Sosyal Beceri Eğitimi

SOSYAL YETERLİK VE SOSYAL BECERİLER Yeterlik, bir kişinin belli bir görevde genel performansının niteliği veya uygunluğuna işaret eden genel bir değerlendirme terimidir. Sosyal beceriler, bireylerin toplum tarafından verilen görevleri/rolleri yerine getirebilmeleri için sergilemesi gereken belirli davranışlardır. Sosyal yeterlik, kişinin görevini/rollerini yeterli bir şekilde yaptığını gösteren sonuç veya yargılamaya dayanan değerlendirmedir. Bu yargılar genel olarak arkadaş, aile, öğretmen gibi başkalarının düşüncelerine veya norm grubu ya da başka bir ölçütle karşılaştırma yapılmasına dayanır.

B)Sosyal becerilerdir. Sosyal Yeterlik A)Uyumsal davranış B)Sosyal becerilerdir. Uyumsal davranış, çocukların ve gençlerin bağımsız işlev becerilerini, fiziksel gelişimini, akademik yeterliğini ve dil gelişimini içermektedir. Sosyal beceriler ise, üç alt boyuttan oluşmaktadır. kişilerarası davranışlar, kendiyle ve görevleriyle ilişkili davranışlardır. Sosyal yeterliliğe üçüncü bir alt boyut olan “akran kabulü” de eklenmiştir. Akran kabulü, hem sosyal yeterliğin bir parçası hem de yeterli sosyal davranışların bir sonucudur.

Kişilerarası davranışlar; otoriteyi kabul etme, konuşma becerileri, işbirliği ve oyun davranışlarını içermektedir. Kendiyle ilişkili davranışlar; duygularını ifade etme, ahlaki davranış, kendine karşı olumlu tutum geliştirme gibi davranışlardan oluşmaktadır. Görevle ilişkili davranışlar ise, uyarılara dikkat etme, sorumluluklarını yerine getirme, yönergeleri izleme, bağımsız olarak çalışma gibi davranışları kapsamaktadır.

Aşağıdaki davranışları gösteren bireyler sosyal yeterliliğe sahiptirler. Selamlama, Sınıf arkadaşıyla konuşma, Davranışlara olumlu ve olumsuz tepkiler verme, Çevresindeki insanlardan övgü ve eleştiri kabul etme, Kızdırmaya, takılmaya ya da küçültücü eleştirilere cevap verme, Okul arkadaşlarının saldırgan davranışlarıyla başa çıkma.

Sosyal yeterlik; Jest ve mimik kullanma, vücut dilini yorumlama, o an gelişen durumlar üzerinde sınıf içinde konuşma ve tartışmaya katılma gibi hem sözel hem de sözel olmayan davranışları içerir. Bu davranışları doğru olarak kullanma becerisi, bireylerin sosyal yeterliklerini belirler. Sosyal yeterlik, sosyal beceriler kavramından daha geniş ve kapsamlı bir terimdir.

Sosyal beceriler, bireyin sosyal ortamlarda olumlu sosyal sonuçlar elde etmesini sağlayan, öğrenilmiş davranışlardır. Bir sosyal becerinin sergilenmesi, birden fazla davranışta bulunmayı gerektirebilmekte, bu davranışlar sosyal davranışlar olarak adlandırılmaktadır.

Sosyal davranışlar; bireysel, ayrılabilen, gözlenebilen davranışlardır ve sosyal becerilerin alt bileşenleridir. Sosyal becerilerin tanımlanmasındaki çeşitlilik, bu becerilerin sınıflandırılmasında da görülmektedir. Bu sınıflamalardan birisine göre, sosyal beceriler dört gruba ayrılmaktadır: Kendini açıklama becerileri: Üzüntü ve mutluluk gibi hissedilenlerin açıklanması, düşüncelerin açıklanması, övgüleri kabul etme, kendisi hakkında olumlu söz söyleme. Destekleme becerileri: Yakın bulduğu kişiler hakkında olumlu sözler söyleme ve övme. Hakkını savunma becerileri: Basit isteklerde bulunma, başkalarının düşüncesi ile aynı fikirde olmama, uygun olmayan istekleri kabul etmeme. İletişim becerileri: Konuşma, problemleri konuşarak çözme.

SOSYAL BECERİ YETERSİZLİĞİ Sosyal beceri yetersizliğinin iki şekilde olduğu görülmektedir. Bunlardan birincisi; bireylerin çeşitli sosyal becerilere sahip olmadıkları, İkincisi ise; sahip oldukları halde becerileri uygun ortam ya da durumlarda kullanamadıkları şeklindedir. Yetersizlik, becerinin birey tarafından bilinmesine rağmen, beceriyi oluşturan alt basamakların sergilenememesi durumudur. Çocukların sosyal beceri gelişimlerini yaş, cinsiyet ve yetersizliklerin olup olmaması gibi etkenler olumlu ya da olumsuz olarak etkileyebilmektedir.

Yetersizliği olan bireylerin sosyal becerileri kazanamama ya da var olan becerilerini yeterince sergileyememelerinin nedenlerinden biri, devam ettiği eğitim kurumunun özellikleridir. Yetersizliği olan çocuklar ya yetersizliği olmayan akranlarından ayrı özel eğitim okullarına ya da kaynaştırma ortamlarına yerleştirilmektedirler. Kaynaştırmanın temel amaçlarından birisi, yetersizliği olan çocukların sosyal gelişimlerini arttırmaktır. Kaynaştırmaya alınan öğrenci için uygun sosyalleşme ortamı hazırlanmalı.Arkadaşları ile uygun sosyal davranışları gerçekleştirmesini sağlamaya çalışılmalı.

kişilerarası ilişkilerde, akademik çalışmalarında, Sonuç olarak sosyal becerilerde yetersiz olan çocuklar, yaşamları boyunca kişilerarası ilişkilerde, akademik çalışmalarında, duygusal-davranışsal alanlarda ve mesleki yaşamlarında çeşitli problemlerle karşılaşmaktadırlar. Bu problemlerin ortadan kaldırılması için çocukların sosyal beceri düzeylerinin artırılıp, toplumla bütünleştirilmelerinin sağlanması gerekmektedir. Gerekli olan sosyal becerilerin geliştirilmesini sağlayan davranışların çocuğa öğretilmesi gerekmektedir.

Hangi sosyal becerilerin öğretileceğine ve öğretilecek olan sosyal becerinin çocuk için gerekli olup olmadığına, çocuğun sahip olduğu ve yetersiz olduğu becerilere bağlı olarak karar vermek gerekmektedir. Sosyal beceriler öğretimine alınacak bireylere ne öğretileceğine karar vermeden önce, özelliklerini belirlemeye yönelik tanılama yapılması gerekmektedir. Ancak bu değerlendirmeler sonucunda, bir bireyin gelecekte neler öğreneceğine ilişkin gerçekçi hedefler oluşturulabilir.

Çoğu sosyal beceri programlarında kullanılan genel öğretim aşamaları bir basamaklar dizisini izlemektedir. Westwood sosyal beceri öğretiminde 6 basamaktan oluşan bir model oluşturmuştur. 1.Basamak: öğretilecek olan becerinin tanımlanması. Bu becerinin niçin önemli olduğu, oluşabilecek olan etkileşimde bu becerinin nasıl yararlı olacağı belirlenir. 2.Basamak: beceri öğretimi için seçilmiş olan çocuğa, model beceri gösterilmelidir. 3.Basamak: çocuk oluşturulan bir durum içerisinde benzer beceriyi ortaya koymalıdır.

4.Basamak: bir öğretici tarafından yapılmakta olan öğretime ilişkin, çocuğa geri bildirim sağlanmalıdır. 5.Basamak: kullanılacak olan beceri için küçük grup çalışması ya da çift kişilik çalışma etkinlikleri içerisinde ya da diğer doğal oturumlar içerisinde uygun fırsatlar sağlanır. 6.Basamak: çocuğun göstermiş olduğu davranışlar gözlenmeli ve kazanılmış olan davranışlar için pekiştireçler verilmelidir.

SOSYAL BECERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Sosyal becerilerin değerlendirilmesi beş temel grup altında toplanmaktadır. Görüşme: Kendi kendini değerlendirme:Kişinin kendini rapor ettiği bir değerlendirme tekniğidir. Gözlem Uzman, öğretmen, ana-baba, akran gibi gözlem yapabilecek kişilerin, değerlendirilecek olan kişinin çeşitli ortam ve durumlardaki rapor ve yargılarını ifade eder. Davranış dereceleme ölçekleri Bireyi en iyi tanıyan anne, baba, kardeş, akran, öğretmen gibi kişiler tarafından önceden hazırlanmış olan derecelendirme ölçeklerinin doldurulmasıyla, bireyin yetersiz sosyal becerileri belirlenebilmektedir Sosyometri:

Davranış dereceleme ölçekleri Davranış dereceleme ölçekleri, bireylerin algılayış biçimi ile başka bireylerin nitelik ve davranışları hakkındaki gözlem sonuçlarını ya da kanılarını farklı dereceler içinde saptanmasına olanak veren bir ölçme aracıdır. Derecelendirme, ya doğrudan gözlemin yapıldığı sırada ya da sonradan yapılabilir. Bireyi en iyi tanıyan anne, baba, kardeş, akran, öğretmen gibi kişiler tarafından önceden hazırlanmış olan derecelendirme ölçeklerinin doldurulmasıyla, bireyin yetersiz sosyal becerileri belirlenebilmektedir.

Sosyal becerilerin değerlendirilmesinde; bireyin sosyal becerilerinin farklı değerlendirme teknik ve ölçeklerinin kullanılmasıyla (görüşme, kendi kendini değerlendirme, gözlem, davranış derecelendirme ölçekleri ve sosyometri), farklı kaynaklardan (uzman, anne, baba, diğer aile üyeleri, öğretmen, okuldaki diğer personel, akranlar, bireyin kendisi gibi) ve farklı ortamlarda (ev, okul, klinik, oyun ortamı gibi) bilgi toplanması önerilmektedir.

Sosyal beceri öğretiminde ilk adım, çocuğun bireysel performansı doğrultusunda nereden başlanacağına ve bu çocuk için önceliklerin neler olduğuna karar vermektir. Çocuk için öncelikli gereksinimlerinin ne olduğuna karar verdikten sonra, gereksinimlere uygun eğitim programı geliştirilmelidir. Yetersiz olan becerilerin herhangi birinin sistematik olarak öğretilmesi için çeşitli müdahale programlarının yapıldığı görülmektedir. Bu programlar olmadan bile öğretmenler, çocukların günlük ders programları içerisinde sosyal beceri kazanmalarına yardım edebilirler.

Gerçek ortamlardan farklı olarak, sadece belirli davranışlar üzerine odaklanmış olan programlar, çocuğun sosyal çevresi ve normal sınıf ortamına karşılık gelmeyebilir ya da çok az gelebilir. Bu durumda öğrenilecek olan sosyal becerilerin aktarımı ve genelleştirilmesi problem olabilmektedir. Aktarım ve genelleştirme problemlerini azaltmanın bir yolu, çocuğun akran grubu ile birlikte yer alabileceği sosyal beceriler eğitim programlarının hazırlanmasıdır.

Sosyal beceriler öğretiminde aşağıda yer alan farklı yöntemler kullanılmaktadır. Rol Oynama Yöntemi Gösteri ( Demonstrasyon )Yöntemi Model Olma (Modelling) Yöntemi Coaching Yöntemi Doğrudan Öğretim Yöntemi Bilişsel Süreç Yaklaşımı Bilişsel Sosyal Öğrenme Yöntemi Akran Destekli Öğrenme Drama Sanat Terapi İşbirliğine Dayalı Öğrenme Yöntemi

Coaching Yöntemi Coaching yöntemi uygulanırken aşağıdaki işlemlere dikkat edilir. Hipotetik bir sosyal problem oluşturulması: Gerçek bir problemin inandırma biçiminde kullanılması. Bir tartışma düzenlenmesi: Heterojen bir grubun oluşturulması. Alıştırma soruları sorulması: Durumların algılanması. Kararlar verilmesi. Rol oynayacak bireylerin seçilmesi: Bireylerin rollerle eşleştirilmesi. Bireylerin durumu oynamalarına izin verilmesi. Bireylerin tepkilerinin etkililiğini değerlendirmelerine yardım edilmesi: Davranışların etkililiğinin değerlendirilmesi. Sınıf ortamıyla bütünleştirilmesi: Yeni bilgiyi kullanma fırsatlarının sağlanması. Etkileşimlere dikkat edilmesi: Övgü veya düzeltici geribildirim sağlanması. Sosyal bilgiyi genelleştirilmesi: Başka zamanlarda, başka durumlarda başka kişilerle uygulanması.

Bilişsel Süreç Yaklaşımı Sosyal beceri öğretim programlarının hazırlanmasında göz önüne alınan yaklaşımlardan bir diğeri, bilişsel süreç yaklaşımı ya da problem çözme yaklaşımı olarak adlandırılan yaklaşımdır. Bu yaklaşım ile, bireylerin olayları analiz etme ve sıraya koyma ile ayırt etme becerisinin gelişmesi sağlanmaktadır. Bireyi düşünmeye yönlendiren bir yaklaşımdır.

Bilişsel Sosyal Öğrenme Yöntemi Bu yönteme göre, çocuklar bir modeli gözleyerek ya da sözel yönergeleri dinleyerek öğrenirler. Yani, deneyimlerden bilişsel bir davranışın sunulmasıyla becerileri öğrenebilirler. Öğrenmenin sonunda, çocuklar bu becerileri sergileyecekleri örnek davranışlarına ya da performanslarına rehberlik edecek şekilde kullanabilirler.

TEŞEKKÜRLER