UYGURLAR

Uygurlar, Asya Hun Devleti’ne bağlı olarak Orhun ve Selenga nehirleri kıyılarında yaşamışlardır. II. Kök Türk Devleti’nin son zamanlarında Bas miller ve Karluklarla birleşen Uygurlar, bu devlete son vererek kendi devletlerini kurmuşlardır.(744) Uygurların merkezi Ötüken’dir.

KUTLUK BİLGE KİL KAĞAN DÖNEMİ; Uygurların ilk hakanı, Kutluk Bilge Kağan’dır. (744-747) Orhun Dönemi’nde başkent Ötüken’den Orhun Nehri kıyısındaki Ordubalıg’a taşınmış, devletin sınırları Amur ırmağı boylarından Altay Dağlarına kadar uzanmıştır. Kutluk Bilge Kağan’ın ölümünden sonra yerine Uygurların en parlak dönemini oluşturan oğlu Moyen-Çur (747-759) geçmiştir.

MOYEN-ÇUR DÖNEMİ Moyen-Çur başa geçtiğinde Çin’de büyük bir karışıklık vardı. Talas Savaşı(751) nedeni ile Çin imparatoruna karşı isyanlar çıktı. Zor durumda kalan imparator, Moyen-Çur’dan yardım istedi. Moyen-Çur , imparatorun isteğini yerine getirdi ve harekete geçti. İmparator bu yardımından dolayı kızını eş olarak Moyen-Çur’a verdi.Bu durun Türk-Çin yakınlığını sağladı.Moyen-Çur komşu Türk boyları üzerine seferler yapıp onları yönetimi altına aldı.Ülke sınırlarını genişletti.Moyen-Çur ‘un ölümünden sonra yerine oğlu Bögü Kağan geçti.

BÖGÜ KAĞAN DÖNEMİ Bögü Kağan (759-780) zamanında da Çin karışıklık içindeydi.Bögü Kağan ayaklanmalara karşı Çin İmparatorunu tutmuş,ayaklanmalara müdahale etmiştir.Fakat bir süre sonra Çine’e karşı uyguladığı korumacı politikadan vazgeçti .Çin’in de içinde bulunduğu karışıklıktan yararlanmak isteyen Bögü Kağan bu ülkeyi ele geçirmek istedi ve Çin’in birçok kentini işgal etti . Bu işgaller sırasında pek çok ganimet elde etti.Uygur devleti bu dönemde oldukça genişledi.Büyük saraylar onun döneminde yapıldı.Bögü Kağan döneminin önemli olaylarından biri de Maniahizm dininin ülkeye girmiş olmasıdır.Maniahizn dinini kabul eden Bögü Kağan Karabalgasun şehrinde bir tapınak yaptırmıştır.Onun zamanında Mani dini devletin resmi dini haline gelmiştir.Ancak bu din sadece Kağan ve çevresinde kabul görmüştür.

*Maniahizm dini et yemeyi ve savaşmayı yasakladığı için Türk inancı ve yaşantısına uygun değildi.Bu özellikleri ile uygurların savaşçı yeteneğini azaltmıştır.Maniahizmin Uygurlar üzerinde olumlu etkilerde oldu ;Uygurlar bu dinin etkisiyle yerleşik hayata geçtiler.Yeni dinlerini halkın öğrenmesi amacıyla çok sayıda kitap yazdılar.Bu kitapların basımında matbaanın temeli sayılabilecek kalıplar kullanılmıştır.Yerleşik hayata geçen Uygurlar,tarın ve ticarette de önemli gelişmeler kaydettiler.Tarım alanında sulama kanallaları yaptılar.Ticari alanda daha çok Çin ile ilişki kurmuşlardır… *Bögü Kağan ,Çin seferine karar verme konusunda çıkan bir anlaşmazlık bahanesiyle veziri, Baga Tarkan tarafından öldürülmüştür.(780).Ondan sonra devletin başına Baga Tarkan (780-789)geçmiştir.

BAGA TARKAN DÖNEMİ Baga Tarkan ülkede düzeni sağlamak amacıyla bazı kanunlar çıkarmıştır.Uygurlar içinde bulunan Dokuz Oğuzlara karşı olumsuz bir tutum sergilemiştir.Onun bu tutumu devlet içinde büyük karışıklıklara sebep olmuştur.Baga Tarkan ve daha sonraki kağanlar zamanında ortaya çıkan açlıık , kıtlık ve salgın hastalıklar devleti iyice zayıflattı.840 yılında Kırgızlar Uygur ülkesine girdiler, başkenti alarak hakanı öldürdüler ve Uygur devletine son verdiler.

*Kansu Uygur Devleti(Sarı Uygurlar) Uygur Devleti’nin yıkılmasından sonra Uygurların çoğunlukla Korluk ülkesine, Çin sınırına ve Tufan’ a yerleştikleri bilinir. Buralarda yeni devletler kurmuşlardır. *Kansu Uygur Devleti(Sarı Uygurlar) *Doğu Türkistan Uygur Devleti(Turfan Uygurları)