SIVI-ELEKTROLİT DENGESİ FİZYOLOJİ ANABİLİM DALI OSMAN AÇIKGÖZ FİZYOLOJİ ANABİLİM DALI 2009-2010

Vücut Sıvıları Hücreiçi (intracellular) sıvı Hücredışı (extracellular) sıvı Dokulararası (interstitial) sıvı Plazma

Vücut Sıvıları Figure 25-1; Guyton and Hall

Elektrolitler Vücut sıvılarında çözünen iki tür madde vardır: Elektrolit olmayan maddeler Artı yük içeren elektrolitlere katyon denir. Eksi yük içeren elektrolitlere anyon denir.

Elektrolit olmayan maddeler Elektrolit olmayan maddeler yüksüzdür. Elektrolit olmayan maddeler arasında en önemli olanları üre, pıhtılaşma faktörleri, bilirübin ve glukozdur.

Çözelti (solüsyon) Sıvıda çözünen maddelere çözünen (solut), maddenin çözündüğü sıvıya çözgen (solvent), içindeki bileşenlerin moleküler düzeyde homojen bir şekilde dağıldığı karışımlara çözelti (solüsyon) denir. Molarite: Çözünenin mol sayısı / Çözeltinin litre olarak hacmi Mol ağırlığı: Bileşikteki atomların atom ağırlıklarının toplamıdır. Örnek: 1 mol glukoz 180 gramdır (atom ağırlıklarının toplamı). Molalite: Çözünenin mol sayısı / Çözgenin kg cinsinden kütlesi

Ozmolarite, ozmolalite Bir L sıvının içinde çözünen parçacık sayısına ozmolalite denir. Ozmolalite genellikle mmol/L olarak gösterilir. Plazma ozmolalitesi plazmada çözünen tüm maddelerin (elektrolitler ve elektrolit olmayanlar) konsantrasyonudur. Plazma ozmolalitesi 285-295 mmol/L arasındadır. Ozmolarite bir L çözelti içindeki parçacık konsantrasyonunu gösterir. Çözünen parçacıklar da çözelti içinde yer kapladığından bir L çözelti içinde bir L’den daha az su bulunur. Bu nedenle ozmolalite her zaman ozmolariteden daha yüksektir.

İzotonik, hipotonik, hipertonik sıvılar Ozmolalitesine göre sıvılar üçe ayrılır: İzotonik: Ozmolalitesi plazmanın ozmolalitesiyle aynıdır. Hipotonik: Ozmolalitesi plazmanın ozmolalitesinden daha düşüktür. Hipertonik: Ozmolalitesi plazmanın ozmolalitesinden daha yüksektir.

Değişik çözeltilerde hücre

Sıvı Dengesi (mL/gün) – 70 kg Erişkin Normal Tuzlu Diyet Alınan İçilen sıvı 2100 Metabolizma sonucu 200 2300 4100 200 4300 Atılan Hissedilmeyen - deri 350 Hissedilmeyen - akciğer 350 Ter 100 Dışkı 100 İdrar 1400 2300 350 100 3400 4300

Sıvı – Elektrolit Dengesi Kavramı Yaşamın sürmesi için sıvı – elektrolit dengesinin sağlanması gerekir. Sıvı Yitirilmesi = Sıvı Alınması Elektrolit Yitirilmesi = Elektrolit Alınması Sıvı Alınması: Susama mekanizmaları ve alışkanlıklar Elektrolit Alınması: Beslenme alışkanlıkları Sıvı Atılması:Temel olarak böbrekler tarafından düzenlenir. Elektrolit Atılması: Temel olarak böbrekler tarafından düzenlenir.

Sodyum alınmasının 10 kat artışının idrarla sodyum atılması ve hücredışı sıvı hacmine etkileri Figure 26-1; Guyton and Hall

Sıvı Dengesi (mL/gün) – 70 kg Erişkin Normal Şiddetli Egzersiz Alınan İçilen sıvı 2100 ? Metabolizma sonucu 200 200 2300 ? Atılan Hissedilmeyen – deri 350 350 Hissedilmeyen - akciğer 350 650 Ter 100 5000 Dışkı 100 100 İdrar 1400 500 2300 6500

Şişmanlığın artışıyla toplam vücut suyunun yüzdesi azalır. Toplam Vücut Suyunun (TVS) Ağırlıkla İlişkisi: Yaş, Vücut Yapısı ve Cinsiyetin Etkileri Vücut Yapısı (TVS) (%) (TVS) (%) (TVS) (%) Erişkin Erkek Erişkin Kadın Bebek Normal 60 50 70 Kaslı 70 60 Şişman 50 42 60 Şişmanlığın artışıyla toplam vücut suyunun yüzdesi azalır. Yaşlanmayla toplam vücut suyunun yüzdesi azalır.

Bir kişiye i.v. % 0,9 NaCl (İzotonik) verilmesi aşağıdaki değişkenleri nasıl etkiler? Hücredışı Sıvı Hacmi Hücredışı Sıvı Ozmolaritesi Hücreiçi Sıvı Hacmi Hücreiçi Sıvı Ozmolaritesi

A. B. C. 2 L % 0,9 NaCl alınmasının etkileri nedir? Normal Durum ICF ECF A. 300 200 100 mOsm/L Ozmolarite 10 20 30 40 Hacim (L) B. C. Copyright © 2006 by Elsevier, Inc.

Bir kişiye i.v. yolla 2 L su verilmesi aşağıdaki değişkenleri nasıl etkiler? Hücredışı Sıvı Hacmi Hücredışı Sıvı Ozmolaritesi Hücreiçi Sıvı Hacmi Hücreiçi Sıvı Ozmolaritesi

A. B. C. 2 L Su alınmasının etkileri nedir? Normal Durum ICF ECF 300 200 100 mOsm/L Ozmolarite 10 20 30 40 Hacim (L) B. C. Copyright © 2006 by Elsevier, Inc.

Bir kişiye i.v. yolla 2 L % 3 NaCl verilmesi aşağıdaki değişkenleri nasıl etkiler? Hücredışı Sıvı Hacmi Hücredışı Sıvı Ozmolaritesi Hücreiçi Sıvı Hacmi Hücreiçi Sıvı Ozmolaritesi

A. B. C. 2 L % 3 NaCl alınmasının etkileri nedir? Normal Durum ICF ECF 300 200 100 mOsm/L Ozmolarite 10 20 30 40 Hacim (L) B. C. Copyright © 2006 by Elsevier, Inc.

Bir kişiye i.v. yolla 2 L % 3 NaCl verilmesi aşağıdaki değişkenleri nasıl etkiler? Hücredışı Sıvı Hacmi Hücredışı Sıvı Ozmolaritesi Hücreiçi Sıvı Hacmi Hücreiçi Sıvı Ozmolaritesi > 2 L

A. İzotonik Normal Durum NaCl Alınması Ozmolarite Hacim (L) 300 200 100 Ozmolarite mOsm/L 10 20 30 40 Hacim (L) B. Hipertonik NaCl Alınması C. Su ya da Hipotonik Sıvı Alınması Copyright © 2006 by Elsevier, Inc.

Aşağıdaki şekillerden hangisi su kaybının neden olduğu dehidrasyon için uygundur? 300 200 100 Ozmolarite mOsm/L 10 20 30 40 Hacim (L) D. C. Copyright © 2006 by Elsevier, Inc.

Ozmotik Denge Problemi Sıvı alınmasının ardından hücredışı ve hücreiçi sıvı hacimleri ve ozmolaritelerinin hesaplanması.

70 kg ağırlığında bir kişiye 2 L % 3’lük NaCl çözeltisi verilmesi Aşağıdakilerin olduğunu varsayınız: 1) Su ve çözünen atılması yok, 2) Ozmotik denge oluşmuş, 3) Vücut ağırlığının % 20’si hücredışı sıvı, % 40’ı hücreiçi sıvı. Hücredışı sıvı ozmolaritesi nedir? Hücreiçi ve hücredışı sıvı hacimleri nedir?

70 kg ağırlığında bir kişiye 2 L % 3’lük NaCl çözeltisi verilmesi Adım 1. Başlangıç koşulları Hacim Kons. Toplam (L) mOsm/L mOsm Hücredışı Sıvı (0,2 x 70) = 280 Hücreiçi Sıvı (0,4 x 70) = 280 Toplam Sıvı = 280 14 3920 28 7840 42 11760

2 L x 1026 mOsm/L = 2052 mOsm % 3’lük NaCl Çözeltisinin Ozmolaritesi NaCl molekül ağırlığı = 58,5 % 3 = 3 g/100 mL = 30 g/L 30 g x 1 mol = 0,513 mol = 513 mmol L 58,5 g NaCl için, 1 mmol = 2 mOsm 513 mmol x 2 mOsm = 1026 mOsm L mmol 2 L x 1026 mOsm/L = 2052 mOsm

70 kg ağırlığında bir kişiye 2 L % 3’lük NaCl çözeltisi verilmesi Adım 2. Anlık Etki Hacim Kons. Toplam (L) mOsm/L mOsm Hücredışı Sıvı 14+2= ? 3920+2052= Hücreiçi Sıvı 28 +0= 28 280 7840 + 0 = 7840 Toplam Sıvı 42+2= ? 11760+2052= denge kurulmamış 16 5972 44 13812

70 kg ağırlığında bir kişiye 2 L % 3’lük NaCl çözeltisi verilmesi Adım 2. Ozmotik denge kurulduktan sonra Hacim Kons. Toplam (L) mOsm/L mOsm Hücredışı Sıvı 3920+2052= Hücreiçi Sıvı 7840 + 0 = 7840 Toplam Sıvı 42+2= 44 11760+2052= 5972 19 314 25 13812 Net etki: Hücredışı sıvı hacmi (5 L) Hücreiçi sıvı hacmi (3 L)

İntravenöz (damariçi) sıvı tedavisi Dekstrozlu sıvılar: Glukoz ve sudan oluşur. Glukoz ve su tüm zarlardan geçebildiklerinden her üç sıvı bölümüne de eşit olarak dağılır. NaCl içeren sıvılar: Sodyum, klor ve sudan oluşur. NaCl içeren çözeltiler yalnızca hücredışı sıvı bölümünde dağılır. Ringer laktat sıvısı: Sodyum, klor, potasyum, kalsiyum, laktat ve sudan oluşur. Yalnızca hücredışı sıvı bölümünde dağılır.

İntravenöz (damariçi) sıvı tedavisi % 5 dekstroz çözeltisi izotonik bir çözeltidir. Dekstroz tüm vücut sıvı bölümlerine eşit olarak dağıldığından 1 L dekstroz çözeltisi iv olarak verildiğinde vücut sıvı bölümleriyle orantılı olarak 670 mL hücreiçi sıvıya, 250 mL interstisiyel sıvıya, 80 mL plazmaya geçer. İzotonik (% 0,9) NaCl çözeltisi yalnızca plazma ve interstisiyel sıvıya dağıldığından bu bölümlere NaCl ve su sağlar. Dehidratasyon tedavisinde en sık kullanılan sıvıdır. Ringer laktat izotonik bir çözeltidir. Ringer laktat da dehidratasyon tedavisinde kullanılır.

Kaynaklar Guyton AC, Hall JE. Tıbbi Fizyoloji, 2007. Widmaier EP, Raff H, Strang KT. Vander’s Human Physiology, 2008. Berne RM, Levy MN, Koeppen BM, Stanton BA. Fizyoloji, 2007.