SES TEMELLİ CÜMLE YÖNTEMİ ÖZCAN PALAVAN

Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, 2004–2005 deneme 2005–2006 tüm yurtta Programda ortaya konulmuş bulunan yöntem, “ Ses Temelli Cümle Yöntemi” olarak adlandırılmıştır.

Ses Temelli Cümle Yönteminin Özellikleri

ilk okuma-yazma öğretimi, dinleme, konuşma becerilerinden kopuk değil Türkçe öğretiminin beş öğrenme alanı ile birlikte yürütülmektedir.

Türkçede her harf bir sesi karşıladığından bu yöntem Türkçenin ses yapısına uygundur.

Bu yöntem öğrencilerin duyduğu ve çıkardığı seslerin bilincine varmasını sağlamaktadır.

Öğrencilerin bütün sesleri öğrenmesi, yazma sürecinde kelimeleri doğru yazmalarını sağlamaktadır.

yazının harflerin birleştirilmesiyle; Öğrenci yazı ile konuşma arasındaki benzerlikleri görmekte, yazının harflerin birleştirilmesiyle; konuşmanın ise seslerin birleştirilmesiyle yapıldığını anlamaktadır.

Öğrencilerin sözlü dilden yazılı dile geçmesini kolaylaştırmaktadır.

Ses Temelli Cümle Yönteminin İlkeleri

Öğrencinin ön bilgilerinden hareket edilmelidir. Anlamlı heceler elde edilmelidir.

Oluşturulacak hecelerde şu ölçütlere dikkat edilmelidir. Kolay okunması. Dilde kullanım sıklığına sahip olması. Anlamının açık ve somut olması. Anlamı görselleştirilebilir olması (canlandırılabilir, resmedilebilir vb.). İşlek hece yapısına sahip olması.

Kısa sürede cümlelere ulaşılmalıdır. İmkânlar ölçüsünde görsellere başvurulmalıdır.

Hece tablosu hiçbir şekilde kullanılmamalıdır.

Öğrenilenlerin kalıcılığı sağlanmalıdır. Yeni öğrenilenleri önceki öğrenilenlerle ilişkilendirme. Öğrenci defterlerine yazma. Okuma ve yazılanları sergileme. Çalışma kitaplarında yer alan etkinlikleri yapma.

Ses Temelli Cümle Yönteminin Aşamaları

1. İlk okuma-yazmaya hazırlık

2. İlk okuma-yazmaya başlama ve ilerleme

3. Okuryazarlığa ulaşma

İlk Okuma-Yazma Etkinlikleri

HAZIRLIK

A. Öğrencileri sıralara yerleştirme 1. GENEL HAZıRLıK: A. Öğrencileri sıralara yerleştirme B. Kendinizi tanıtma

C. Öğrencilerinizin kendilerini tanıtmaları

D.Sınıf ortamını tanıma 1. Sınıfta neler yapacaklarını tartışma 2. Sınıf içi kuralları belirleme

E. Sınıfta bulunan eşyaları inceleme

F. Okulun bölümlerini tanıma

G. Öğrencileri tanıma 1. Sağlık 2. Kurallara uyumu 3. Arkadaşlarıyla uyumu 4. Öğrenme alışkanlıkları

H. Aileyi Hazırlama

2. OKUMAYA HAZıRLıK kitap seçme Kitaplarını açma, sayfalarını çevirme, kapatma Kısa masal, öykü, fıkra, tekerleme vb. öğrencilerinize okuma Okunanların görsellerini yorumlama Görselleri yorumlayarak kitabı anlatmak Birlikte belirlenen bir kitabın içeriğini görsellerden tahmin etme Tahminlerinin doğruluğunu sizin okumanız ardından kontrol etme

A. Küçük kasları hazırlama 3. YAZMAYA HAZıRLıK A. Küçük kasları hazırlama Elma, armut toplama taklidi yapma Direksiyon çevirme taklidi yapma Parmak uçları ile koşan at taklidi yapma (yavaş, hızlı, çok hızlı)

Labirent bulmacada yolu çizerek takip etme B. Karalamalar yapma Çember çizme Tekerlek yapma Kuş yuvası yapma Labirent bulmacada yolu çizerek takip etme

C. Düzenli Çizgiler Çizme Yılan kıvrımını çizme Yanyana tepeler çizme Deniz dalgası çizme

ı̇LKOKUMA YAZMAYA BAŞLAMA VE ı̇LERLEME

1. SESİ HİSSETME VE TANıMA

A.Tanıtılacak SESİ Anlamlı hale getirme: Tanıtılacak ses ile ilgili drama yapılabilir, Tanıtılacak ses ile ilgili tekerleme, şarkı söylenebilir, Tanıtılacak sesin geçtiği bir öykü anlatılabilir,

B. Öğrencilerin ön bilgilerini harekete geçirme Sesin geçtiği kelimelere örnekler vermeleri istenebilir, Öğrencilerin adlarında bu sesin geçtiği örnekler bulunabilir

C. Görsellerden yararlanarak sesi hissetme ve tanıma OYUN Öğrencilerden gösterilen görsellerde tanıtılan ses geçiyorsa sıralarına tıkırdamaları, geçmiyorsa herhangi bir ses çıkarmamaları istenebilir. B-O-S Daha önce çalışılan ve sesin geçtiği görseller seçilerek sesin başta mı ortada mı ya da sonda mı geçtiğine karar vermeleri istenebilir.

D.Ölçme ve Değerlendirme Söylenilen kelimede sesin geçip geçmediğini söylemeleri istenebilir, Sesin geçtiği kelimelere kendilerinin örnekler vermeleri istenebilir, Bir dizi görsel arasından tanıtılan sesin geçtiği görseli bulmaları istenebilir. Gösterilen görselde sesin geçip geçmediğine karar vermeleri istenebilir.

2. SESİ OKUMA VE YAZMA

A. Sesin yazılışını öğrenme Sesleri sembolleştireceğinizi belirtiniz. Harfin yazılışını parmaklarını kullanarak havada yazıyormuş gibi taklit etmelerini isteyebilirsiniz,

B. Sesi satır çizgilerine yazma Tahtaya bitişik eğik yazıya uygun olarak yazınız Fotokopi yaparak satır çizgilerine yazılmış kılavuz harfler üzerinden gitmelerini sağlayabilirsiniz, Yazı defterlerine satır çizgilerinde yazmalarını isteyebilirsiniz.

C. Yazılan sesi farklı karakterlerle (dik temel harflerle) yazılmış metinler üzerinde buldurma

D. Ölçme ve Değerlendirme Dikte çalışması ile söylenileni yazmalarını isteyebiliirsiniz, Bir dizi sembol arasından söylenilen sesin harfini bulmalarını isteyebilirsiniz, Dik temel harflerle yazılmış metinler üzerinde tanıtılan sesin harfini bulup göstermeleri ve okumaları istenebilir.

3. Hece, Kelime, Cümle ve Metin Oluşturma

A. Hece oluşturma Öğrenilen ilk iki sesin ardından hece oluşturunuz. Bir kartona öğrencilerin görebileceği büyüklükte önüne sesli harfi, arkasına sessiz harfi yazınız. Gösterdiğiniz tarafta yer alan sesi çıkarmalarını isteyiniz. Seri biçimde önce sesli harfi okumalarının hemen ardından sessiz harfin yazılı olduğu tarafı çeviriniz.

Sınıfınızı iki gruba ayırarak bir gruba sesli harfi okumalarını diğer gruptan sessiz harfi okumalarını isteyiniz.

B. Hece ile çalışma Hece anlamlı hale getirilmelidir. , Bu amaçla resim yaptırılabilir. Canlandırma yaptırılabilir. Bir öykü oluşturulabilir. Şarkı söylenebilir.

Türkçe kitaplarında üretilen hece buldurularak okumaları istenebilir.

C. Kelime ve cümle oluşturma “ el “ hecesi örneğinde açık heceye geçiş için şu işlemlerin yapılması önerilmektedir. “el “ hecesini okuyup, yazmalarını sağlayınız. Bu hecenin sonuna daha önce öğrendikleri “e” sesini getirerek ikisini birlikte okuma denemeleri yaptırınız. el e ele el ele elele

Tahtada “ele” yazarak nasıl okunabileceğini sorunuz. Onların deneyerek bulmalarına özen gösteriniz. Üretilen yeni kelimeyi defterlerine yazmalarını isteyiniz.

Kelime anlamlı hale getirilmelidir. Bu amaçla resim yaptırılabilir. Canlandırma yaptırılabilir. Bir öykü oluşturulabilir. Şarkı söylenebilir.

Örneğin “el ele” oluşturularak “oynaya oynaya gelin çocuklar; el ele, el ele verin çocuklar” şarkısı söylenebilir. El ele tutuşan çocukların resimleri yaptırılabilir.

Açık hece A. “ ele” kelimesini okuyup yazmalarını sağlayınız. B. Birkaç defa okuttuktan sonra “ le “ hecesini kapatarak “ e “harfini yalnız bırakınız. “ e “ sesini okutunuz. Tahtaya “ele” yazarak bir öykü oluşturabilirsiniz.

C. “e” sesini daha önce öğrenmişlerdi. “ele” içinde “e” kapatılarak geriye kalan okutulmaya çalışılır. Bu yapılan işlem doğru okuma yapılıncaya kadar tekrarlanır. “e” ve “le” ayrı ayrı yazılarak okunur. D. “le“ hecesi ile ölçme ve değerlendirme çalışmaları yapılabilir. E. “ le “ hecesini tabloya yazınız. Öğrencilerin de kendi tablolarına yazmalarını sağlayınız.

Büyük harflerin öğrenilmesi “ a “ sesini ele alınız. Önceki öğrenilen “ l “ sesi ile “ a “ sesini yanyana getirerek “ al “ kelimesini oluşturunuz. “ al “ kelimesine “ a ” sesini ekleyerek “ ala “ kelimesini oluşturunuz. “ ala “ kelimesinden “ la ” hecesini elde ediniz.

E. “ la “ hecesini kullanarak yeni kelimeler oluşturunuz. Bu kelimelerden yararlanarak cümleler yapınız. F. Oluşturulan kelimeler arasında özel ad olan kelimelerden yararlanılarak büyük harf tanıtımı yapılabilir. “ Ela “ örneğinde büyük harfi şu işlemleri uygulayarak kazandırabilirsiniz.

“ ela” bir göz rengi “ Ela” insan adı 1.“ ela “ kelimesinin anlamı üzerinde durularak bu kelimenin aynı zamanda insan adı olduğu belirtilir. İnsan adlarının farklı yazıldığı açıklanarak insan adı olan “ela” kelimesinin yazımı tahtada gösterilir. “ ela” bir göz rengi “ Ela” insan adı 2. Her iki kelime alt alta tahtada yazılarak “e” sesinin küçük ve büyük harf karşılıklarının ayırt edilmesini sağlayınız. 3. Öğrencilerinizin sizi izlemelerini isteyiniz ve tahtaya “Ela” kelimesini yazınız.

4. Büyük harfin nasıl yazıldığı üzerinde alıştırmalar yaptırınız. Bağımsız olarak “Ela” kelimesinden hareketle “ E” nin yazımı üzerinde durabilirsiniz. 5. Öğrencilerinizin tahta üzerinde yazmalarını, kılavuz yazı üzerinde yazmalarını sağlayınız. Bu çalışmaların ardından satır çizgilerinde kelimeyi yazdırınız. “E “ harfıni bitişik yazı ile doğru biçimde yazmalarına dikkat ediniz.

D. Metin Oluşturma Öğrenilen kelimelerden ve cümlelerden yararlanılarak metin oluşturulmalıdır. Ayrıca kendi oluşturdukları farklı metinleri okumaları teşvik edilmelidir

Okur Yazarlığa Ulaşma

Öğrencilerin şiirleri, tekerlemeleri, hikâyeleri ve okuma kaynaklarından seçtikleri metinleri sınıftaki arkadaşlarına okumaları sağlanmalıdır. Ayrıca kendilerini yazılı olarak ifade etmeleri ve yazılanları okuyarak paylaşmaları sağlanmalıdır. Yazılarını tek çizgili defter satırı üzerinde yazmalıdırlar.

BİTİŞİK EĞiK YAZININ GÜZELLİKLERİ Bitişik eğik yazı, geri dönüşlere izin vermemektedir. Bu durum yazının akıcı ve doğru yönde gelişimini sağlamaktadır. Bitişik eğik yazı, harflerin doğru yazımını desteklediğinde harflerin yazılış yönlerinin karıştırılması sorununun ortaya çıkmasını önlemektedir.

Bitişik eğik yazıdaki süreklilik, düşüncedeki süreklilik ile örtüşmekte ve birbirini desteklemektedir. Böylece yazıda kazanılan bu akıcılık okuma becerisine de yansımaktadır. Dik temel harflerin ardından bitişik eğik yazı harfleri ile yazmaya başlayan öğrenciler bitişik eğik yazıya geçişte güçlük çekmektedirler.

Bitişik eğik yazı alışkanlığı, öğrencilerin diğer yazı karakterleriyle yazılmış metinleri okumalarında problem çıkarmamaktadır. Bitişik eğik yazı, sentez yöntemine uygun olduğundan “Ses Temelli Cümle Yöntemi” ile ilk okuma-yazma öğrenme sürecini kolaylaştırmaktadır