Emeklilik Sisteminde Piyasacı Dönüşüm: Emekli ve Yoksul Aziz Çelik Aziz Çelik Şubat 2009

2 Sosyal Güvenlik Sisteminin Sorunları Kapsam Sosyal sigorta ve sağlık haklarının yetersizliği Finansman Örgütlenme Norm ve Standart Birliği Kapsam Sosyal sigorta ve sağlık haklarının yetersizliği Finansman Örgütlenme Norm ve Standart Birliği

3 Sistem Neden Aksıyor? Devlet Katkısı Yokluğu Siyasi Vesayet Fonlar Ucuz Kaynak Olarak Kullanımı Kayıtdışılık Kliyentalist politikalar Piyasacı politikalar Devlet Katkısı Yokluğu Siyasi Vesayet Fonlar Ucuz Kaynak Olarak Kullanımı Kayıtdışılık Kliyentalist politikalar Piyasacı politikalar

4 Yönetim Kurulu ve Genel Kurul Sosyal güvenlik-siyasi vesayet

5 “Reformun” İdeolojik Gerekçesi-1 “Devlet bütçesinden karşılanan bu açıklar, ülkemizin borçlarını ve faiz oranlarını artırmakta, hayat pahalılığına, yatırımlarda daralma ve işsizliğe yol açmaktadır. Bunun sonucunda işsizlik oranı artmakta ve gelir dağılımı giderek bozulmaktadır. Sosyal güvenlik sistemimizin mevcut yapısı, ülke ekonomisinin geleceğini ve toplumsal barışı tehdit etmektedir” Beyaz Kitap, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sosyal Güvenlik Reform Önerisi, Temmuz 2004, önsöz “Devlet bütçesinden karşılanan bu açıklar, ülkemizin borçlarını ve faiz oranlarını artırmakta, hayat pahalılığına, yatırımlarda daralma ve işsizliğe yol açmaktadır. Bunun sonucunda işsizlik oranı artmakta ve gelir dağılımı giderek bozulmaktadır. Sosyal güvenlik sistemimizin mevcut yapısı, ülke ekonomisinin geleceğini ve toplumsal barışı tehdit etmektedir” Beyaz Kitap, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sosyal Güvenlik Reform Önerisi, Temmuz 2004, önsöz

6 “Reformun” İdeolojik Gerekçesi-2 “Sosyal güvenlik sistemi kaynaklı kamu borç stokundaki bu artış, bir yandan faiz oranlarının yükselmesine yol açarken bir yandan da geleceğe ilişkin belirsizliği artırarak enflasyonun yükselmesine yol açmaktadır. Ayrıca, bütün bunlar yatırımları olumsuz etkilemekte ve sürdürülebilir büyüme oranlarına ulaşılmasını engellemektedir. Bunun sonucunda işsizlik oranı artmakta ve gelir dağılımı giderek bozulmaktadır” Beyaz Kitap, Nisan 2005, s. 14. “Sosyal güvenlik sistemi kaynaklı kamu borç stokundaki bu artış, bir yandan faiz oranlarının yükselmesine yol açarken bir yandan da geleceğe ilişkin belirsizliği artırarak enflasyonun yükselmesine yol açmaktadır. Ayrıca, bütün bunlar yatırımları olumsuz etkilemekte ve sürdürülebilir büyüme oranlarına ulaşılmasını engellemektedir. Bunun sonucunda işsizlik oranı artmakta ve gelir dağılımı giderek bozulmaktadır” Beyaz Kitap, Nisan 2005, s. 14.

7 Piyasacı Emeklilik Reformlarının Özellikleri Toplumsal ihtiyaçları piyasaya tabi kılmak, Sosyal hakları metalaştırmak, Sosyal sigortadan özel sigortaya Sadece çalışmaya-istihdama bağlı emeklilik hakkı anlayışı Toplumsal ihtiyaçları piyasaya tabi kılmak, Sosyal hakları metalaştırmak, Sosyal sigortadan özel sigortaya Sadece çalışmaya-istihdama bağlı emeklilik hakkı anlayışı

8 “Açık” mı var?

9 AB’de Sosyal Güvenliğe Kamu Katkısı Eğilimi

10 “Reformun” Temel Parametreleri DAHA GEÇ, DAHA GÜÇ EMEKLİLİK VE HAK SAHİPLİLİĞİ DAHA DÜŞÜK EMEKLİ VE HAK SAHİBİ AYLIĞI DAHA ÇOK PRİM DAHA AZ HAK DAHA AZ DEVLET KATKISI DAHA GEÇ, DAHA GÜÇ EMEKLİLİK VE HAK SAHİPLİLİĞİ DAHA DÜŞÜK EMEKLİ VE HAK SAHİBİ AYLIĞI DAHA ÇOK PRİM DAHA AZ HAK DAHA AZ DEVLET KATKISI

11 Aylık Bağlama Oranı

12 Güncelleme Katsayısı “Reform” Öncesi: Tüketici Fiyatları Endeksi+Büyume Hızının Yüzde 100’ü (Enflasyon ve Milli Gelir Artışının Tamamı) “Reform”: TÜFE+Büyümenin Yüzde 30’u “Reform” Öncesi: Tüketici Fiyatları Endeksi+Büyume Hızının Yüzde 100’ü (Enflasyon ve Milli Gelir Artışının Tamamı) “Reform”: TÜFE+Büyümenin Yüzde 30’u

13 Eski Emeklilerin Aylıkları da Düşecek Halen emekli olanların aylıkları parasal olarak (nominal) düşmeyecek Ancak göreli olarak düşecek, Emeklinin Milli Gelir içindeki payı azalacak, emekli yoksullaşacak Halen emekli olanların aylıkları parasal olarak (nominal) düşmeyecek Ancak göreli olarak düşecek, Emeklinin Milli Gelir içindeki payı azalacak, emekli yoksullaşacak

14 Eski Emeklinin Aylığı Nasıl Düşecek? Emekli Aylığı 1 Emekli Aylığı 2 Enflasyon B ü y ü me Enflasyo n+B ü y ü me , %4%14% , , %4%14% , , %4%14% , ,481.59%4%13% , ,674.19%4%13% , ,891.89%4%13% , ,137.78%4%12% , ,394.28%4%12% , ,681.68%4%12% , ,003.37%4%11% , ,333.77%4%11% , ,700.47%4%11% , ,107.56%4%10%

15 Yeni Çalışanın Emekli Aylığı İşe Giriş2008 Emeklilik Hak Ediş2032 Prim G ü n PEK Aylık Alt Sınır638 En D ü ş ü k Aylık (2008) 576 Oran90% “ Reform ” : Y ü zde 50 Aylık Bağlama ve Y ü zde 30 B ü y ü me 2032 PEK Aylık Alt Sınır2961 Emekli Aylığı1773 Oran60% “ Reform ” Ö ncesi: Y ü zde 65 Aylık Bağlama ve Y ü zde 100 B ü y ü me 2032 PEK Aylık Alt Sınır2961 Emekli Aylığı3217 Oran109% Bug ü nk ü Rakamlarla 382.8

AKP ÖĞRENİYOR! Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına Görüşmekte olduğumuz 114 sıra sayılı Kanun Tasarısının 6 ncı maddesiyle değiştirilen 506 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin aşağıdaki şekilde değiştirilmesini arz ve teklif ederiz. 12 Ağustos 1999 Önerilen Metin: "A) Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığından yararlanabilmesi için, a) Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş olması ve en az 5000 gün veya b) Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş olması, 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olması şarttır." Abdullah Gül, Bülent Arınç, Cemil Çicek, Rıza Ulucak, İsmail Kahraman, Mehmet Ali Şahin, Salih Kapusuz, Osman Pepe, Veysel Candan, Eyüp Fatsa, Temel Karamolloğlu ve arkadaşları AKP ÖĞRENİYOR! Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına Görüşmekte olduğumuz 114 sıra sayılı Kanun Tasarısının 6 ncı maddesiyle değiştirilen 506 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin aşağıdaki şekilde değiştirilmesini arz ve teklif ederiz. 12 Ağustos 1999 Önerilen Metin: "A) Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığından yararlanabilmesi için, a) Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş olması ve en az 5000 gün veya b) Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş olması, 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olması şarttır." Abdullah Gül, Bülent Arınç, Cemil Çicek, Rıza Ulucak, İsmail Kahraman, Mehmet Ali Şahin, Salih Kapusuz, Osman Pepe, Veysel Candan, Eyüp Fatsa, Temel Karamolloğlu ve arkadaşları

17 “Sigortalının her takvim yılına ait prime esas kazancı, … tüketici fiyatları endeksindeki artış oranı ve gayri safî yurtiçi hâsıla sabit fiyatlarla gelişme hızı kadar ayrı ayrı artırılarak bulunan yıllık kazançlar toplamının, toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama günlük kazancın 360 katı, aylığın hesaplanmasına esas ortalama yıllık kazancı oluşturur. Aylık bağlama oranı, sigortalının toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 gününün her 240 günü için yüzde 3,5, sonraki 5400 günün her 240 günü için yüzde 2 ve daha sonraki 240 günü için yüzde 1,5 oranlarının toplamıdır. Aylık bağlama oranı yüzde 70’ten az olamaz.” Önerge sahipleri: Abdullah Gül, Abdülkadir Aksu, Bülent Arınç, Cemil Çiçek, Mehmet Ali Şahin, Osman Pepe, Salih Kapusuz ve çok sayıda başka imza (TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 21, Yasama Yılı 1, 50. Birleşim ) “Sigortalının her takvim yılına ait prime esas kazancı, … tüketici fiyatları endeksindeki artış oranı ve gayri safî yurtiçi hâsıla sabit fiyatlarla gelişme hızı kadar ayrı ayrı artırılarak bulunan yıllık kazançlar toplamının, toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama günlük kazancın 360 katı, aylığın hesaplanmasına esas ortalama yıllık kazancı oluşturur. Aylık bağlama oranı, sigortalının toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 gününün her 240 günü için yüzde 3,5, sonraki 5400 günün her 240 günü için yüzde 2 ve daha sonraki 240 günü için yüzde 1,5 oranlarının toplamıdır. Aylık bağlama oranı yüzde 70’ten az olamaz.” Önerge sahipleri: Abdullah Gül, Abdülkadir Aksu, Bülent Arınç, Cemil Çiçek, Mehmet Ali Şahin, Osman Pepe, Salih Kapusuz ve çok sayıda başka imza (TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 21, Yasama Yılı 1, 50. Birleşim ) Aylık Bağlama Oranı ve Milli Gelirden Pay Alınması Hakkında Önerge

18 “Bu tasarı, Türkiye gerçeklerine aykırı bir tasarıdır”! “Bu tasarı, Türkiye gerçeklerine aykırı bir tasarıdır. Bu tasarı, bilimsel analizin ürünü değildir. Bu tasarı, kâr ve zarar mantığına göre hazırlanmış bir tasarıdır. Bu tasarı, sosyal kaygıları dikkate almamaktadır. Ayrıca, bu tasarı, Anayasa’nın sosyal devlet olma özelliğini ve sosyal güvenlik hakkını da dikkate almayan bir tasarıdır.” “Bu tasarının, kurumların finans sorununu çözemediğini ifade ediyoruz. Siyaseten bakacak olursak, bu tasarının, iktidar partilerine bir getirisi de yok. “Peki, bu inat neden?” diye sorduğumuz zaman, karşımızda, yine, bu kürsüden, çok değerli bir iktidar partisi milletvekili, burada “54 üncü hükümet, IMF’yi oyalayarak 50 ve 55 yaş üzerinde tasarı hazırladı; fakat, bunun mefhumu muhalifini alırsak, biz, IMF’yi filan oyalamıyoruz, IMF’nin dediğine ram olduk, IMF’ye teslim olduk” der mahiyette ifadede bulundular.” “Bu tasarı, Türkiye gerçeklerine aykırı bir tasarıdır. Bu tasarı, bilimsel analizin ürünü değildir. Bu tasarı, kâr ve zarar mantığına göre hazırlanmış bir tasarıdır. Bu tasarı, sosyal kaygıları dikkate almamaktadır. Ayrıca, bu tasarı, Anayasa’nın sosyal devlet olma özelliğini ve sosyal güvenlik hakkını da dikkate almayan bir tasarıdır.” “Bu tasarının, kurumların finans sorununu çözemediğini ifade ediyoruz. Siyaseten bakacak olursak, bu tasarının, iktidar partilerine bir getirisi de yok. “Peki, bu inat neden?” diye sorduğumuz zaman, karşımızda, yine, bu kürsüden, çok değerli bir iktidar partisi milletvekili, burada “54 üncü hükümet, IMF’yi oyalayarak 50 ve 55 yaş üzerinde tasarı hazırladı; fakat, bunun mefhumu muhalifini alırsak, biz, IMF’yi filan oyalamıyoruz, IMF’nin dediğine ram olduk, IMF’ye teslim olduk” der mahiyette ifadede bulundular.”

19 Devletin İçini Öğrenen Bakan! “ Benim 1999 yılında yeni milletvekili olduğumda, muhalefet sıralarından kalkıp yaptığımız bir konuşmayı sık sık hatırlatıyor arkadaşlarımız. Yani bir anlamda şunu söyleyebiliriz: Diyelim ki ben o gün yanlış yapmışım, yeni bir milletvekili olarak ben yanlış yapmışım. Bunu, bugün devlette, kamuda önemli bir görev alan bir bakan olarak bunu ifade etmeyi de zül filan telakki etmiyorum, bir dürüstlüğün gereği olarak ifade ediyorum. (...) Devletin içini de bilmediğimiz için, (...) biz bu konuşmayı yapmış olabiliriz ama bugün bir farklı gerçek var.” (27 Mart 2008, TBMM)

20 Sosyal Güvenliğe Yüzde 1 Yeni Stand-by düzenlemesi ile ilgili olarak 26 Nisan 2005 tarihinde IMF’ye sunulan Niyet Mektubunda sosyal güvenlik sistemine halen yüzde 4,5 olan bütçe desteğinin yüzde 1’e düşürülmesinin temel hedef olduğunu belirtildi ve sosyal güvenlik reformunun meclisten geçirileceği taahhüt edildi. 59. Hükümet Başbakan Tayyip Erdoğan,Devlet Bakanı Cemil Çiçek, Devlet Bakanı Mehmet Ali Şahin, Dışişleri Bakanı Abdullah Gül… Yeni Stand-by düzenlemesi ile ilgili olarak 26 Nisan 2005 tarihinde IMF’ye sunulan Niyet Mektubunda sosyal güvenlik sistemine halen yüzde 4,5 olan bütçe desteğinin yüzde 1’e düşürülmesinin temel hedef olduğunu belirtildi ve sosyal güvenlik reformunun meclisten geçirileceği taahhüt edildi. 59. Hükümet Başbakan Tayyip Erdoğan,Devlet Bakanı Cemil Çiçek, Devlet Bakanı Mehmet Ali Şahin, Dışişleri Bakanı Abdullah Gül…

21 Emeklilik “Reformu”-Tehditler sayılı İş Yasası Esnek ve güvencesiz çalışma biçimleri Düzensiz ve emekliliği zorlaştırıcı çalışma biçimleri Emekli olamayacaklar Primsiz ödemeler yasası yok 4857 sayılı İş Yasası Esnek ve güvencesiz çalışma biçimleri Düzensiz ve emekliliği zorlaştırıcı çalışma biçimleri Emekli olamayacaklar Primsiz ödemeler yasası yok

22 Yaş: 58-60’tan 65’e Prim gün sayısı: 7200 mü? Emekli Aylık Bağlama Oranlarının Düşüşü Refom: Alt Sınır Yüzde Reform Öncesi Fiili Durum yüzde 90 Güncelleme Katsayısı: Gelişme hızının yüzde 100’ü yerine yüzde 30’u Yaş: 58-60’tan 65’e Prim gün sayısı: 7200 mü? Emekli Aylık Bağlama Oranlarının Düşüşü Refom: Alt Sınır Yüzde Reform Öncesi Fiili Durum yüzde 90 Güncelleme Katsayısı: Gelişme hızının yüzde 100’ü yerine yüzde 30’u Emeklilik “Reformu”-Tehditler-2

23 Emeklilik “Reformu”-Tehditler-3 Geç ve güç emeklilik 65 Yaşında-Tezgah Başında-İş Güvencesi Sorunu Yaşlı İstihdamının Eğretileşmesi Ne Emekli Ne Çalışan Emekli aylıklarının düşmesi Emekli Yoksulluğu Gelir Eşitsizliğinin Artışı Emekliler Arasında Eşitsizlik Emeklilik Sistemine Kamu Katkısının Azalması Piyasalaşma/Metalaşma Geç ve güç emeklilik 65 Yaşında-Tezgah Başında-İş Güvencesi Sorunu Yaşlı İstihdamının Eğretileşmesi Ne Emekli Ne Çalışan Emekli aylıklarının düşmesi Emekli Yoksulluğu Gelir Eşitsizliğinin Artışı Emekliler Arasında Eşitsizlik Emeklilik Sistemine Kamu Katkısının Azalması Piyasalaşma/Metalaşma

Piyasa Toplumunun Emeklisi: Yoksul ve Mutsuz