Beden Dili Dersi Öğr. Gör. Melis YALÇIN Konu 1: “GÖSTERGEBİLİMSEL ANALİZ” Konu 2: “TOPLUMSAL CİNSİYETE BAĞLI BEDEN DİLİ FARKLILIKLARI” Beden Dili Dersi Öğr. Gör. Melis YALÇIN

Göstergebilim Kavramı Göstergebilim, 20 yy’ın gereksinimlerine cevap vermekte olan, bundan dolayı da 20 yy’da oluşmuş bir bilim dalıdır. Göstergebilim, dilbilimsel metotları nesnelere uygulayan, her şeyi (oyunlar, jestler, yüz ifadeleri, edebiyat eserleri, müzik parçaları…) dille betimlemeye ve dilsel olmayan bütün olguları da dil metaforuna dönüştürerek açıklamaya çalışan bir bilimdir.

Çağdaş Göstergebilimin Öncüleri Charles Sanders Peirce ve Ferdinand de Saussure Göstergebilimin bağımsız bir bilim dalına dönüşmesini sağlayan kişi C. H. S Peirce, bütün olguları kapsayan bir göstergeler kuramı tasarlamış ve mantıkla özdeşleştirdiği bu kavrama, “semiyoloji” adını vermiştir. “Obje-simge-yorumlayan” arasındaki ilişkiyi ele almıştır.

F. de Saussure “Dil, kavramlar belirten bir göstergeler dizgesidir; bu özelliğiyle de yazıyla, sağır dilsiz alfabesiyle, simgesel törenlerle, incelik belirten davranış biçimleriyle, askerlerin kullandığı işaretlerle vb. karşılaştırılabilir.

Gösteren Bir düşünceyi ya da anlamı dile getirmede kullanılan sözcük ya da sözcükler olarak tanımlanmaktadır. Gösteren, gösterge’nin maddi olan parçası, anlamlandırma sürecinin maddi varlığıdır. Bir “şey” in anlamlandırılmadan önceki hali gösteren olarak ele alınmaktadır. Bu herhangi bir “şey” olabilir, bir nesne, bir sözcük, bir ses. Her zaman maddi bir varlıktır.

Gösterilen . Bir göstereni anlama ya da fikir yürütmede kullanılan kavram olarak bilinmektedir. Gösterilen Ferdinand de Saussure’e göre, göstergeyi bir araya getiren kavram ikilisinden biri olup, göstergenin vurgulayıp, gönderme yaptığı zihinsel kavramı dile getirmektir. Göstereni yorumlarken ifade edilen düşünce, kelime ve anlamdır.

Düz Anlam Düz anlam, anlamlandırmanın ilk düzeyidir ve “bu düzey göstergenin göstereni ve gösterileni arasındaki ilişkiyi ve göstergenin dışsal gerçeklikteki gönderisiyle ilişkisini betimler. Yan Anlam Yan anlam ise Barthes’in, “anlamlandırmanın ikinci düzeyi olarak gösterdiği ve göstergenin kullanıcıların duygularıyla ya da heyecanlarıyla ve kültürel değerleriyle bir araya geldiğinde meydana gelen etkileşimi anlatmaktadır

Gösterge Bir başka şeyi temsil eden ya da imleyen şey anlamına gelmektedir. Kuramsal dilbilimin önde gelen ismi Ferdinand de Saussure’e göre, anlamın temel birimi olan gösterge, gösteren ve gösterilen olarak anılan iki unsurdan meydana gelmektedir. Bunlar arasındaki ilişki nedensizdir, saymacadır, toplumsal uzlaşmaya dayanır. Göstergeyi tanımlamak gerekirse; gösterge olarak kabul edilen maddi bir varlığın yorumlanmasıyla ortaya çıkan perde arkası mesaj veya vurgudur.

Gösteren/Gösterilen ilişkisi Göstergeyi oluşturan gösteren/gösterilen öğeleri aslında bir bütünün ayrılmaz parçaları olarak içiçedir. Sausure’e göre Bu öğeler arasında çağrışım ilişkisi vardır ve birbirlerine sıkı bir şekilde bağlı olmaktadırlar.

Kod: Kodlar göstergelerin düzenlenme sistemleridir Kod: Kodlar göstergelerin düzenlenme sistemleridir. İletişimin toplumsal boyutudur. Tüm kodlar anlam taşır. Tüm kodlar, kullananların paylaştıkları kültürel birikimleriyle onaylarına dayanır ve uygun iletişim kanallarıyla aktarılır.

Birer Kod Olan Renklerin Anlamları Beyaz: Saflığı, temizliği ve istikrarı ifade eder. Siyah: Gücü, tutkuyu ve çoğu ülkede matemi temsil eder. Mavi: Sonsuzluğu, özgürlüğü ve sadakati ifade eder. Yeşil: Doğanın ve huzurun rengidir. Kırmızı: Canlılık ve dinamizmin rengidir. Ataklık, azim ve kararlılığı ifade eder. Sarı: En parlak ve dikkat çekici renktir. Neşe, zeka, incelik ve pratikliği ifade eder. Mor: Asalet, lüks ve itibarın rengidir. Pembe: Neşe, güven ve rahatlığı ifade eder. Turuncu: Dışa dönük olmayı ve güveni temsil eder. Lacivert: Sonsuzluk, otorite, verimlilik ve kurumsallığı ifade eder. Kahverengi: Toprağın ve doğallığın rengidir. Gri: Alçak gönüllülüğü ve dengeyi ifade eder.

Simge: Nesnesiyle onaylanan, kurallı bir bağı olan işarettir Simge: Nesnesiyle onaylanan, kurallı bir bağı olan işarettir. Toplumsal keyfiyetin kurduğu bir bağdır. Sözcükler, numaralar, vb. Terazi adaletin, beyaz güvercin barışın simgesel göstergesidir. Bütün göstergelerin anlaşılması için öğrenilmiş kazanılmış bilgiye, uzlaşmaya gereksinim vardır.

Sembol Sembol, kullanıldığı toplum ve kültür içinde kesinleşmiş bir anlamı olan bir görsel eleman olarak tanımlanmakta başka deyişle duyularla ifade edilemeyen somut nesne ve işaretleri temsil etmektedir.

ÖRNEK GÖSTERGEBİLİMSEL ANALİZ ÇALIŞMALARI

Güç ve Statü Göstergeleri

Güç ve Statü Göstergeleri

Güç ve Statü Göstergeleri

Güç ve Statü Göstergeleri

Güç ve Statü Göstergeleri

Güvensizlik Göstergeleri

Güvensizlik Göstergeleri

Güvensizlik Göstergeleri

Güvensizlik Göstergeleri

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Beden dili, biyolojik yapının yanı sıra toplum ve kültür tarafından şekillendirilmektedir. Özellikle toplum içinde kadın ve erkeklere verilen rollerin, beden dili davranışlarını üzerinde önemli derecede etkili olduğu görülür. Kadın ve erkeklerde beden dilinin farklılaşmasında biyolojik faktörlerin dışında toplumsal tarafından kadın ve erkeğe biçilen roller de önemli bir rol oynar.

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Örneğin; okul öncesi dönemde kız çocuklarının diğer kız çocuklarıyla birlikteyken rahat ve dışa dönük olmalarına karşın, kendi yaşıtları olan erkek çocuklarla bir araya geldiklerinde utangaç davrandıkları ve daha içe dönük hareketler sergilemedikleri bulgulamıştır.

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Kadınlık ve erkeklik kalıpları, çocukların çevrelerindeki yetişkinleri model almalarıyla kendilerine aktarılan değerlerle kısa zamanda çocuklar tarafından kavranmaktadır. Yetişkin erkekler kadınlarla iletişim halindeyken daha dominant (baskın) ve daha buyurgan jestlere başvurmaktadır. Kadınlar ise erkeklerle iletişim içindeyken aksi bir yol izlemektedirler.

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Pek çok araştırma göstermektedir ki; kadınlar erkeklerle iletişime girdiklerinde daha az alan kaplama, bedenlerini olabildiğinde küçültme, dinlerken ya da konuşurken daha fazla baş sallama, saçlarıyla erkeklere nazaran daha fazla oynama ya da düzeltme, ellerini kucaklarında tutma, bacaklar ve dirsekler yoluyla kapanma hareketleri yapma, otururken bacakları ve ayakları birbirine bitişik tutma, daha fazla göz kırpma ve daha fazla aşağıya yönelik bakışlara sahip olma eğilimi göstermektedir.

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Diğer yandan erkeklerin ise daha fazla ve doğrudan baktıkları, daha fazla alan kapladıkları, başlarını dik tuttukları, ayaktayken, otururken bacaklarını açtıkları, çenelerini daha çok sıvazladıkları, daha büyük ve geniş jestler yaptıkları, bacak ve ayaklarını daha fazla hareket ettirdikleri ve kollarını bedenlerinden daha uzakta hareket ettirdikleri saptanmıştır .

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Leathers, kadınlık ve erkekliğe ilişkin oluşturulmuş olan kalıp yargıların kadın ve erkeklerin beden dillerine, sözsüz iletişim kodlarına da yansıdığını ileri sürer. Bu kalıp yargılara göre kadınlar; uysal, itaatkar, bağımlı, alıngan/aşırı hassas, kaprisli, çabuk parlayan, çabuk telaşlanan, havai, konuşkan, çekingen, sevecen, düşünceli, saygılı, işbirliğini seven, destekleyici ve duyarlıdır.

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Genel olarak erkeklere ilişkin var olan kalıp yargılarda ise erkekler; görev bilinci olan, rasyonel, aktif, mantıklı, gayretli, keskin zekalı, kurnaz, kendinden emin, güçlü, baskın, palavracı, inatçı, kibirli, söz dinlemez ve fırsatçı olarak öne çıkar .

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Kadın ve Erkeklerde Kişisel Alan Kullanımı

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Kadın ve Erkeklerde Kişisel Alan Kullanımı

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Kadın ve Erkeklerde Mimik Kullanımı

Beden Dilinde Toplumsal Cinsiyete Bağlı Farklılıklar Mimiklerin kullanımı erkeklerde ve kadınlarda farklı değerlendirilebilir. Örneğin; bir kadının toplum içinde gülmemesi asık suratlı, sevimsiz veya suratsız olarak değerlendirilirken, bir erkeğin toplum içinde gülmemesi ciddi, beyefendi, karizmatik bir kişi olarak değerlendirilir. Bu durum, kadın ve erkeklerden beklenen rollerin yansımalarıdır.

Sonuç Olarak; Toplumun kadına ve erkeğe farklı roller ve sorumluluklar yüklediği, farklı haklar tanıdığı ve farklı değerlendirdiği bir yaklaşım, geçmişten günümüze kadar gelmektedir. Toplumsal cinsiyete yönelik algılamalarda başta aile olmak üzere okul, medya, iş yaşamı, ritüeller gibi tüm kurumların etkisi görülür. Toplum, kadından uyumlu, itaatkar, bağımlı, nazik, esnek ve bağımlı olmasını beklerken, erkekten ise güçlü, baskı, kurnaz, kibirli, fırsatçı olmasını bekler. Bu beklenti sonucunda kadınlar erkeklerle iletişim halindeyken onaylayıcı jest ve mimikler kullanır. Daha az alan kaplama, bedenlerini olabildiğince küçültme, otururken bacaklarını bitiştirme davranışları sergiler. Erkekler ise kadınlarla iletişim halindeyken, baskın jestler sergiler.

Kaynakça Ailes, Roger. (1996). Mesaj Sizsiniz.(Çev. Alev Önder), İstanbul: Sistem Yayıncılık. Baltaş, Z., ve Baltaş, A. (1997). Beden Dili. (İletişim Becerilerimizin Anahtarı Sessiz Dilimiz)(15. Baskı). İstanbul: Remzi Kitapevi. Başak, Suna, (2010). Genelleşmiş Güven ve Toplumsal Cinsiyet.Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 1.ss. 53-71. Bilton, T., vd (2008). Sosyoloji. (Çeviri editörü: Kemal İnal), Ankara: Siyasal Kitabevi. Connell, R.W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları Demez, G., (2005). Kabadayıdan Sanal Delikanlıya Değişen Erkek İmgesi. İstanbul: Babil Yayınları. Giddens, A. (2008). Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları. Leathers, D. (1997).Successful Nonverbal Communication-Principles and Applications.New York: Allyn and Bacon Press. Pincha, C. (2009). Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Afet Yönetimi. Uygulamacılar İçin El Kitabı.(Çev: D.K. Demirer), Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Yayınları. Web: http://gdnonline.org/resources/PinchaKitap_Turkce_RENKLI.pdf. Erişim Tarihi: 29.08.2014. Richmond V.P.-McCroskey, J.C. (2000).Nonverbal Behavior in Interpersonal Relations.New York: Allyn and Bacon Press. Scott, W. (2007). Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi. Çev: Aykut Tunç Kılıç, İstanbul: Agora Kitaplığı. Sillars, S. (1995). İletişim.(Çev. Nüzhet Akın), Ankara: Özgün Matbaa. Türk, H. B. (2008).Eril Tahakkümü Yeniden Düşünmek: Erkeklik Çalışmaları İçin Bir İmkân Olarak Pierre Bourdieu. Toplum ve Bilim, Sayı: 112, 2008, s. 119-146. Tayfun, R. (2009). Etkili İletişim ve Beden Dili.(2.Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Tunç, H. (2013). Toplumsal Değişim Sürecinde Din ve Toplumsal Cinsiyet. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Ve Din Bilimleri Anabilim Dalı,Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş. Yakın M. (2005). Geçmişten Günümüze Erkeklik Rolü Algısında Meydana Gelen Değişim. Editör: Demet Gürüz ve Ayşen Temel, İletişime Yeni Yaklaşımlar Ankara: Nobel Yayınları. Yüksel, A. (2013). Kültür ve Sözlü İletişim. Editör: Canan Uluyağcı, Sözlü ve Sözsüz İletişim, Eskişehir: Eskişehir Üniversitesi Yayınları. Zeybekoğlu, Ö. (2009). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Erkeklik Olgusu. Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Antalya.