TRAVMA KİNEMATİĞİ Hazırlayan: Öğr.Gör.Filiz KABU HERGÜL

Travmanın Tanımı Travmanın Tarihçesi Travmanın Epidemiyolojisi Yaralanma Nedenleri Travma Anemnezi Travma Mekanizması

Travmanın Tanımı Travma sözcüğü Yunanca “troma” yani yara kelimesinden gelmiştir. Travma ile eş anlamlı olarak kullanılan “injury” ise Latinceden köken alan, haksızlık ya da hata anlamına gelen bir sözcüktür.

TRAVMA Mekanik bir güce maruz kalma sonucu oluşan yaralanma olarak tanımlanmaktadır.

İlk travma hastaneleri Romalılar devrinde kurulmuştur. Travmanın Tarihçesi Travma ile ilgili ilk yazıya Mısır’da MÖ 3000 ve 1600 yılları arasında yazıldığı düşünülen Edwith Smith papirusunda rastlanmıştır. Antik Yunan’da Hipokratın travmalı hasta tedavisi hakkında çeşitli çalışmaları olmuştur. İlk travma hastaneleri Romalılar devrinde kurulmuştur.

Travmanın Epidemiyolojisi Adli açıdan yaralanmalar; *kaza ile olanlar, *kasıtlı olanlar şeklinde ikiye ayrılır. ABD’de dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi 0-44 yaş arasında birinci sırada ölüm nedeni olarak yer almaktadır.

Ülkemiz nüfusunun %81.8’i travma grubu olan 0-44 yaş grubunda yer almaktadır.

Bu nedenle ülkemizin sahip olduğu genç nüfus nedeniyle travma eğitimi Türkiye’de çok önem kazanmaktadır. Ülkemizde travma nedeniyle ölümlerde trafik kazaları birinci sarada, iş kazaları ikinci sırada yer almaktadır.

Travma epidemiyolojisi bir üçgen ile şematize edilmektedir. Etken (enerji) İnsan Çevre

Travmada sık kullanılan üç terim; Akselerasyon: Hızın artması Deselerasyon: Hızın azalması, ani durma Kompresyon: Sıkışmadır.

Deselerasyon sonucu oluşan travmalarda; Kafada: Beyinde kontüzyonlar Kan damarlarında yırtılmalar İntrakranial yaralanmalar Spinal kord zedelenmesi Toraksta: Göğüs çarpması sonucu aort rüptürü Karında: Böbrekler, dalak ve bağırsaklarda yaralanmalar

Kompresyon sonucu olaşan travmalarda; Kafada: Kafatası kırıkları Kırıkların beyin dokusunu parçalaması Toraksta: Kaburga kırıkları Kardiyak ve pulmoner kontüzyon Pnömotoraks Karında: Pelvis kırıkları Mesane yaralanmaları Pelvis kan damarlarının laserasyonu

Yaralanma Nedenleri Büyük motorlu araç kazaları Motorsiklet kazaları Yaya kazaları Yüksekten düşmeler Spor yaralanmaları Patlama yaralanmaları

Motorsiklet kazaları

Yüksekten düşmeler

Spor yaralanmaları

Patlama yaralanmaları

Travma Anamnezi Anamnez kaza öncesi dönem (alkol alımının sorgulanması) Kaza ile ilgili anamnez

Kaza ile ilgili anamnezde; Otomobil, motosiklet, düşme, penetran gibi travmatik olayın tipi, Aracın hızı, düşme yüksekliği, silahın tipi, hızı gibi travmatik enerji miktarının tahmini, Otomobil, ağaç, bıçak, mermi, sopa gibi hastanın çarpıştığı veya vurulduğu cisim

Tanılama düşünceleri; Doğru tanı koyabilmek için aşağıdaki sorulara yanıt bulunmaya çalışılmalıdır. A.Vurma ve Çarpmalarda; Ne tür bir çarpma olduğu (araç mı?, motosiklet mi?) Çarpan cismin hızı nedir?, Emniyet kemeri bağlı mıdır? Ne taraftan çarpıldığı? Kaç aracın çarpıştığı? Araç içi mi, dışı mı? Kaza anında hatırlanan detaylar nelerdir?

B.Düşmelerde Düşülen mesafe Düşülen yerin özelliği Vücudun önce hangi kısmı çarptı

C.Patlamalarda Patlayan madde, Direkt patlayan cisimle mi yaralandı Patlama anında bir başka yana fırlama sonucu yaralanma, Patlayan parçaların saçılarak vücuda batması şeklinde yaralanma var mı?

D.Delinmelerde Ne ile yaralanma olduğu, Saldırganın ve saldırıya uğrayanın cinsiyeti

Travma Mekanizması Travma, trafik kazası, düşme, darp gibi fiziksel, Asit ve alkali yanıkları gibi kimyasal, Termal ve ciddi bir üzüntü sonucu olduğu gibi psikolojik etkenlerle oluşabilir.

Fiziksel travmalar oluş mekanizmasına göre KÜNT TRAVMALAR PENETRAN TRAVMALAR

Künt travmalar Ani durma ve sıkışma sonucu oluşan travmalardır. Trafik kazaları, iş kazaları, yüksekten düşme, darp künt travmaya neden olur.

Kendi içinde darbenin geldiği yöne göre; direkt ve contre coup etkisi olarak ikiye ayrılır.

Contre coup etkisi ile beyin ve akciğer gibi kafatası toraks boşlukları içerisinde sınırlı kalmış organlarda travmanın geldiği tarafın aksi yönünde kontüzyon gibi lezyonların görülmesidir.

Künt Travmanın Nedenleri: Araç içi trafik kazası Araç dışı trafik kazası Motosiklet kazaları Saldırı kavga türü kazalar Düşmeler Patlamalar (Blast) türü kazalar

Araç içi trafik kazaları Araç çarpmaları ikiye ayrılabilir. 1)Yolcu ve araç arasındaki çarpışma, 2)Yolcunun vücudunun eksternal çatısı ile organları arasındaki çarpışma

1)Yolcu ve araç arasındaki çarpışma

Önden çarpma Bir araç tam önünde bulunan ve hemen hızını kesen bir cisme çarptığında önden çarpma etkisinden söz edilebilir.

Yandan çarpma Bir aracın yan kısmına çarparak orada oturan yolcuyu çarpma noktasının uzağına doğru hızlandıran kazalarda yandan çarpmadan sözedilir.

Arkadan çarpma Kişinin bedeni öne doğru akselere olur. Kafa geriye doğru hiperekstansiyon olur (Whiplash injury)

Çapraz çarpma Travmanın mekanizmasına bağlı olarak ne tam bir önden ne de arkadan çarpma sözkonusudur.

Takla atma Takla sırasında kemeri takılı olmayan bir yolcu veya sürücü aracın içindeki herhangi bir kısma vücudun herhangi bir kısmını vurabilir.

Araçtan dışarı fırlama Bu tür travmalarda daha büyük lezyonlar ortaya çıkabilir ve yaralanma olasılığı %300 artar.

2) Yolcunun vücudunun eksternal çatısı ile organları arasındaki çarpışma

Yolcunun vücudunun eksternal çatısı ile organları arasındaki çarpışma Kompresyon Yaralanması Organlar önde çarpan ve duran anterior yapılarla, hareketini devam ettiren posterior torakoabdominal duvar/vertebral yapılar arasında sıkışırlar. Myokart kontüzyonu, diyafragma rüptürü, kafatası yaralanmaları olabilir.

Yolcunun vücudunun eksternal çatısı ile organları arasındaki çarpışma Deselerasyon Yaralanması Fikse edici bir kısmı bulunan organların hareketli kısımları ileriye giderken bu sabitleyici kısım nedeni ile yerlerinde tutulmaya çalışılması sonucu oluşur. Örnek kalp, dalak, böbrek, karaciğer, kafatası yaralanmaları

Yolcunun vücudunun eksternal çatısı ile organları arasındaki çarpışma Koruyucu (Yardımcı aletlere) Bağlı yaralanmalar Hava yastıkları Takla atma, ikincil kazalarda, yandan ve arkadan çarpmalarda yararsızdır. Emniyet kemerleri Uygun şekilde kullanıldıklarında yaralanmaları azaltır. Yanlış kullanıldığında böbrek, dalak, pankreas, karaciğer laserasyonuna neden olur. Lomber vertebralarda anterior kompresyon kırıkları oluşturabilir.

Araç dışı trafik kazaları Tampon çarpma Kaput ve ön cam çarpması Yer (zemin) çarpması

Motosiklet kazaları Kompresyon Deselerasyon/akselerasyon Kopma tipi yaralanmalar görülür.

Motorsiklet kazalarında görülecek yaralanma mekanizmaları Önden çarpma/Araçtan fırlama Yandan çarpma/ Araçtan Fırlama Motorsikletin yana devrilmesi

Düşmeler Deselerasyon tipi travmadır

Patlama Türü Kazalar Katı, yarı katı, likit veya gaz türü materyallerin hızla kimyasal değişime uğrayarak daha büyük yer kaplayabilen gaz ürünlerine dönüşmesi sonucu oluşur.

Patlama Türü Kazalar Primer (Kulak zarı delinmesi) Sekonder (Şarapnel yaralanmaları) Tersiyer (Yaralanan kişinin kendisinin fırlayarak bir cisme veya yere çarpmasıyla oluşur.

Penetran Travmalar Mermi gibi hareketli bir cisim vücut dokularına çarptığı zaman ikisi arasındaki enerji değişimi sonucu ortaya çıkar.

Mermini özelliği Merminin Hızı Mermini Giriş çıkış bölgeleri

Travmadan korunma Travmadan korunma yöntemlerini bilinmesi Bu konuda uzman ekiplerce araştırmaların geliştirilmesi ile İlk 44 yaşı ilgilendiren ve ciddi sakatlıklar ve ölümlerle sonuçlanan bu sorun kısmen önlenebilecektir.

Bu konuda ciddi araştırmaları olan Haddon’ un önerileri arasında; Tehlike oluşumunu önlemek (silah satışını engellemek) Tehlikenin yayılmasını önlemek (ilaçları çocukları ulaşamayacakları yerler kaldırma) Tehlikeyi ayırmak (Trafik kesişme yerlerine alt ve üst geçişler yapmak)

Travmanın Önlenmesi Toplumsal eğitim Trafik kurallarına uyma Olası bir yaralanmada bilinçli ilk ve acil yardım önemlidir.

Travma ekibi Travmalar, genellikle vücudun birden fazla sisteminin etkilediğinden kompleks bir olaydır ve başarılı bir tedavi ve bakım için bu konuda uzmanlaşmış acil bakım ekibine gereksinim vardır.

Ekipte Bir doktor Üç hemşire, Bir solunum terapisti, İki sekreter, Bir sosyal hizmet uzmanı

Travmatize hastanın bir çok yönden diğer cerrahi hastalarından farklılık gösterir.Bunlar; Acil hayat kurtarıcı girişime gereksinimleri vardır. Kazaya hazırlanma şansları yoktur. Genellikle multipl bir travma geçirmektedirler.

Yaraların ciddiyeti ve mutipl oluşu geç komplikasyonların oluşumu açısından oldukça büyük risk faktörü oluşturur. Travmaların neden olduğu yaralanmalar ilk tanı ve girişim sırasında kolayca gözden kaçabilmektedir. Yaralanmaların kompleks oluşu nedeni ile standart bakım yöntemlerini tam tolere edememektedir.

Sorumlu hemşire Yasal izinleri alır. Aile ile iletişim sağlar ve sürdürür. Adli olaylarda polis ile işbirliği sağlar. Laboratuvar incelemeleri için gerekli girişimleri yapar.

Sorumlu hemşire Hasta kabulü için gerekli girişimleri yapar. Basın ile iletişim kurmada gerekli girişimleri yapar. Personele görev dağılımı yapar. Organ bağış bilgisi için kaynak kişi olarak görev alır.

Hekim Ekibin koordinasyonunu sağlar. Hastayı değerlendirir ve bakım sağlar. Konsültasyonları koordine eder. İlaçları order eder. Tanı işlemlerini belirler.

Hekim Cerrahi girişimleri yapar. Hasta nakillerine yardım eder. Hasta ailesine gerekli açıklamaları yapar. Koma varlığında nörolojik değerlendirmeyi yapar. Tetanoz profilaksisi yönünden hastayı değerlendirir.

Hemşire Odayı hazırlar. Ambulansı karşılar. Hastanın tüm giysilerini çıkarır. Primer ve sekonder değerlendirmeyi yapar. Damar yolu açar. Kan örneklerini alır.

Hemşire Yaşam bulgularını alır ve değerlendirir. İlaç tedavilerini sürdürür. Kanamayı kontrol eder. Pansuman yapar. Göğüs tüpü sistemini hazırlar ve işlem sırasında yardımcı olur.

Hemşire Periton lavajı için gerekli araç-gereci hazırlar ve işlem sırasında yardımcı olur. Kırıkları tespit eder. Gerekirse tetanos profilaksisi sağlar. Hastanın taşınmasına yardım eder. Hasta odalarında tanı ve tedavi amacıyla kullanılan malzemelerin temizlenmesini, sterilizasyonunu sağlar, sonraki kullanımlara hazır hale getirir.

Solunum terapisti Hava yolu açıklığını sağlar ve sürdürür. Aspirasyon yapar. Kan gazı düzeyini izler. Mekanik ventilatörlerin hazırlığını yapar. Ventilasyonu izler. Hastanın taşınmasına yardım eder.

Sosyal Hizmet Uzmanı Aile ile iletişim kurmada ve gerekli sosyal destek sağlamada görev alır.

Travma Ekibinin Bakım Öncelikleri: Hasta acil kliniğe gelmeden Hasta hakkında bilgi almak Acil klinik doktoruna haber vermek. Acil cerrahi ameliyathanesine haber vermek.

Hasta acil kliniğe gelmeden Servislere bilgi vermek. Tüm gerekli acil malzemelerin varlığından emin olmak. Acil ünite çalışanlarını görev dağılımını yapmak. Adli vakalar için hastane güvenliğine haber vermek.

Hasta acil kliniğe geldiğinde Ambulansı karşılamak ve taşımaya yardımcı olmak üzere acil ünitenin dışına çıkılmalıdır. Servikal vertebraları koruyucu önlemlerle ambulans sedyesinden acil sedyesine nakil sağlamak. Transferde yapılan uygulamaları sözel olarak anlatmak ve bunların kayıtlarını tutmak

Hasta acil kliniğe geldiğinde Hastanın giysilerini çıkarmak. Monitorize etmek. Yaşam bulgularını 5-15 dakikada bir almak. Sıvı-elektrolit durumunu değerlendirip, uygun sıvıların verilmesini sağlamak.

Hasta acil kliniğe geldiğinde Santral katater takılması için hazırlık yapmak ve takmak. Göğüs tüpü, periton lavajı, foley sonda uygulamalarına hazırlık yapmak. Hastanın radyoloji, yoğun bakım bölümlerin naklini yapmak. Hasta ayrıldıktan sonra odayı toparlamak ve yeni hasta için hazırlamak. Kullanılan malzemeleri temizlemek ve yerine koymak.

TEŞEKKÜRLER