Orta Asya’dan Anadolu’ya Türklerde Akupunktur ve Moksa Doç. Dr. H. Volkan ACAR Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kliniği

Zhen (İğne) Jiu (Moksa) Zhenjiu

Dr. Kayır DOY (1908-1965)

Anadolu Halk Hekimliği Alazlama – Yakma – Yaktırma – Göyündürme –Dağlama – En vurma Bebeklerde Mongol lekesinde topuk dağlanır Kuduzda dilaltı (Jinjinyuye) dağlanır Çocukların baş ve göz ağrılarında başta bir bölge ustura ile traş edilip ustura ile dağlanmaktadır Nezlede saçlı deri traş edilip ustura ile dağlanır Engin (nezle) kafanın üstü kazınıp nişadır sürülür İnfertilitede erkeklerde bilateral alın yan kenarı, bilateral lateral abdominal bölge ve bilateral humerus kol kasları Büzmece (çocuklardaki yara, çıban) karına ve sırta 3 defa dağlama Başağrısında şakaklar dağlanır Sarılıkta göbeğe üç defa dağlama Dolaylı dağlama Bir araya getirilmiş 3-4 iğne, su ile ıslatılmış baruta batırılarak ağrılı bölgeye saplanır

Refii Cevat ULUNAY (29.11.66, Milliyet) II. Abdülhamit Mesela Beşiktaş’ta Parsih Efendi adında hususi kırık ve çıkıkçısı vardı Sancılar için dağlayıcısı (Keyci) vardı Agah Paşa adında bir basurcusu vardı

Akupunktur Noktaları? Gözün kuyrugında (GB 1) Köpricek gemüginün çukurında (ST 12) Sen elünün aslını yani ayanın altın, alilün kaşı altına burnınun kertiline koyasın, elüni uzadasın, alilün depesinden yana orta barmagun irişdügi yirde barmagun ucında mürekkebile nişan idesin (GV 20) Sudgında (Taiyang) İki tutak kavuşdugı yirde, agız guşesinde (ST 4) Başun boynuz yirinde (ST 8) Göbeginden iki barmak aşagada (CV 5) Gögsinde, iki emceginün ortasında (CV 17)

Ebu el-Kasım Halife ibn el-Abbas el-Zehravi (936-1013) Kitab et-Tasrif fit-Tıb

Diş agrısı Makadede olan bevasür Sulu uyuz Kızıl demregü

Diş agrısı Diş agrısı …bir kişinün sag tarafındagı dişi agrısa sol bilegünün alt gemüginün üzerine dag idesin, sol agrısa sagına …müellif-i kitab Şerefeddin eydür, ben bir tecribe buldum, 30 kerre tecribe itdügümden sonra bu kitaba yazdum…

Makadede olan bevasür Makadede olan bevasür …müellif-i kitab Şerefeddin eydür, bu marazın mualecesinde bir tecribe buldum, ta kim 113 kişiye dag urup tecribe ayib geldüginden sonra bu kitaba yazdum… …bir büyük başlu nokta daglaguyıla göbegün cirmini daglayasın, bu dagun hassıyyeti şöyle bilindi kim, bevasire ve göbek düşdügine ve müzmin ishale fayide itdi

Sulu uyuz Sulu uyuz …alilün iki elinün iki bileginün üst gemüginün başına yahın yirde şol daglaguyıla kim, sikkini dirler, amma ol daglagunun agzı galiz ola, kesegen olmaya, iki bileginün üstinde dag urasın, gemügün başından iki barmak yukarurak ola…

Kızıl demregü Kızıl demregü …tabib, alilün arkasına nazar ide, göre kim alilün arkasında büre ısırmış gibi kızılca alametler bula, tabib ol kızılca yirlere igneyile sança, bir nice günler böyle ide, ta kim ol gözlerde baki nesne kalmaya… …ve iki tamarlar iki bilek üstinde iki tamar kim vardur etıbba ol tamarlara hablü’z-zira dirler, bilek mafsılından dört barmak ölçdi, dört barmak irişdügi yire nişan itdi, ol iki tamarı dahı kesdüm, ve iki tamar iki iç topuk üzerinde kim vardur etıbba ol iki tamara safin dirler, ol tamarları topuk üzerinden dört barmak ölçüp nişan itdi, ol iki tamarı dahı kesdüm…

Diş agrısı Makadede olan bevasür Sulu uyuz Kızıl demregü

Wang Shu He (M.Ö. 280-201)

Dağlamanın bir kısmı da bizzat illetli uzva yapılır Dağlama, suyu çeşmenin başından kesmeğe benzer. Çünki bir uzuv hastalanır ve işten düşerse hıltlar oraya yürür. Bu yürüyüş, o uzva mensup bulunan damarlar vasıtasiyle olabilir. Hıltların geçeceği yer dağlanırsa oraya gidemezler Muayyen bir damar, anlattığımız veçhile dağlanırsa geçidi kapatılacağı cihetle hıltlar hasta uzva gidemez Dağlamanın bir kısmı da bizzat illetli uzva yapılır

Hatay halkı … dağlama hususunda ise büsbütün ihtimam göstermişlerdir Hataylılar bazı vakitlerde hastalığın sağ tarafta olduğunu görünce sol tarafı dağlarlar Her ne kadar dağlamak, bizim tabiplerimiz indinde de cari ve mücerreb bir keyfiyettir. Fakat Hatay ve Moğol tabipleri bu hususta mübalağa ederek birçok hastalıkların ilacını dağlamakla yaparlar

Mal ve davarların hastalıklarına vakıf olan Türklerle göçebeler ve baytarların ilaçları, ekseriyetle dağlamaktır. Yara ve şiddetli ağrılara, dağlamakla mualece ederler ve dağlamak bu suretle faide verir Anlatıldığı veçhile Hatay halkiyle Türkler, dağlamada mübalağa göstermişler ve bu hususta kitaplar tedvin ederek dağlanma yerlerini resimlerle göstermişlerdir

Reşidüddin Fazlallah (1247-1318)

M.S. 1300 İlhanlılar 1256-1335 Yuan 1271-1368

Uygur Kağanlığı (742-840)

Uygur Kağanlığı (742-840)

Uygur Kağanlığı (742-840)

Horasan’da bir Türk hekimi Horasan'da Türk hekimlerinden bir kimse gördüm ki bu zat bunlarca pek ziyade tazim ve tebcil ediliyordu. Bunun yegâne tedavisi dağlamaktı Bu zat ile benim aramda tercümanlık eden kimse bu zatın humma, bersam, istiska, verem, felç vesaire gibi pek mühim hastalıkları yalnız dağlamakla iyi etmekte olduğunu haber verdi Bu zat sıhhatte olan kimseleri dahi hastalığa tutulmamaları için dağlardı İbn Kuteybe (ö. 890), Tevîl‐i Muhtelef ül‐Hadîs Yaltkaya Ş, Atsız Mecmua 1932 Sayılı A, Turkish Medicine 1934 Bayat AH, İslam Öncesi Orta Asya Türk Dünyasında Tababet 2003

Song (960-1279) Karahanlılar (840-1212) İmparator Gaozong’un (1127-1162) şiddetli başağrısı tutar. İmparatoriçenin isteğiyle Müslüman bir hekim çağrılır. Bunun yaptığı akupunkturla İmparatorun başağrıları geçer Rossabi M. Eurasian Influences on Yuan China, Iseas Publishing, 2013

Gök-Türk Kağanlığı (552-744)

Gök-Türk Kağanlığı (552-744) Yuthog Yonten Gonpo (M.S. 708-833) Biyografisinde, Tibet’e komşu ülkelerin tıbbın hangi alanlarında ileri olduğu anlatılır Karluklar dağlamada iyidirler Rinpoche R. Tibetan medicine: Illustrated in original texts. Chapters from the Second Book of the rGyud-bzhi, called bShad-rgyud. Berkeley and Los Angeles: University of California Press; 1976 Bu cümlenin farklı bir yorumu Metnin bütünü değerlendirildiğinde, buradaki Karluk ifadesini, aslında Türk (Drugu) olarak kabul etmek gerekmektedir. Metinde Drugu yerine Qarluk yazılmıştır Schaeffer KR, Kapstein M, Tuttle G. Sources of Tibetan Tradition. New York: Columbia University Press: 2013 Karluklar dağlamada iyidirler

Gök-Türk Kağanlığı (552-744) PT 127 kodlu belgenin “Epidemik Ateş” bölümündeki cümle: The practitioner may also apply bloodletting with needles from Tujue region Zhao Q. Chin J Integr Med 2012;18:230-2 The Turkic (Dru gu) method [using] iron for cautery is also suitable Hem kan alma hem de dağlama/moksa Schaeffer KR. Sources of Tibetan Tradition, 2013 Yoeli-Tlalim R. Scribes, texts, and rituals in early Tibet and Dunhuang, 2013 Türk usulü dağlama

Proto-Bulgarlar Bugün Bulgaristan topraklarında yaşayan üç halk Traklar, Slavlar ve Proto-Bulgarlar Proto-Bulgarlar 2. yüzyıldan itibaren Orta Asya’dan göçeden Türk kavimleridir Orta Asya kökenli bu halk, hastalıkların tedavisi için moksa kullanmaktaydı Dimitrova Z. The Heirs of Orpheus: Bulgarian Medicine and Pharmacy over the Centuries. In: Pötzsch, R (editor). The Pharmacy - Windows on History, 1996

Hunlar (M.Ö. 209)

Hunlar (M.Ö. 209)

Hunlar (M.Ö. 209) Akupunkturun ilk uygulandığı bölgenin de Moğolistan coğrafyası olduğuna dair bulgular vardır İç Moğolistan’da İkh Zuu Manastırı (Da Zhao) yakınında Hun devrine ait birkaç bronz iğne bulunmuştur Araştırmacılar, bu iğnelerin yalnızca tıbbi amaçla kullanılmış olabileceğini belirtmektedirler Bold S, Ambaga M. History and Fundamentals of Mongolian Traditional Medicine, 2002

Hunlar (M.Ö. 209) M.Ö. 2. yüzyılda Çin sefiri Su-u, bir Hun hekimi tarafından tedavi edilmiştir Ağır yaralı olan Su-u, sıcak bir çukura yerleştirilmiş ve kanamanın durdurulması için moksa ve dağlama kullanılmıştır Colleoni A. The history of Mongolian Traditional Medicine, 2009

Hunlar (M.Ö. 209) Huang Di Nei Jing Bu insanlar iri yapılıdırlar. Soğuk, iç organlarını olumsuz etkiler. Bu durumda en uygun tedavi yöntemi moksadır. Bu nedenle de, moksanın çıkış yerinin Kuzey olduğunu söyleyebiliriz Bold S, Buyant B, Namtai B, Khugjilt G. Origin of moxibustion. Mongolian Journal of Health Sciences, 2006, 3(2): 51-53 Kuş uçmaz, kervan geçmez yerler, Çin’in kuzeyinde yer alırlar. Buralar yüksektir, iklim çok soğuktur. Buralarda yaşayan halk süt ürünleriyle beslenir ve açık havada yaşar. Soğuğa bağlı hastalıklar sık görülür ve moksayla tedavi edilir Colleoni A. The history of Mongolian Traditional Medicine, 2009

Hunlar Gök-Türkler Uygurlar Osmanlılar Türkiye Cumhuriyeti