HALK EVLERİ’NİN TOPLUMDAKİ ETKİLERİ 1963’TEN GÜNÜMÜZE HALKEVLERİ HALKEVLERİ’NİN MİMARİ YAPISI S. Özlem KAYA
HALK EVLERİNİN KÜLTÜREL VE EĞİTİMSEL ETKİLERİ 1. Türkçe’nin ulusallaşmasını, yalın, açık, biçimde yurdun her yerinde kullanılmasını yeni harflerin yaygınlaşmasını, Öz Türkçe’nin öğretilmesini ve bunların sonucunda bilgi düzeyinin yükselmesini sağlamıştır.
Birçok dergi çıkarılmış, kütüphaneciliğe ve yayıncılığa yeni bir anlayış getirilmiştir. Böylece Türkiye’de iletişimi de arttırmıştır. Sık sık düzenlenen konferanslarla, üniversite öğretim elemanları arasında da konferans verme isteğini yükseltmiştir.
4. Halkevleri, üyelerine-dolayısıyla toplumun belli bir bölümüne türkü söyleme, resim ve spor yapma, sergi açma, kurtuluş günlerini ve büyükleri anma günlerini kutlama, güzel konuşma ve tiyatro zevkini aşılamıştır. Bu gibi çalışmalara ödüller vererek Türkiye’de özendirmeciliği ve ödüllendirmeciliği de geliştirmiştir.
Kendi öncülüğünde, halkın Anadolu’yu araştırıp, bilmesi ve sahip çıkması düşüncesini ortaya çıkartmıştır. 6. Sosyal Yardım Kolu aracılığıyla yaptığı çalışmalar sonunda yardımlaşma duygusunun gelişmesine katkıda bulunmuştur.
Cezalıları toplumdan dışlamayıp onlara eğitim vermiştir Cezalıları toplumdan dışlamayıp onlara eğitim vermiştir. Bu düşünceyi Türk toplumuna yerleştiren Türk ocakları ve Halkevleri’dir. Spor koluyla disiplin ve beden eğitimi düşüncesini ortaya çıkartmıştır. 9. Sınıfsız toplum görüşü ortaya koymuştur.
Sosyal ve kültürel, eğitimsel etkilerdeki felsefesi; “Bilenlerin bilmediklerini Halkevleri’nde öğretmeleri, bilmediklerini ise öğrenmeleridir. Yaşarken ve yaparken öğrenme ve öğretmedir.” Atatürk’ün halkçılık ilkesi Halkevleri’nin kültürel ve toplumsal faaliyetlerinin mihverini oluşturmuştur.
SİYASAL ETKİLERİ Halkevleri ve Halkevleri’nin yayınlarda geçmiş dönemlerdeki olumsuzluklar, yeni dönemin yararları ve Atatürkçülük üzerine yazılar yazılmıştır. Böylece gençlerin Cumhuriyet’in bekçisi konumuna getirilmesine çalışılmıştır.
Uzun yıllar politikacıların yetiştiği ve uygulama yaptığı bir yer olduğu için atlama tahtası haline gelmiştir. Böyle olmasına karşın Türkiye’de demokrasiye ve demokrasinin gelişmesine etkisi olmuştur.
Recep Peker; “Bu asırda milletleşmek için milletçe kütleleşmek için mektep tahsilinin yanında ve ondan sonra mutlaka bir halk terbiyesi yapmak ve halkı bir arada ve birlikte çalıştırmak esasının kurulması lazımdır.” diyerek ulusalcılığın önemine değinmiştir. (Ülkü, 1938: 6)
EKONOMİK ETKİLERİ Dolaylı Etkileri Dolaysız Etkileri
Halkevleri; halıcılık, çiçekçilik, biçki, dikiş gibi kadınlara açtığı kurslarla ailelere, topluma dolayısıyla devlete katkı yapmıştır. Örneğin; 1938 yılında İzmir Halkevinde bir sergi açılmış ve kadınlar sergiye getirdiklerini satmışlardır. (Ülkü, 1938:364) Böylece üretime dönük kitle yetiştirme düşüncesini aşılamaya çalışmıştır.
Halkevleri, yazılarıyla yerli malının tanıtılması ve kullanılmasını da desteklemiştir. Savurganlığı değil, tutumluluğu savunarak, örnek alarak üretime dönük işler yapmaya ve bunu iletmeye çalışmıştır.
İstatiksel bilgileri çok iyi kullandığı için, istatistik bilgisini geliştirmiş ve bürokratlar arasında kullanılmasını sağlamıştır.
1963’den Günümüze Halkevleri YENİDEN KURULUŞ
27 Mayıs 1960 hareketinin Atatürkçü ve devrimci bir hareket olduğu yapılan faaliyetlerde ortaya çıktı. Bunlardan biri Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü diğeri ise Türk Kültür Dernekleridir.
Türk Kültür Derneği, Halkevleri’nin yeni bir örneği olarak kurulmuş ve Halkevleri sistemiyle çalışmıştır. 21 Mayıs 1963 tarihinde bu derneğin adı “Halkevleri” olarak değiştirilmiştir. Genel Başkanlığına, Tahsin Bonguoğlu getirilmiştir.
İKİ DÖNEMİN KARŞILATIRILMASI 1932’den 1951’e kadar olan ilk kuruluşlar bir siyasi otoritenin eseridirler fakat 1963’den sonraki kuruluşlar, tam bir halk hareketidir. İlk dönem Halkevleri’nin paraları devlet bütçesinden ve hükümetin emirleriyle devletin daha alt kuruluşlarından sağlanırken, yeni Halkevleri, devlet bütçesinden pek az yararlanmıştır.
İlk Halkevleri’nde siyasi otoritenin sempatisi varken ikinci kuruluşta bu sempati yerini şüpheci bir bekleyişe bırakmıştır. İlk Halkevleri’nin bir Genel Merkezi yoktu. Bu görevi parti Genel Sekreterliği ve Halkevleri bürosu görüyordu. Yeni Halkevleri’nin ise Ankara’da bir Genel Merkezi vardı.
İki dönem Halkevleri’nin yapısında bir takım farklılıklar görülse de, her iki dönemdeki Halkevleri’nin kuruluşuna temel olan ilkeler değişmemiştir. Bu ilkeler;
Halkevleri, Atatürkçülüğün Türk evleridir. Halkevleri bir toplum eğitimi, bir sosyal eğitim kuruluşudur. Halkevleri bir gönüllü teşkilattır ve boş zamanları değerlendirme esasına dayanır. Halkevleri “Milli Şuuru” diri tutan, Milli değerleri bulup yaratan ocaklardır.
Halkevleri’nin ülküsü memleketçilik, milliyetçilik ve medeniyetçiliktir. Halkevleri’nin amaçları da birdir.
HALKEVLERİNİN MİMARİ YAPISI
Bursa Halkevi ve Cumhuriyet Meydanı
Mersin Halkevi, Gazi Heykeli, yapı yüzünde yazılı olan vecize ve bayrak.
Bursa Halkevi Cumhuriyet Meydanı, Gazi Heykeli ve Bayrak
Atatürk Afyon Halkevi balkonundan halkı selamlarken
Kadıköy Halkevi, sokaktan geçenlere hitap için düşünülen hitap balkonu
Zonguldak Halkevi temsil salonu
ADANA HALKEVİ CANLI LEVHASI Mimar Aptullah Ziya'nın tasarladığı bu "canlı levha" dönemin ideolojisine ait tüm sembolleri taşır. Bu tasarım, Devrimin ideolojisi ve amaçlarım özetlemektedir. Ahşap iskelet üzerine "yerli pamuklu bez" gerilen levha, üzerindeki tarihi (Kurtuluş -Savaşından kalan) bayrağın açılması ile yükselmeye başlar. Yeni Türk gençliğini temsil eden iki kız ve bir erkek çocuğun yükselttikleri Türkiye haritası, dünya medeniyetini temsil eden güneş, Halkevleri şubelerinin, "totemleri" olarak adlandırılan, lir, sapan ve kitap bulunan bu levhada, ilk göze çarptığı belirtilen bir diğer sembol Ergenekon destanını hatırlatan Boz Kurt'tur. Levhanın üzerinde Cumhuriyet yazılıdır. Bu, Halkevleri'nin "Cumhuriyet" temelleri üzerine kurulduğunu ifade eder. Gençlerin yükselttikleri Türkiye haritası, gençlerden aldığı hızla kendi kendine yükselmeye devam eder ve sonunda en yüksek noktada bulunan dünya medeniyetini temsil eden güneşi yakar (Mimar, 1933, s.56).
KAYNAKLAR PEKER, Recep. “Halkevleri Açılma Nutku”, Ülkü C.1, Şubat 1933, s.6. ZEYREK, Şerafettin. “Türkiye’de Halkevleri ve Halkodaları”, Anı Yay., Ankara 2006. http://www.istanbul.edu.tr/4.boyut/cumhuriyet/dosyalar/halil.htm http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Dergi/%E7erik_8/%E7erik_no=241 ERGÜN, M., 1971. “Halkeğitimi ve Türkiye’de Halkevleri”, Ankara Üniversitesi, Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Pedagoji Lisans Tezi No.6, Ankara. Yeşilkaya, Neşe . “Halkevleri ; İdeoloji ve Mimarlık” İletişim Yay., İstanbul 1999.