kollektif mülkiyet hakkını doğurur kurumlara göre heterojen üreticilere göre homojen her iki aktör de Cİ logosunun homojenliği garanti edeceğini, birlikte davranışı sağlayacağını düşünüyor

ÖK 3: coğrafi isim jenerik mi ? (tüketimde bir belirleyici mi?) √ √ ÖK 4: dışlama ve koruma etkisi (Cİ üretici, ürün ve rantı koruyor mu?) √ tüm aktörlere göre evet üretici mevcut durumda Cİ’nin kendilerini korumadığını düşünüyor kurumlar Cİ logosunun her türlü korumayı sağlayacağını düşünüyor Soru 1: Coğrafi İşaret “Ürün Ünü/İtibarı" Stratejisinin Pratiğe Geçirilebilmesi için Gerekli Ön Koşulları (ÖK) Sağlıyor mu?

ÖK 1 -sosyal birliktelik Soru 2: Coğrafi İşaret “Yöresel Kalite" Stratejisinin Pratiğe Geçirilebilmesi için Gerekli Ön Koşulları (ÖK) Sağlıyor mu? ÖK 3 -kısa mesafelerde satış olanağı (üretim bölgesi içinde sektörlerarası sinerji) ÖK 2 -kısıtlı üretim alanı ÖK 4 -ürünün yöre dışı çekiciliği (yaygın tanınırlık)

ÖK 1: sosyal birliktelik √ √ ÖK 2: kısıtlı üretim alanı √ üretim alanı bölge ile sınırlı değil il ve yöreleri (batı ve güney Marmara, iç Ege, batı Akdeniz, güneydoğu Anadolu) üreticiler ve kurumlara göre ürünle ilgili aktörler arasında iyi ilişkiler hakim Soru 2: Coğrafi İşaret “Yöresel Kalite" Stratejisinin Pratiğe Geçirilebilmesi için Gerekli Ön Koşulları (ÖK) Sağlıyor mu?

ÖK 3: kısa mesafelerde satış olanağı (üretim bölgesi içinde sektörlerarası sinerji) √ √ ÖK 4: ürünün yöre dışı çekiciliği (yaygın tanınırlık) √ √ üretici, tüketici ve kurumlara göre tüm Türkiye’de talep çok yoğun ve yaygın pazarlama olanakları geniş tanınırlığı çok yüksek üretici, tüketici ve kurumlara göre çok yaygın ve etkin Soru 2: Coğrafi İşaret “Yöresel Kalite" Stratejisinin Pratiğe Geçirilebilmesi için Gerekli Ön Koşulları (ÖK) Sağlıyor mu?

Nihai hedef: Soru 1: Tipik ürün (Antep fıstığı) bir kültür işareti midir? Soru 2: Tipik ürüne yönelik talep ve yapısı? Soru 3: Tipik ürünün Yöre tanınırlığı üzerindeki etkisi? Soru 4: Kollektif rant oluşumu? Soru 5: Kurumların rolü? kırsal, ekonomik, kültürel, tarihsel tüm dinamikler… kollektif rant yaratımı: Kırsal Kalkınma “Yöresel Kalite" Stratejisi Uygulama Süreci kollektif rantın dağılımı: Kurumların Etkisi Coğrafi İşaretin Rolü

Üreticilerle saha çalışması-2 farklı soru grubu: A-Coğrafi İşaret öncesi ve sonrası değişim B-Coğrafi İşaretli ürün üzerinde bir etiket/logo ve ürün spesifikasyonlarının olması gerektiği hakkında bilgi sahibi olanlar ve olmayanlar Tüketicilerle saha çalışması-2 farklı grup: Coğrafi İşaretler hakkında bilgi sahibi olanlar ve olmayanlar Saha Çalışması

-Piyasa/pazar: kalite, üretim, üretici sayısı, ihracat-Fiyat, artışı, oluşumu -Pazarlama ve pazarlama kanallarında değişim-Talep, yaygınlığı, değişimi -Tanınma-Korunma-Birlikte hareket -Birikim: ekonomik kalkınma -Örgütlü davranış: sosyal kalkınma -Kişiler arası uyuşmazlık-Standartlara uyum ve gelir kaybı Cevap Aranan Sorular Kültür işareti midir? Değişen talep ve yapısı Yöre tanınırlığı Kollektif rant oluşumu Kurumsal yapı etkisi Saha Çalışması Anahtar Kelimeleri

Antep fıstığı üreticiler, tüketiciler ve kurumlar açısından kesinlikle bir kültürü ve bilgi birikimini yansıtır ve C.İ. bunun korunmasına yol açar. Tüketici, C.İ.’in bir kalite, denetleme aracı olduğuna ikna olmuştur. Tüketiciler açısından satın alma kararını etkileyen temel faktör fiyattır, diğer piyasa koşulları da etkilidir ama C.İ. hakkında bilgi sahibi olan tüketiciler için: Fiyat temel gösterge olmaktan çıkmaktadır. Bu tüketici grubu için temel gösterge üretim şeklidir. Yine de bu grup C.İ.’li bir ürüne daha yüksek bir fiyat ödemeye razıdır. C.İ.’li ürünün bu sebeple yerel ekonomiye daha fazla katkı sağlaması beklenmektedir. Bu iki tüketici grubuna ilişkin bulguların farkı istatistiksel olarak anlamlıdır. Genel Bulgular

Tüm üreticiler: Fiyatı belirleyen faktörlerin piyasa/pazar koşulları (üretim miktarı, politika, firma sayısı vs.) olduğuna inanmaktadır. Şu anda C.İ.’in bir etkisi olmadığı görülmektedir (pazar marjı için de geçerli bir bulgu). Eğer etiket/logo uygulanırsa yüksek fiyat ve buna rağmen talep artışı beklemektedirler (istatistiksel olarak anlamlı ama daha mütevazı sonuçlar). C.İ.’in kalitenin, tanınmanın ve korunmanın bir aracı olduğunu bilmektedirler. C.İ.’nin üretici sayısını arttıracağına inanmaktadırlar. Kişiler, bölgeler arası uyuşmazlık beklememektedirler. Coğrafi İşaretli ürün üzerinde etiket/logo olması gerekliliğini bilen üreticiler: Pazarlama kanallarında değişim yaratmıştır. Bu şekilde bölgesel birikim ve katkıda artış olacaktır. Pazarlarının daha da gelişeceğine inanmaktadırlar. Birlikte hareket, sosyal gelişmeyi tetikleyecektir. Standartlara uyma zorunluluğunun gelir kaybına yol açacağı beklentisi daha düşüktür. İki üretici grubuna ilişkin bulguların farkı istatistiksel olarak anlamlıdır. Genel Bulgular

Coğrafi İşaretlerin olası pozitif etkileri konusunda tüketiciler daha bilinçlidir ve bunu fiyata yansıtabilirler. Üreticiler olası pozitif etkilerin ortaya çıkması konusunda tüketicilere göre daha karamsardırlar. Piyasayı yönlendiren şartların çok değişmeyeceğini öngörmektedirler. Onlar açısından değişim bir risk içermektedir. Antep fıstığının yerel/bölgesel ekonomiye (gelir, istihdam) katkısı vardır ama olması gerekenin altındadır. Çünkü yüksek değerli örtük bir talep vardır ama piyasaya çıkmamaktadır. Yüksek değerli talebin daha kolay ortaya çıkacağı piyasa ihraç pazarlarıdır. Antep fıstığı Coğrafi İşaret tescil belgesindeki coğrafi sınırların genişliği üretici açısından bir problem, bir kalite sorunudur. Sonuç