TANIMLAMA AÇIKLAMA ÖRNEKLENDİRME KARŞILAŞTIRMA TANIK GÖSTERME BENZETME ÖYKÜLEME SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA TARTIŞMA BETİMLEME

1) TANIMLAMA Bir kavramın ya da olayın belirgin özellikleriyle tanıtılmasına tanımlama denir. Tanım kısaca “nedir” sorusuna verilen cevaptır. Sözü edilen kavram ya da varlığın ne olduğunun açıklanmasıdır. Tanımlanan şeyin okurun zihninde daha kolay belirmesi amaçlanır.

TANIMLAMA Gözlem; görme, işitme, koklama, tatma ve dokunma organlarımızla dış dünyadan sağladığımız duyumların tümüdür. İnsanları, varlıkları, olayları yani yaşamı tanımak ve kavramak istiyorsak, gözlem yapmak zorundayız. Kuşkusuz, başarılı konuşmak ve yazmak da yaşamı tanımakla, giderek bilgili olmakla gerçekleşir ÖRNEK

Tanımlama nesnel olabileceği gibi öznel de olabilir. TANIMLAMA ÖRNEK “İnsanın bazen mırıltısı, bazen çığlığıdır öykü. Kör geceye tutulan şavktır. Çölde bulunan vahadır. Bir anlığına bile olsa, bağımsızlıktır. Bir kavalcının nefesindeki ezgi, bir ekmekçinin koca hamur teknesine saldığı güzel mayadır…”

2) AÇIKLAMA Herhangi bir konuda bize bilgi ,haber veren, bizi aydınlatmak için kullanılan anlatım tekniğidir. Bu anlatım biçiminde açık, yalın ve anlaşılır bir dil kullanılır. Örneklemelerden, tanımlamalardan bolca yararlanılır.

AÇIKLAMA ÖRNEK Seyirciler önünde, sahnede gösterilmek için yazılmış eserlere tiyatro denir. Tiyatro; olay, şahıslar ve çevre olarak üç temel unsurdan oluşur. Karşılıklı konuşmalara ve olay örgüsüne dayalıdır.

3) ÖRNEKLENDİRME Bir yargı ,olay , durum ya da bilginin daha anlaşılır ve zihinde kalıcı olması için kullanılan yöntemdir. Somutlayarak anlatmaktır.

ÖRNEKLENDİRME ÖRNEK Renklerin insan psikolojisi üzerinde bazı etkileri olduğu belirlenmiştir. Beyaz, açık sarı insanı dinlendirir; pembe, mavi canlandırır; mor, kahverengi gi­bi koyu renkler yorar, karamsarlaştırır.

4) KARŞILAŞTIRMA Karşılaştırmada iki varlık, iki kavram ya da iki şey arasındaki benzerlik ve karşıtlıklardan yararlanma söz konusudur. Karşılaştırma yapılan bir parçada “ne var ki, buna karşılık, oysa, ise” gibi karşılaştırma sözleri çokça görülür.

KARŞILAŞTIRMA ÖRNEK Cömert insan ay gibidir, parlar. Etrafındaki insanları da aydınlatır. Derin merhamet gücüyle kalabalık içinde bile derhal fark edilir. Çünkü yüzü de ruhu gibi aydınlıktır. Cimri insan ise kapkara taşa benzer. Çevresini aydınlatmak şöyle dursun, etrafındaki ufacık ışık belirtilerini de kendi koyu karanlığında yok eder. Yardım etmenin, paylaşmanın yüceliğinden bir şey anlamaz.

5) TANIK GÖSTERME Anlatılmak istenilen düşüncenin başkalarının görüşlerinden , sözlerinden yararlanarak açıklanması yoludur. Yazar, okuru kendi düşüncelerinin doğruluğuna inandırmak için sözünü ettiği konuda söz sahibi olan birisinin sözünü yazısına alabilir. Böylece kendinin de haklı olduğunu belirtir.

TANIK GÖSTERME ÖRNEK Her işi yapmanın uygun bir zamanı vardır. Zaman koşullar demektir. Yani koşulların uygun olmadığı bir zamanda yapılan iş ya iyi sonuçlar vermez; ya da gereksiz zaman ve emek kaybına yol açar. Atalarımız: "Demir tavında dövülür" demiyor mu?

TANIK GÖSTERME ÖRNEK Çocuğun yetiştirilmesi sadece aileyi ilgilendirmez, bütün toplumu ilgilendirir. Gelecek onlara teslim edilmiştir çünkü. Öğretmenin buradaki rolü iyice artmaktadır. “Öğretmenler! Yeni nesil sizlerin eseri olacaktır.” sözünü, Atatürk bu bilinçle söylemiştir.

6)BENZETME Aralarında benzerlik bulunan iki varlık, iki olay ya da iki kavramdan “zayıf” olanın “güçlü” olana benzetilmesidir. Metnin hepsi olmasa bile paragrafta cümle olarak yararlanılabilir.

BENZETME ÖRNEK :“Deneme yazarı bir söz işçisidir. Onu bir kuyumcuya benzetirim ben. Kuyumcu nasıl değerli madeni bin bir özenle işleyerek çok değerli eserler oluşturursa, deneme yazarı da sözcükleri büyük bir dikkatle ve özenle bir araya getirerek eserini oluşturur.”

7)ÖYKÜLEME Olayları bir akış halinde; yer, zaman, kişi ögeleri üzerine kurulmuş bir anlatım biçimidir. Bu anlatımda amaç okuyucuyu olay içinde yaşatmaktır. Olaylar birbiri üzerinden gelişir ve zaman hızlı akar.

ÖYKÜLEME ÖRNEK :Tilki, yol başında durmuş etrafı gözetliyor muş. Karşıdan yaman bir kurtla bir çoban köpeğinin güle oynaya geldiklerini görmüş. Yanlarına gidip dostluklarının gerekçesini sormuş. Köpek: "Dün bu kurt bizim sürüye saldırdı. Birkaç koyunu boğazladı. Arkasından koştum; ama yetişemedim. Çoban da beni evire çevire dövdü. Ben de gidip eski düşmanımla dost oldum... Dostluğumuzun gerekçesi çobandır." demiş.

8) SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA Düşünceyi inandırıcı kılmak veya kanıtlamak için sayısal verilerden (istatistiklerden) yararlanmaktır.

SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA ÖRNEK :Ada pazarı Şeker Fabrikası 1953’te işletmeye açıldı. Kuruluşta günde 1800 ton olan pancar işleme kapasitesi 1980’de 6000 tona çıkarıldı. Bu büyük bir gelişme.

SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA ÖRNEK :Öğrencilerin çalışırken ara verip dinlenmeleri gerektiğini düşünenlerdenim. Mola verilmeden yapılan uzun soluklu bir çalışma, verimi düşürür. Ellişer kişiden oluşan iki ayrı gruba yüz soruluk bir test uygulanır. Grubun biri, testi hiç ara vermeden yanıtlarken, diğer gruba elli sorudan sonra 15 dakikalık dinlenme verilir. Dinlenme almayan grubun başarısı, alan grubun başarısından % 30 düşük çıkar.

9) TARTIŞMA Bir kimsenin ,herhangi bir konudaki bir düşünceye karşı çıkıp konuyla ilgili kendi düşüncesini kabul ettirmeye çalıştığı anlatım tekniğidir.

TARTIŞMA ÖRNEK Ben çağa ayak uydurmanın teknolojiyi yakından takip etmekle mümkün olacağı görüşüne katılmıyorum. Bence çağı yakalamak teknolojiyi çok iyi takip etmekle değil; çalışmak, üretken olmakla mümkün olur. Çünkü çalışan ve üreten kimse başkasının bulduğu teknolojik aletleri kullanmak yerine kendisi teknolojik alet üretir.

10) BETİMLEME Bir manzarayı, insanı ya da herhangi bir şeyi tüm ayrıntılarıyla ,okurun gözünde canlandırmak için yazılan anlatım tekniğidir. Betimlemede bir olay yoktur.

BETİMLEME ÖRNEK Yeşil dağlar arasında Manisa, akşamları morararak susar; ince rüzgârda dağılan ezan seslerinden sonra belde, derin bir sessizliğe dalar, karanlık basınca yamaçtaki evlerde cılız gaz lambalarının titrek ışıkları görünür. 

ALIŞTIRMALAR

ÖRNEK SORU Zaman durağı olmayan ve dünyanın en hızlı aracıdır. İnsana kendisini yaşamı anlamlandırmasını sağlayan bir kavramdır. Bunun da ötesinde insanı, yılları, çağları, toplumları bölümlere ayıran bir süreçtir. Bu parçada düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur? a)Benzetme b)Örneklendirme c)Tanımlama d)Tanık Gösterme

CEVAP: C

ÖRNEK SORU İnsanlar çoğaldıkça, tarım alanları azalı- yor. Nüfus artış hızının ivmesi artmasa bile, 40 yılda 6 milyara varan dünya nüfusu, 21. yüzyıl sonunda yaklaşık 40 milyarı bulur. Ne yer, ne içer bu insanlar? Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisine başvurulmuştur? A) Karşılaştırma B) Örnekleme C) Tanık gösterme D) Sayısal verilerden yararlanma

CEVAP: D

ÖRNEK SORU Yazar, denemede kişisel görüş ve bilgilerini kanıtlama gereği duymaz. Ancak makalede bu görüşleri bilimsel bir metotla sunmak ve kanıtlamak durumundadır. Bu parçada düşünceyi geliştirmek için aşağıdakilerden hangisine başvurulmuştur? A) Örneklendirme B) Tanık Gösterme C) Tanımlama D) Karşılaştırma

CEVAP: D

ÖRNEK SORU Nazım’dan “Saman Sarısı”, Orhan Veli’den “Anlatamıyorum”, Turgut Uyar’dan, “Mendilimde Kan Sesleri”, Ahmet Arif’ten “Anadolu”.... Baş ucumdan hiç ayırmadığım bazı şiirler. Bu parçada düşünceyi geliştirme yöntemlerinden hangisi kullanılmıştır? A) Tanımlama B) Örnekleme C) Açıklama D) Kanıtlama

CEVAP: B

ÖRNEK SORU Bir zamanlar bakırcılar, bakırı ateşte tutarlar; çekiçle döverek tencere, tava, güğüm yaparlardı. Ketenler ahşap tezgâhlarda elle dokunur, mekikleri göz nuruyla sarılırdı. Taş, elle yontulurdu. Kireç taşı, odun ateşi ve insan emeğiyle yakılıp kireç yapılırdı; tuğlanın çamuru ayakla çiğnenirdi. Paragrafın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Öyküleyici C) Tartışmacı B) Betimleyici D) Açıklayıcı

CEVAP: A

ÖRNEK SORU Kimi şairler, şiirin anlamdan çok güzellik yaratması gerektiğini söylerler. Aksi durumda şiirin düzyazıya döneceğini ileri sürerler. Bu konuda Ahmet Haşim, şöyle demiştir: “Şiirde anlam aramak, eti için bülbülü öldürmeye benzer.” Bu parçanın anlatımında düşünceyi geliştirme yollarından hangisine baş vurulmuştur? A) Betimleme B) Tanık gösterme C) Örnekleme D) Açıklama

CEVAP: B