Ödemeler Dengesi

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi : Bir ülke sakinlerinin diğer ülke sakinleriyle, belli bir dönemde yaptığı tüm ekonomik faaliyetlerin sistematik şekilde kaydedildiği tablodur. Bilançonun ana bölümleri şunlardır: A. CARİ İŞLEMLER HESABI B. SERMAYE HESABI C. FİNANS HESABI D. NET HATA VE NOKSAN E. REZERV VARLIKLAR GENEL DENGE Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB + KAB BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] CAB = Current Account Balance (Cari İşlemler Dengesi) KAB = Capital Account Balance (Sermaye Hesabı Dengesi) BP = 0 Dış Denge BP > 0 Dış Fazla BP < 0 Dış Açık Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (+) (-) Cari İşlemler Dengesini Etkileyen Unsurlar Y = ülkenin gelir düzeyi ; M = f(Y)+ Yf = Ticaret ortaklarının gelir düzeyi ; X = f(Yf)+ (Pf/P).R = Reel döviz kuru Pf = Yabancı ülke fiyatlarının ulusal para cinsinden ifadesi P = Yurtiçi fiyatlar R = Nominal döviz kuru Eğer Y  M ; Yf  Mf Reel döviz kuru (Pf ve P sabit iken, R)  X ve M Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (+) (-) Sermaye Hesabı Dengesini Etkileyen Unsurlar i = yurtiçi faiz oran if = yurtdışı faiz oranı De = Beklenen devalüasyon ya da depresiasyon oranı Eğer i  Yabancı sermaye girişi (if + De)  Yabancı sermaye çıkışı Uzun vadede faiz oranı (i), Cari İşlemler Dengesini de etkiler. Dış borç faizleri cari işlemlere kaydedilir (Hizmet Giderleri). Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (+) (-) BP’yi türetmek için Y ve i dikkate alınıp, Yf, P, Pf, R sabit kabul edilir. Aksi halde, BP sağa veya sola hareket eder. BP = CAB [Y] + KAB [i] (-) (+) Y  M böylece (X-M) olumsuz etkilenir. if ve De sabit kabul edilirse, i  Yabancı sermaye girişi Bu durumda, genel dış denge, gelir düzeyi ve faiz oranlarının bir fonksiyonudur. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi     Y i i Y Cari Hesap Açığı Cari Hesap Açığı BP=0 (M-X)  (M-X)2 (M-X)2 (M-X)1 (M-X)1 ) 450 Net Sermaye Girişi Y KAS1 KAS2 Y1 Y2 i i KAS BP=0 i2 i2  B  i1 i1 A Net Sermaye Girişi KAS1 KAS2 Y Y1 Y2 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi     Y i Cari Hesap Açığı Net Sermaye Girişi Cari Hesap Açığı Net Sermaye Girişi i Y (M-X)1 (M-X)2 i2 i1 KAS1 KAS2 Y1 Y2 (M-X) KAS BP=0 BP1 BP2 C A B D KAS2 ) 450     i3 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) C gibi bir noktada, milli gelir düzeyinin üzerinde bir faiz oranı (i2>Y1) olduğu için, Dış Fazla vardır. Y gibi bir noktada, milli gelir düzeyinin altında bir faiz oranı (Y1>i3) olduğu için, Dış Açık vardır. (M-X) fonksiyonunun kayma nedenleri; Yf, Reel Kur, if, De Reel KurX, M ve (M-X) fonksiyonu ile BP sağa kayar. [BP1] if  ve iNet SG ve KAS fonksiyonu ile BP sola kayar. [BP2] Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP doğrusu, üzerindeki her noktada dış dengeyi sağlayan uygun i-Y bileşimlerini gösterir. i1 Y1 Y Ülkedeki Gelir Düzeyi i Yurtiçi Faiz Oranı BP = 0 E1 i2 Y2 E2 Dış Açık E2 ' Dış Fazla Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) Bu doğru üzerinde dış denge, milli gelirin doğurduğu dış ticaret bilançosu açığının (fazlasının), faiz oranlarının uyardığı net sermaye bilançosu fazlası (açığı) ile dengelendiğini ifade eder. Y1  BP = 0 çünkü i1 faiz oranı dengesizliğe izin vermiyor. i1  BP = 0 çünkü Y1 gelir düzeyi dengesizliğe izin vermiyor. BP doğrusunun sağı, ödemeler bilançosu açığı bölgesidir. Çünkü, bu bölgede dış dengenin sağlanması için gerekli milli gelir düzeyi çok yüksek veya faiz oranı çok düşüktür. BP doğrusunun solu, ödemeler bilançosu fazlası bölgesidir. Çünkü, bu bölgede dış dengenin sağlanması için gerekli milli gelir düzeyi çok düşük veya faiz oranı çok yüksektir. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) Dış denge doğrusunun (BP) eğimi, sermaye akımlarının faiz oranlarına karşı duyarlılığına bağlıdır. Bu duyarlılık (sermayenin faiz esnekliği) ne kadar yüksek olursa, BP doğrusu o derece yatıklaşır (eğimi azalır). Y i BP BP1 BP2 Dış Fazla Dış Açık Sermaye Mobilitesi=0 Sermaye Mobilitesi= Sınırlı Sermaye Mobilitesi e(BP1) < e(BP2) Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) Sermaye girişi 1.000.000 $, 1$=1.400.000 TL, i=%20 1.000.000 * 1.400.000 = 1.400.000.000.000 TL Her 1 TL, %20 faizden 1,2 TL olacak. (Anapara + Faiz = 1 + 0,20 =1,20) 1.400.000.000.000 * 1,20 = 1.680.000.000.000 TL vade sonunda elde edilecek toplam gelir. Eğer t+1 döneminde; 1$ = 1.400.000 TL : 1.680.000.000.000 / 1.400.000 = 1.200.000 $ çıkar. 1$ = 1.100.000 TL : 1.680.000.000.000 / 1.050.000 = 1.600.000 $ çıkar. 1$ = 1.750.000 TL : 1.680.000.000.000 / 1.750.000 = 960.000 $ çıkar. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Genel Denge Ekonomide genel denge iç denge (IS=LM) ve dış dengenin (BP) birlikte sağlandığı durumu ifade eder. i Yurtiçi Faiz Oranı LM IS BP i0 E0 Y Ülkedeki Gelir Düzeyi Y0 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Dış Açık Durumu Ekonomide iç denge (IS=LM) varken dış açık (BP<0) durumunu ifade eder. Milli gelir daha düşük ya da faiz oranı daha yüksek olmalıydı ki dış açık olmasın. i0 Y0 Y i BP E1 IS LM E' A Milli gelir çok yüksek (ithalat artar) Faiz oranı çok düşük (sermaye çıkışı olur) Faiz oranı veri iken, dış dengenin sağlanabilmesi için gelir düzeyi AE1 kadar düşük olmalıdır. Dış Açık, AE1 ile marjinal ithalat eğiliminin (m) çarpımına eşittir. Dış Açık = [AE1 * m] Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Dış Fazla Durumu Ekonomide iç denge (IS=LM) varken dış fazla (BP>0) durumunu ifade eder. Milli gelir daha yüksek ya da faiz oranı daha düşük olmalıydı ki dış fazla olmasın. i0 Y0 Y i BP E2 IS LM E'' B Milli gelir çok düşük (ithalat düşer) Faiz oranı çok yüksek (sermaye girişi olur) Faiz oranı veri iken, dış dengenin sağlanabilmesi için gelir düzeyi BE2 kadar düşük olmalıdır. Dış Fazla, BE2 ile marjinal ithalat eğiliminin (m) çarpımına eşittir. Dış Fazla = [BE2 * m] Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Dış Açık veya Fazlanın Sürdürülebilmesi Ekonominin dış dengesizliklerin bulunduğu E1 ve E2 noktalarında kalabilmesi için, bu dengesizliklerin parasal etkilerinin sterilize edilmesi gerekir. Sterilizasyon politikasının amacı; dış dengesizliklerin parasal etkilerini ters yönde açık piyasa işlemleri ile önlemek ve böylece, IS ve LM’de kaymaların ortaya çıkmasını engellemektir. Dış Açık : Döviz Geliri < Döviz Gideri  Döviz Miktarı Döviz Miktarı  Ms  LM sola kayar ve yeni denge kurulur. Para otoriteleri, piyasada Ms düşmesini istemiyorsa, ters yönde açık piyasa işlemleri ile para arzını eski düzeyine getirir. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Harcama Değiştirici Politikalar Para Politikası Maliye Politikası Harcama Kaydırıcı Politikalar Döviz Kuru Politikası (Sabit Kur Sisteminde olmaz.) Dolaysız Kontroller (Gümrük vergileri, ithalat yasakları, ihracat sübvansiyonları.) Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Dış Denge : Ödemeler bilançosunun otonom gelir ve gider kalemlerinin eşitlenmesiyle sağlanmakta, yani, döviz piyasasında arz ve talebin eşit olması anlamına gelmektedir. İç Denge : Fiyat istikrarı ile tam istihdamın birlikte gerçekleşmesi, yani, milli gelirin tam istihdam düzeyinde dengeye gelmesidir. Kısa dönemde iki dengeden birisi tercih edilebilir. Uzun dönemde iç ve dış denge birlikte sağlanmalıdır. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi İç Dengesizlikler : Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler İç Dengesizlikler : Enflasyon  Daraltıcı Para ve Maliye Politikaları İşsizlik  Genişletici Para ve Maliye Politikaları Dış Dengesizlikler : Dış Açık  Daraltıcı Para ve Maliye Politikaları Dış Fazla  Genişletici Para ve Maliye Politikaları Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Enflasyon + Dış Açık  Çelişki Yok (Daraltıcı Politikalar) Enflasyon + Dış Fazla  Çelişki Var İşsizlik + Dış Açık  Çelişki Var İşsizlik + Dış Fazla  Çelişki Yok (Genişletici Politikalar) Çelişkili durumlar için Robert A. Mundell’in “Etkin Piyasa Sınıflaması İlkesi” dikkate alınır. Yani, politikalar hangi alanda daha etkinse o alanda kullanılmalıdır. Buna göre; Maliye Politikası – iç dengede daha etkilidir. (Vergiler = G) Para Politikası – dış dengede daha etkilidir. (Para Arzı = Ms) Enflasyon + Dış Fazla  Daraltıcı Maliye P. + Genişletici Para P. İşsizlik + Dış Açık  Genişletici Maliye P. + Daraltıcı Para P. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Sabit Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Para Politikası – Amaç: Dış açığı düşürmek. Ms  i  I  Y  M  Net YSG Likidite tuzağı olmamalıdır. Yatırımın faiz elastikiyeti önemlidir. Maliye Politikası – Amaç: Dış açığı düşürmek. G  Y  M  Md (Ms)  i  Net YSG Sonuç Belirsizdir. Para Politikası dış dengede daha etkindir. Cari İşlemler yoluyla Sermaye Hareketleri yoluyla Dış Açık Dış Açık Dış Açık Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Sabit Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Para Politikası E0 noktasında IS = LM = BP Ekonomi eksik istihdamda ise, tam istihdama ulaşmak için Genişletici Para Politikası uygulandığında (Ms ve LM  LM1) yeni denge E1 noktasında oluşur. E1 noktasında Dış Açık vardır. Daraltıcı para politikasıyla (Ms ve LM1  LM) denge tekrar E0 noktasında oluşur. Sonuçta: Genişletici Para Politikası etkin değil. i0 Y0 Y i LM E1 IS LM1 E0 BP Dış Açık Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Sabit Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Maliye Politikası E0 noktasında IS = LM = BP Ekonomi eksik istihdamda ise, tam istihdama ulaşmak için Genişletici Maliye Politikası uygulandığında (G ve IS  IS1) yeni denge E’ noktasında oluşur. E’ noktasında Dış Fazla vardır. Genişletici para politikasıyla (Ms ve LM  LM1) denge E1 noktasında oluşur (Y). Sonuç: Genişletici Maliye Politikası çok etkin. i0 Y0 Y i LM E1 IS LM1 E0 BP Dış Fazla IS1 E’ Y1 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Sabit Kur Sisteminde Otomatik Dengelenme Mekanizması  P  (X-M)  Dış Açık Dış Açık  Ms (Parasal Etki)  Y  (X-M)  Dış Açık  i  Net YSG  Dış Açık Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Sabit kur sisteminde, fiili dengesizliklerin ortadan kalkması şeklinde olan otomatik dengelenme mekanizması; Esnek kur sisteminde, potansiyel dengesizliklerin giderilmesi gibi farklı bir nitelik kazanmaktadır. Sabit kur sisteminde, gelir ve nispi fiyat değişmeleri dengelenme mekanizmasında ortaklaşa rol oynarken; Esnek kur sisteminde, nispi fiyat değişmeleri ön plana geçmekte, gelir değişmeleri ise otomatik dengelenme sürecinde tersine çevirici ve dengelenmenin etkinliğini azaltıcı bir etkiye sahip olmaktadır. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Sabit kur sisteminde, dolaylı olarak ortaya çıkan nispi fiyat değişmeleri, para arzı ve fiyatlar genel düzeyindeki değişmelere bağlıdır. Esnek kur sisteminde, dolaysız olarak ortaya çıkan nispi fiyat değişmeleri, döviz kuru değişmelerine bağlıdır. Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Sabit Kur Sistemi [Para Politikası] Ms  i  I  Y  M  Net YSG Esnek Kur Sistemi [Para Politikası] – Fiili değil, Potansiyel Açık Ms  i  I  Y  M  R  Net YSG  R Dış Açık Cari İşlemler yoluyla Sermaye Hareketleri yoluyla Y Cari İşlemler yoluyla Sermaye Hareketleri yoluyla Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Para politikasının iç denge üzerindeki etkisi esnek kur sisteminde artmaktadır. Bunun istisnaları vardır: Likidite Tuzağı Durumunda, Ms  i  i  İç Denge üzerinde Para P. etkisiz.  Dış Denge üzerinde Para P. etkisiz. Yatırım Talebinin Faiz Elastikiyeti = 0 ise, Ms  i  I  I devam etmiyor. Çünkü YTFE=0.  Net YSG Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler [Maliye Politikası] – Genişletici Maliye Politikası Uygulaması G  Y  M (Dış Açık)  R  Md  i  Net YSG (Dış Fazla)  R Esnek Kur Sisteminde Devam Eden Durum: R  Y R  Y Hangi etki ağır basarsa, o sonuç oluşur. R ise, Genişletici Maliye Politikasının Gelir üzerindeki etkisi artırıcı olur. R? Cari İşlemler yoluyla Sermaye Hareketleri yoluyla SKS EKS Sabit Kur Sisteminde iş burada bitiyor Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Maliye politikasının iç denge üzerindeki etkisinin istisnaları vardır: Likidite Tuzağı Durumunda, G  Y  M  R  Y  Md  i  i (2nci etki gerçekleşmez) Para Talebinin Faiz Elastikiyeti = 0 ise, G  Y olmayacaktır (Y). Çünkü bu durumda G’deki artış tamamen faiz oranı yükselmesine yol açıp yatırımları dışlayacaktır (crowding-out). Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde İç ve Dış Denge Amacıyla İzlenebilecek Politikalar ve Etkinlikler Para Talebinin Faiz Elastikiyeti = 0 ise, i0 iY Y i E IS LM Çoğaltan A IS1 i1 Yani, Klasik ve Paracı iktisatçıların öngördüğü bu durumda, genişletici maliye politikasının gelir üzerindeki etkisi olmaz. G  Y (crowding-out)  i  R  Y (EKS’de Y azalır). Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Para Politikası E0 noktasında IS = LM = BP Amaç geliri (Y) artırmaktır. Genişletici Para Politikası uygulandığında (Ms ve LM  LM1) E' noktasına ulaşılır. Ancak, E' noktasına fiilen ulaşılamaz. Bu nokta potansiyel dış açık noktasıdır. Potansiyel dış açık döviz kurunu (R) yükseltir. R  BP ve IS sağa kayar. Ancak tam sermaye mobilitesi nedeniyle BP kaymaz. IS  IS1 olunca E’ noktası yerine fiilen E1 noktasına ulaşılır. Sonuç: Genişletici Para Politikası çok etkin. i0 Y0 Y i LM E1 IS LM1 E0 BP IS1 E’ Y1 Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Maliye Politikası E0 noktasında IS = LM = BP Burada, Genişletici Maliye Politikası uygulandığında (G ve IS  IS1) yeni denge E’’ noktasına ulaşılır. E’’ noktasında potansiyel dış fazla vardır. Potansiyel dış fazla, döviz kurunu (R) düşürür. R  BP ve IS sola kayar. Ancak tam sermaye mobilitesi nedeniyle BP kaymaz. E0 noktasından E’’ noktasına geçemeyiz. Sonuçta tekrar E0 noktasına geri döneriz. Sonuç: Genişletici Maliye Politikası etkin değil. i0 Y0 Y i LM IS E0 BP IS1 E’’ Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Esnek Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği (Tam Sermaye Mobilitesi varsayımı) Maliye Politikası Devam… G  Y   R  X, M  (X-M)  Y Y ve Y birbirini nötrler. Bu yüzden: Genişletici Maliye Politikası etkin değil. i0 Y0 Y i LM IS E0 BP IS1 E’’ Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural

Ödemeler Dengesi Tam Sermaye Mobilitesi Durumunda: Sabit Kur Sisteminde: Maliye Politikası Etkin Esnek Kur Sisteminde: Para Politikası Etkin Dr. Dilek Seymen© Dr. Mert Ural