KOLLEKTİF YATIRIM KURUMLARI Sermaye piyasasında faaliyet gösteren ve yatırımcı bireylerin dışındaki tüzel kişiliğe sahip olan kurumlardır. Birleştirilmiş kaynakların fon yönetimini profesyonelce yapan kuruluşlardır. Bu kurumlara yatırım yapan kişilerin sermaye piyasasında faaliyet göstermesine gerek yoktur. Kurumların elde ettiği kar, yatırım yapan kişilere dağıtılır. Oluşmasının Nedenleri : * Bireysel yatırımcının bilgi ve beceriye sahip olmaması * Bireysel tasarruf hacminin çeşitlendirilmiş portföy oluşturmaya yetmemesi * Uzmanlığın gerekli olması * Portföy çeşitlendirilmesi yoluyla riski azaltmaları * Analiz ve araştırma giderlerinin yüksek olması
Kollektif Yatırım Kurumları : Yasal yapılarına göre ; a-) Yatırım Ortaklıkları, b-) Yatırım Fonları Fonun sabit veya değişir olmasına göre ; a-) Açık sonlu yatırım kurumları; Sermayesi arttırılabilir veya azaltılabilir yatırım kurumlarıdır. b-) Kapalı sonlu yatırım kurumları; Sermayesi sabit yatırım kurumlarıdır. A. YATIRIM ORTAKLIKLARI Sermaye piyasası ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır.
- Yatırım ortaklıklarının temel fonksiyonu ; Küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak değişik menkul kıymetlerden oluşacak bir portföye yatırmak ve bu yolda elde ettikleri kazancı ortaklarına payları oranında dağıtmaktır. Yatırım ortaklıklarının kuruluş şartları ; * Kayıtlı sermaye esasına göre ve anonim şirket statüsünde kurularak hisse senetlerini halka arz etmek üzere kurulmaları * Başlangıç sermeyesi en az 20 milyon TL den az olmaması * Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması * Ticaret unvanların da ‘yatırım ortaklığı’ ibaresi bulunması * Esas sözleşmelerinin sermaye piyasası kanunu hükümlerine uygun olması * Kurucuların müflis olmaması, yüz kızartıcı suçtan mahkum olmamaları
Yatırım ortaklık tipleri : Yatırım ortaklıkları, yatırım fonlarında da olduğu gibi A ve B tipi olmak üzere 2 ayrı tipte kurulur. Portföy değerinin en az %25’ini devamlı olarak özelleştirme kapsamına alınmış KİT dahil Türkiye’de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış yatırım ortaklıkları A tipi, bunun dışında kalanlar B tipi olarak adlandırılmaktadır. Yatırım ortaklıklarının başlıca işlevleri : Portföy işletmek amacıyla, * Ortaklık portföyünü oluşturmak, yönetmek, gerektiğinde değişiklik yapmak * Portföy çeşitlendirilmesiyle yatırım riskini, en aza indirecek biçimde dağıtmak * Menkul kıymetlere mali piyasa ve kurumlara, ortaklıklara ilişkin gelişmeleri sürekli izlemek ve portföy yönetimi ile ilgili olarak gerekli önlemleri almak * Portföy değerine korumaya ve arttırmaya yönelik araştırmalar yapmak
Yatırım ortakların yönetim ilkeleri * Riskin dağıtılması * Profesyonel yönetim * Menkul kıymet portföyü işletmek * Ortaklıktan doğan haklar * Mal varlığının korunması Yatırım ortaklıklarının avantajları : * Küçük tasarruflarla ulaşılmayacak, kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapılmasına olanak sağlar. * Yatırımcılar, satın aldıkları yatırım ortaklığı paylarının tamamını veya istedikleri kadarını Borsa’da satarak paraya çevirebilir. * Portföye yapılan büyük tutarlı alım satımlar zaman ve para tasarrufu sağlamaktadır * Profesyonel yöneticiler tarafından yönetilmektedir. * Yatırım ortaklığı portföyüne alınabilecek menkul kıymetlerin çeşitlenmesi nedeniyle riskin en aza indirilmesi sağlanır.
Yatırım ortaklıklarının yapamayacağı işler : * Ödünç para verme işleriyle uğraşamazlar * Mevduat toplayamaz, mevduat toplama sonucu verebilecek iş ve işlemler yapamazlar * Ticari, sınai ve zirai faaliyetlerde bulunamazlar * Aracılık faaliyetlerinde bulunamazlar Yatırım ortaklıkları 3’e ayrılır * Menkul kıymet yatırım ortaklıkları * Gayrimenkul yatırım ortaklıkları * Girişim(Risk) sermayesi yatırım ortaklıkları
MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIKLARI Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Menkul kıymet yatırım ortaklığı portföyünün uzman bir kadro tarafından yönetilmesi nedeniyle bir yandan tasarruf sahibinin riski azaltılırken diğer yandan da tasarrufların menkul kıymetlere yatırılması suretiyle kaynakların etkin kullanımı sağlanabilmektedir. Bu özellikleri nedeniyle, ülkemizde menkul kıymet yatırım ortaklıklarının kurulması ve gelişmesi vergi teşvikleri yoluyla desteklenmiştir. Yatırım ortaklığı portföyünde yer alan menkul kıymetler, kurucu ortaklar ile portföy yöneticilerinden ayrı bir yerde muhafaza edilmek zorundadır. Söz konusu menkul kıymetler, ortaklık ile BIST Takas ve Takasbank arasında imzalanacak bir saklama sözleşmesi çerçevesinde Takasbank’ta saklanır.
GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIKLARI Gayrimenkul yatırım ortaklıkları gayrimenkule, gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçlarına, gayrimenkul projelerine ve gayrimenkule dayalı haklara yatırım yapabilen, belirli projeler gerçekleştirmek üzere adi ortalık kurabilen ve tebliğde izin verilen diğer faaliyetlerde bulunabilen sermaye piyasası kurumlarıdır. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları ne iş yapar : Gayrimenkul yatırım ortaklığının amacı, getiri potansiyeli yüksek gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı projelere yatırım yapmak, portföyündeki gayrimenkullerden kira geliri ve gayrimenkul alım satım kazancı elde etmektir. Gayrimenkul yatırım ortaklığının hisse senedini alarak ortak olan yatırımcı, yüksek getirili gayrimenkullerden dolaylı olarak yararlanmış olmaktadır.
Portföyündeki varlıklardan kazanç elde eden gayrimenkul yatırım ortaklığı, yılsonunda bu kazancı, Sermaye Piyasası Kurulu düzenlemeleri çerçevesinde, ortaklarına temettü olarak dağıtabilir. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları gayrimenkullere, gayrimenkullere dayalı haklara ve gayrimenkul projelerine portföy değerlerinin en az % 50'si oranında yatırım yapmak zorundadırlar. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, sadece gayrimenkule dayalı portföy işletmeciliği faaliyeti kapsamında faaliyet gösterebilirler. Bunun doğal bir sonucu olarak, gayrimenkul yatırım ortaklıkları aktiflerinde makine ve ekipman bulunduramazlar. Ayrıca, inşaat işlerini kendileri üstlenemez, proje yürütemez, ancak inşaatını başka şirketlerin gerçekleştirdiği projelere finansman sağlayabilirler.
Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, iş merkezleri veya alışveriş merkezleri gibi büyük ölçekli gayrimenkul projelerinin finansmanına kaynak sağlar. Şirketlerin bu tür büyük projeleri gerçekleştirmesi için önemli ölçüde finansman yükünü üstlenmesi gerekir. Bu durum, çoğu kez kendi özkaynakları yetersiz olan şirketler için faiz yükü demektir. Ayrıca, şirketin özkaynakları yeterli olsa bile, bir özkaynak maliyeti söz konusudur. Halbuki bu tür projeler, halktan gayrimenkul yatırım ortaklığı payları karşılığında toplanacak paralarla finanse edilebilir. Böylelikle şirketin finansman yükü büyük ölçüde hafiflemiş olur.
Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının avantajları : * Yatırımcılar gayrimenkul yatırım ortaklığı paylarını borsada satabilmenin yanında, paylara ilişkin borsada oluşan fiyat dalgalanmalarından da yararlanırlar. * Şirket portföyü gayrimenkul alanında uzman kişiler tarafından yönetildiğinden, herhangi bir kişinin kendi başına yatırım yapmasından daha etkin sonuçlar elde edilebilmektedir. * Uluslararası şirketlere de yatırım yapabiliriz. Gayrimenkul yatırım ortaklık türleri : * Bir alışveriş merkezi gibi belirli bir projeyi gerçekleştirmek amacıyla süreli, * Turizm ve sağlık gibi belirli alanlarda yatırım yapmak amacıyla süreli veya süresiz, * Belirli bir proje veya yatırım alanına yatırım yapmak gibi amaçlarında sınırlama olmaksızın, süreli veya süresiz olarak kurulabilir.
GİRİŞİM (RİSK) SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIKLARI Kayıtlı sermaye sistemine tabi olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak sermaye ve faiz kazancı elde etmek amacıyla, girişim sermayesi yatırımlarına yönelten halka açık anonim ortaklıklardır. Risk sermayesi yatırımında var olan risk ; yeni bir ürün yaratılması ve piyasada tutulması riskidir. Ancak yüksek riskin yüksek getiriyi getireceğinden yola çıkan bu finansman modelinde, alınan riskin başarıya dönüşmesi durumunda sağlanacak yüksek kar marjı ve büyük satış hacminden kaynaklanan verimlilik artışı bu şirketlere ortak olmak suretiyle finansman sağlayan yatırımcıların faydasını oluşturur. Girişim şirketi, sermaye piyasası mevzuatına göre Türkiye’de kurulmuş veya kurulacak olan gelişme potansiyeli taşıyan ve kaynak ihtiyacı olan şirketleri ifade etmektedir.
Girişim sermayesi yatırımı nedir ? Girişim sermayesi yatırımlarını temel olarak girişim şirketlerine doğrudan ve dolaylı olarak ortak olunması ve girişim şirketlerinin borçlanma araçlarının satın alınması olarak iki başlık altında toplayabiliriz. Girişim şirketlerine doğrudan ortak olunması bu şirketlerin hisse senetlerinin satın alınması anlamındadır. Girişim şirketlerine dolaylı olarak ortak olabilirler, bu dolaylı ortaklığı yurtiçinde kurulu özel amaçlı şirketler (holdingler) ve girişim sermayesi fonları ile yurtdışında kurulu girişim sermayesi fonları üzerinden gerçekleştirebilirler. Bahsedilen bu dolaylı yapıların ortak özelliği gerek yurtiçinde gerekse yurtdışında kurulsun, faaliyet amaçlarının sadece yurtiçinde kurulu girişim şirketlerine yatırım yapmak olmasıdır.
Lider sermayedar, girişim sermayesi yatırım ortaklığının payları halka arz edilmeden önce ortaklıkta tek başına veya bir araya gelerek sermayenin en az % 25’i oranında pay sahibi olan ortak ya da ortaklarıdır. Kurucu ortaklardan en az birisinin lider sermayedar olması gereklidir. Faaliyet kapsamı : * Girişim şirketlerine yatırım yapabilirler, yönetimine katılabilirler ve bu şirketlere danışmanlık hizmeti verebilirler. * Portföylerini çeşitlendirmek amacıyla, 2. el piyasada işlem gören sermaye piyasası araçlarına ve para piyasası araçlarına yatırım yapabilirler. * 1 yıldan kısa vadeli olanlar için özsermayelerinin yarısını, 1 yıl ve daha uzun vadeli olanlar için özsermayelerinin 2 katını aşmamak kaydıyla borçlanabilirler.
* Türkiye’de kurulu girişim şirketlerine yatırım yapmak üzere yurt dışında kurulan girişim sermayesi fonlarına yatırım yapabilirler. Ancak bu yatırımlardan kaynaklanan riskin yatırıma yönlendirilen anapara miktarı ile sınırlı olması gerekmektedir. * Yurtiçinde kurulu portföy yönetim şirketleri ile yurtdışında kurulmakla birlikte faaliyet kapsamı sadece yurtiçinde kurulu girişim şirketleri olan portföy yönetim şirketlerine ortak olabilirler.
YATIRIM FONLARI Halktan ‘katılma belgeleri’ karşılığı toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre sermaye piyasası araçları ile ulusal piyasalarda ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır. Katılma belgesi : Yatırımcının fon portföyüne ortak olmasını sağlayan bir belgedir. Yatırım fonlarındaki katılma belgelerini, şirketlerin hisse senetlerine benzetebiliriz. Katılma belgesi sahipleri de hisse senetlerine benzer haklar kazanmaktadır. Ancak, hisse senedi sahipleri şirket yönetimine katılabilirken, katılma belgesi sahiplerinin fon yönetimine katılma hakkı yoktur.
Fona iştiraki sağlayan katılma payı fiyatı, kurucu tarafından her işgünü itibariyle hesaplanmaktadır. Hesaplamalarda aşağıdaki prosedür takip edilmektedir : * Değerleme gününde portföyde bulunan varlıkların işlem gördükleri, alınıp satıldıkları borsalarda oluşan fiyatlar dikkate alınarak fon portföy değeri hesaplanmaktadır. * Fon portföy değerine fonun alacakları eklenmek ve borçları düşülmek suretiyle fonun toplam değeri belirlenmektedir. * Fon toplam değeri, değerleme gününde tedavülde olan pay sayısına bölünerek birim katılma payı fiyatına ulaşılmaktadır.
Fon türleri : Portföye alınacak menkul kıymetler göz önünde bulundurularak, 17 ayrı yatırım fonu türü tanımlanmıştır. * Tahvil ve bono fonu * Hisse senedi fonu * Yabancı menkul kıymetler fonu * Altın fonu * Diğer kıymetli maden fonu * Sektör fonu * İştirak fonu * Grup fonu * Karma fon * Likit fon * Değişken fon * Endeks fon * Fon sepeti * Özel fonlar * Koruma amaçlı fon * Garantili fon * Serbest yatırım fonu
Yatırım fonu nasıl gelir getirir ; * İlk olarak fon sahip olduğu menkul kıymetlerden kar payı, faiz olarak menkul kıymetlerden gelir elde eder. Fon elde ettiği bütün gelirlerini fon portföy değerine yansıtılır. * Fonun sahip olduğu menkul kıymetlerin fiyatı artabilir. Eğer fon fiyatı yükselen bu menkul kıymeti satarsa sermaye kazancı elde eder. Fon elde ettiği bu sermaye kazancını veya zararını fon portföy değerine yansıtır. * Eğer yatırım fonu fiyatı yükselen menkul kıymeti satmıyor elinde tutuyorsa, katılma belgelerinin fiyatı artar. Yüksek fon toplam değeri yatırımınızın yüksek değerli olduğunu gösterir. Eğer katılım belgelerinizi satarsınız, kar elde edersiniz. Böylece yatırımcılar katılım belgelerini sattıklarında, yatırım fonlarının portföyünde o ona kadar gerçekleşen değer artışlarından veya azalışlarından paylarını alırlar. Ülkemizde yatırım fonlarının yıl sonlarında ayrıca kar payı dağıtmaları söz konusu değildir.
Yatırım ortaklıkları ile yatırım fonlarının farkı : * Yatırım ortaklığı, ayrı ve bağımsız bir tüzel kişilik altında anonim şirket olarak kurulurken, yatırım fonu bir tüzel kişilik tarafından sözleşme çerçevesinde kurulan bir mal varlığıdır. * Yatırım fonunu ancak bankalar, aracı kurumlar, sigorta şirketleri veya emeklilik fonları kurabilirken, yatırım ortaklıklarının kurucuları için belirli bir sınırlama yoktur. *Yatırım fonu katılma belgeleri, fon kurucularından ve ATM makinelerinden alınırken, yatırım ortaklığı hisse senetleri ancak borsada işlem yapmaya yetkili aracı kurumlara verilen emirler ile alınmaktadır. * Yatırım fonları kar dağıtımı yapmazken, yatırım ortaklıkları diğer şirketler gibi kar dağıtabilir. * Yatırım fonu katılma belgesi fona göre satılarak nakde dönüştürülürken, yatırım ortaklığı hisse senetleri yatırım ortaklığına satılamaz ancak borsada satışı mümkündür.
Kaynaklar : 1-Ünal Şakar-Sermaye piyasası 2-Cevat Sarıkamış-Sermaye pazarları 3-İMKB yayınları-Sermaye piyasası ve borsa temel bilgiler 4-Sermaye piyasası kurulu 5-Reha Tanör-Türk sermaye piyasası Hazırlayan Hazar Kaan YEŞİLTEPE