EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ N

Eğitimle İlgili Temel Kavramlar BÖLÜM - 1 Eğitimle İlgili Temel Kavramlar

Giriş Eğitim insanoğlunun yeryüzünde var olmasından beri vardır. Elbette bu eğitim bugünkü anlamına ve seviyesine gelinceye kadar birçok değişimler yaşamıştır. Bu değişimler bazen başka alanlarda gelişmelere yol açarken bazen de başka alanlardaki gelişmelerden etkilenerek olmuştur. Bu süreç hala devam etmektedir ve dünya var oldukça ve insanlar bu dünyada yaşadıkça eğitim bir çeşit var olacaktır. Teknoloji ve bilgisayar ilişkisi. Uzaktan eğitim…

Giriş İlk zamanlarda eğitim, insanın hayatta kalma mücadelesini, gerek beslenme ve gerekse tehlikelerden korunma boyutunda konu edinirken; Modern dönemlerde daha sağlıklı yaşama, daha kültürlü olma, daha sosyal olma ve bazen de başkalarına üstünlük sağlama boyutlarında ortaya çıkmaktadır.

KÜLTÜR Bireylerin yaşayış biçimleri, değer ve yargıları, alışkanlıkları ve tarzları” dır.

Kültürleme Toplumlar kendi varlıklarını devam ettirebilmeleri için, gelenek, görenek, örf, adet, inanç, değer vb. gibi kültürel özelliklerini bireylerine aktarmak için çaba sarf ederler. Bu tür kültürel özelliklerin yeni kuşaklara aktarılması kültürleme olarak tanımlanmaktadır (Erden, 1998).

Kültürleme Çoğunlukla eğitim kavramıyla eşdeğer anlamı taşıyan kültürleme, “bireyin doğumundan ölümüne kadar geçen süreçteki elde ettiği kazanımları içeren bir durumdur”. Kültürleme faaliyetinde toplum kendisini oluşturan bireyleri bir takım bilgi, beceri, tecrübe ve alışkanlıklarla donatmaya çalışır. Bu anlamda bakıldığında kültürleme faaliyeti toplum tarafından bireyler üzerinde yürütülen bir faaliyettir.

KÜLTÜRLEME Zoraki Kültürleme Gelişigüzel Kültürleme Kasıtlı Kültürleme

Zoraki Kültürleme: Bu tür kültürleme, bireylere ya da toplumlara baskın grup tarafından kendi kültürel değerlerinin zorla kabul ettirilmesi şeklinde gerçekleşir. Birey ya da toplumların sahip oldukları gelenek-görenek, dil ve dinlerinin zorla değiştirilmeye çalışılması bu tür kültürlemedir.

Gelişigüzel Kültürleme: Bu tür kültürlemede, kültürel değerlerin ve yaşantıların bireylere ya da toplumlara gelişigüzel ve sıradan bir şekilde aktarılması durumu söz konusudur. Bireylerin başka bir dini kendi isteğiyle kabul etmesi, yeme-içme-giyinme gibi alışkanlıklarını değiştirmesi bu tür kültürlemeye örnektir.

Kasıtlı Kültürleme: Bu tür kültürleme, formal eğitim ile aynı anlamı taşıyacak şekilde kullanılmaktadır. Kültürel mirasın bireylere, planlı ve programlı bir şekilde aktarılması kasıtlı kültürleme içerisindedir. Örneğin, bir çocuğun anadilini okulda belirli bir plan ve program dâhilinde öğrenmesi bu tür kültürlemeye örnektir.

Eğitim nedir? Birçok tanım vardır.

EĞİTİM Eğitim; insanı olgunlaştırmanın en iyi yoludur (Eflatun). Eğitim; insanın ahlaki davranışlar kazanması sanatıdır (Aristo). Eğitim; insanın doğuştan getirdiği bütün gizil güçlerin (kabiliyetlerin) geliştirilmesidir (Kant) Eğitim; sosyal olmayan nesli sosyalleştirmektir (E. Durkheim). Eğitim; çocukları yetiştirme ve insan yapma sanatıdır (J.J. Rousseau). Eğitim; bedenen sağlam, yüksek kavrayışlı, güzel konuşmasını bilen, yeme içme ve maddi zevklerde aşırılığa kaçmayan, adaletli olan... bir vatandaş yetiştirmektir (Farabi). Birçok tanım vardır.

EĞİTİM Eğitim; bireyin davranışlarında kasıtlı olarak ve kendi yaşantıları yoluyla istendik davranış değişikliği meydana getirme sürecidir (Ertürk, 1973). Davranış değişikliği.

Eğitim kavramının 4 odak noktası: Eğitim bir süreçtir: Bir başlangıç aşamasından itibaren zamanla değişim gösterir, durağan olmayıp dinamik bir durumdur. Yani eğitim alan kişinin bir aşamadaki durumu bir sonraki zamanda veya aşamada farklılık gösterir. Eğitim planlı ise kasıtlıdır: Eğitim bir amaç için yapılır dolayısıyla kasıtlıdır. Bir şeyi gerçekleştirme hedefi ile yürütülen bir çabadır. Eğitim sonucunda bireyde davranış değişikliği meydana gelir: Eğitim alan bireyin (kişinin) eğitim almadan önceki bilgi, beceri ve tutumları eğitim aldıktan sonra farklılaşır. Davranış değişikliği bireyin yaşantıları sonucu oluşur: Eğitimi alan birey (kişi) eğitim ortamında kendisi bulunmalıdır. Yani eğitimin konusunu kişi bizzat yaşamalıdır. Burada yaşamadan kasıt ya bizzat yapma, ya yapılanı izleme-seyretme, okuma veya görenin (yaşayanın) anlattıklarını dinleme şeklinde olabilir.

EĞİTİM Formal Eğitim İnformal Eğitim Örgün Eğitim Yaygın Eğitim

İnformal Eğitim Formal olmayan ve günlük yaşantı içerisinde kendiliğinden oluşan eğitimdir. Amaçlı, planlı ve programlı olmayıp hayatın içinde bireylerin gelişigüzel bir şekilde edindikleri çoğunlukla farkında olmadan karşılıklı etkileşim sonucunda gerçekleşen, bireylerin başka birey ve gruplardan aldıkları veya verdikleri eğitim şeklidir.

İnformal Eğitim İnformal eğitim bir yönüyle de Avrupa Birliği eğitim anlayışında son dönemlerde ön plana çıkan “hayat boyu öğrenme (lifelong learning)” kavramı ile de ilişkilendirilebilir. Bu anlayışta her yerde ve her yaşta eğitimin olacağı yanında, informal eğitim süreçleri ile öğrenilmiş becerilerin kontrol mekanizmaları oluşturulmak koşulu ile sertifikalandırılabileceği ve bu sertifikaların da tanınacağı vurgulanmaktadır.

Toplumdaki insan sayısının artması, bilinen bilgi birikiminin sınırlarının oldukça genişlemesi ve bu bilgi birikiminin insanlara informal yöntemler dışında daha bilinçli ve amaçlı olarak kazandırılması ihtiyacı, zaman içerisinde okul denilen mekânların ortaya çıkmasını zorunlu kılmış ve okulların oluşması ile birlikte formal eğitim ortaya çıkmıştır. En etkin süreç gözlem ve taklittir. Yere çöp atmama – olumlu, sigara içme – olumsuz.

Formal Eğitim Formal eğitim okul olarak nitelendirilebilen ve mezunlarına sertifika veya diploma veren eğitim şeklidir. Genellikle planlı ve programlı bir şekilde yapılan, devletin veya ilgili resmi kurumun tanımladığı faaliyetleri yürüterek katılımcılarını eğiten ve onlara sertifika veya diploma veren bir sistemdir. Öğretmen ve/veya usta öğreticilerin faaliyetleri yürüttüğü bir eğitim şeklidir. Formal eğitim Örgün eğitim ve Yaygın eğitim olmak üzere iki alt dala ayrılmaktadır.

Örgün eğitim Okul olarak tanımlanan binalarda gerçekleştirilen ve ilköğretimden üniversiteye kadar bir dizi eğitim kademesini içerisinde bulunduran formal eğitimdir. En önemli özelliği belirli yaş grubundaki kişilere hitap etmesi ve milli eğitimin amaçlarını gerçekleştirmek için faaliyet göstermesidir. Ayrıca bu tip eğitim kurumlarına devam edenler mezuniyetlerinde diploma alırlar. Örgün eğitim kurumlarının önemli bir özelliği de belli yaşa kadar bütün vatandaşların katılımını yasal zorunluluk altına almış olmasıdır.

Yaygın eğitim Normal yaş grubunda arzu ettiği halde eğitim alamayan, eğitimini yarıda bırakan, sonradan bir eğitim alma ihtiyacı hisseden veya çalıştığı alandaki yeni bilgileri ve gelişmeleri öğrenmek isteyen kişilere hitap eden ve genellikle resmi kurumlarca (Halk Eğitim Merkezleri, Ehliyet kursları; Özel Dershaneler; Belediyeler vb.) planlı ve programlı bir şekilde sağlanan bir formal eğitimdir. Birçok durumda usta-öğretici ve bazen de öğretmenlerce yürütülen ve okul dışı mekânlarda etkinlikleri yapılan bu formal eğitim türü mezunlarına sertifika veya belge vermektedir. Bu eğitim türünün önemli bir özelliği ilgililerin gönüllülük esasına göre katılmaları ve belli bir yaş sınırlamasının olmamasıdır

Örgün ve yaygın eğitimin ortak noktası: Eğitim faaliyetlerinin planlı ve programlı olmasıdır. Her ikisi de bir süreç dâhilinde gerçekleştirilen, belli standartlara göre kurulmuş kurumlarda yapılan faaliyetlerle yürütülen kontrollü çabalar gerektirir.

Formal ve informal eğitim birbirinden ayrılmaz! Bir ortamda formal eğitim yürütülürken, informal yolla da öğrenciler pek çok yeni şey öğrenmektedir. Örneğin, okulda formal eğitim devam ederken ders aralarında öğrenciler diğer arkadaşları ile etkileşim sonucu birçok şey öğrenmektedirler. Ancak, bu öğrenilen bilgilerin veya kazanılan davranışların bir kısmı istenmeyen davranış da olabilir. Eğitim gelişigüzellikten planlılığa doğru gittikçe formalleşir.

Öğrenme Öğrenme, içerisinde karmaşık zihinsel süreçlerin olduğu bir süreçtir. Formal veya informal bir eğitim gereklidir. Öğrenme “yaşantı ürünü kalıcı izli davranış değişikliği” olarak tanımlanmaktadır.

Öğrenmenin üç temel özelliği vardır: Öğrenme sonucu mutlaka bir davranış değişikliği meydana gelir. Birey daha önce sahip olmadığı bir davranış göstermeye başlar. Buna en iyi örneklerden birisi olarak okula yeni başlayan bir çocuğun okumayı öğrenmesi verilebilir. Ancak, örnekleri ilk kez öğrendiğimiz her davranışa genişletmek mümkündür. Öğrenende var olan bir davranış değişir ya da gelişir. Okumayı yeni öğrenmiş birisinin giderek daha hızlı okuması veya bisiklet üzerinde denge kurmayı ve yavaşça sürmeyi öğrenen birisinin giderek daha hızlı sürüş yapabilmesi örnek olarak verilebilir. Yanlış geliştirdiği davranışını düzeltir. Yanlış gelişen bir kavramın, bir tanımın veya bir kelimenin telaffuzunun doğrusu ile düzeltilmesi örnek olarak verilebilir.

Öğrenmenin üç temel özelliği vardır: 2. Öğrenme yaşantı ürünüdür. Hangi öğrenme olursa olsun bütün öğrenmeler yaşantı yani deneyim gerektirir. Bu yaşantı ise bireysellik özelliğine sahiptir. Aynı eğitim ortamında bulunan bütün bireyler aynı şeyleri öğrenemez. Olayı yaşayanı gözleme, dinleme, yazdıklarını okuma veya çekilmiş bir videoyu izleme de yaşantıdır.

Öğrenmenin üç temel özelliği vardır: 3. Öğrenme kalıcı izlidir. Burada kalıcılık olarak nitelenen, yaşantı sonrası bireyin davranışı göstermeye başlaması ve bunun makul bir süre devam etmesidir. Bu süre bazen saniyelerle bile nitelenebilirken, bazen de hayat boyu sürebilir. Bu anlamda ezber bir öğrenme sayılabilir, ancak kalıcılığı belki yeterli görülmeyebilir. Örneğin rehberden bir telefon numarasını bakıp akılda tutup onu çevirmek bir süre sonra da hatırlayamamak kısa süreli kalıcılığı olan bir öğrenmedir.

Yönlendirilmiş öğrenme Bir öğrenme, bir başka kişi (öğretmen, anne-baba veya arkadaş gibi) veya araç (televizyon, kitap, gazete gibi) tarafından destekleniyorsa buna yönlendirilmiş öğrenme denir. Sınıf içi öğrenmeler genellikle yönlendirilmiş öğrenmelerdir.

Kendiliğinden öğrenme: Eğer öğrenme kişinin kendi yaptığı eylemler ve etkileşimler ya da yaşantı sonucu oluşursa buna da kendiliğinden öğrenme denir. Örneğin, toplumsal yaşantıda kültürel olarak hangi davranışların doğru, hangilerinin yanlış olduğunu gözlem ve taklitlerle öğrenme; biberin acı, baklavanın tatlı, amonyağın kötü kokulu veya pamuğun yumuşak, demirin sert olduğunu öğrenme kendiliğinden öğrenmedir.

Öğrenme ürünleri üç farklı türdedir: Bilişsel öğrenme Duyuşsal öğrenme Psiko-motor (devinişsel) öğrenme

Bilişsel öğrenme: Bilme fiilini özünde barındıran ve zihinsel olarak gerçekleşen öğrenmeler bu gruba girmektedir. Bir tanımın bilinmesi, çarpım tablosunun ezberlenmesi ve bunlarla ilgili soru sorulduğunda cevabın söylenebilmesi örnek olarak verilebilir.

Duyuşsal öğrenme: Duygu ve hislerle ilgili öğrenmelerdir ve bir şeyi sevmek, hoşlanmak, takdir etmek veya sevmemek, nefret etmek gibi öğrenmeleri içerir.

Psiko-motor (devinişsel) öğrenme: Kas sisteminin kullanılmasına yönelik öğrenmeler olup bisiklet kullanma örnek olarak verilebilir.

ÖĞRETME Öğrenmeyi sağlama etkinliklerine öğretme denir. Öğretme, amaçlı ve bilinçli bir etkinlik olup hem toplumsal yaşantıda hem de formal eğitim içerisinde olabilmektedir. Öğretme anne-baba, akran grupları, diğer çevresel gruplar tarafından yapılması yanında günümüzde kitle iletişim araçları (TV, Radyo, İNTERNET vb araçlar) aracılığı ile de yapılabilmektedir.

ÖĞRETME Öğretim sınıf veya laboratuarlarda öğretmence bilgisayar, kitap ve yazılı diğer kaynaklar da kullanılmak suretiyle yapılabilmektedir. Öğretme faaliyetinin gerçekleşmesi için bilgiye sahip olan bir kişi veya kaynak ve bu bilgiye ihtiyaç duyan bir kişinin varlığı yeterlidir. Bu anlamda öğretme faaliyeti her ortamda gerçekleştirilebilir.

ÖĞRETİM Öğretme faaliyetlerinin okullarda yapılan planlı, kontrollü ve örgütlenmiş şekline öğretim denir. Öğretim formal eğitim içerisinde yer alan profesyonel bir iştir.

ÖĞRETİM Hedefler (Kazanımlar) (ulaşılması istenen nokta) Kapsam Öğretim Etkinlikleri Hedefler (Kazanımlar) (ulaşılması istenen nokta) Kapsam (öğrencilere kazandırılan bilgiler) Eğitim Durumu (öğrenme yaşantıları, öğretim yöntem ve teknikleri) Değerlendirme (Hedeflere ulaşma derecesi)

Öğretimin öğeleri Hedef (kazanım): Bir derste, bir ünitede veya bir programda ulaşılacak olan son noktayı ifade eder. Bu hedef veya kazanımlar bilişsel, duyuşsal ve devinişsel alanlarda olabilir. Kapsam (içerik): Öğretilecek konu(lar) anlamına gelmektedir. Öğrenenlerin bilmeleri uygun görülen ve öğretim programında yer alan bilgileri ifade etmektedir.

Öğretimin öğeleri Eğitim Durumu: Öğretim sürecinde öğrencilerin öngörülen bilgileri öğrenmesini kolaylaştırmak amacıyla seçilen strateji, yöntem ve teknikleri ifade etmektedir. Değerlendirme: Öğretimin ne ölçüde başarıya ulaştığını veya öğrenenlerin hedeflere (kazanımlara) ulaşma derecesini belirlemek ve yeterli olup olmadığına karar verebilmek için yapılan bir işlemdir.

Öğretmen ve Öğreten Öğretmen formal eğitim veren kurumlarda öğretimi organize eden (sağlayan) kişidir. Milli eğitim yetkililerince belirlenen amaçlara ülkemizin genç nesillerini ulaştırabilmek için belirlenen içeriği öngörülen sürede kazanımlara ulaşmayı düşünerek planlar ve planını yürütür. Öğretmenlik yasayla tanımlanmış bir meslek olup bu mesleği yapmak isteyenler eğitim fakültelerinden mezun olmak veya eğitim fakültelerince düzenlenen pedagojik formasyon adı verilen programa katılmak zorundadır.

Öğreten… Öğreten ise gelişigüzel faaliyetlerle öğrenmeyi sağlama işinde rol alan, bilgi sahibi olup bu bilgiyi en etkili bir şekilde nasıl öğretebileceği konusunda profesyonel bir eğitim almamış kişidir.

Sonuç olarak… İster öğretme, isterse öğretim olsun bu faaliyetlerin temel amacı öğrenmenin gerçekleşmesini sağlamaktır. Her öğretme veya öğretim faaliyeti sonucunda öğrenmenin gerçekleşeceğini söylemek veya öğrenmenin gerçekleşmesi için mutlaka bir öğretme veya öğretim faaliyetinin gerektiğini söylemek doğru olmaz.

Sonuç olarak… Bazı durumlarda öğretme veya öğretim faaliyetleri öğrenme ile sonuçlanmazken, bireyin bir bilgiyi öğrenmesi için mutlaka bir öğretimden geçmesi veya mutlaka birisinin ona öğretmesi şart değildir. Öğrenen, bazen gözlem, bazen taklit, bazen deneme yanılma vb. yoluyla da öğrenebilir.

EĞİTİM Öğretim

I. Bölümün Sonu