YERFISTIĞI Tak: Rosales Fam: Fabaceae (Leguminosae) Cins: Arachis Tür: Arachis hypogaea L. n=20 İng: Groundnut Alm: Erdnus

Kökeni kesin olarak bilinmemektedir Kökeni kesin olarak bilinmemektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda, gen merkezi olarak Güney Amerika kıtası kabul edilmiştir. Ülkemize 80-90 yıl önce Trakya ve Selanik’ e getirilerek ekildiği sanılmaktadır.

KULLANIM ALANLARI İyi bir ekim nöbeti bitkisidir. Meyve kabukları suni tahta yapımında kullanılır. Yağı sıvı ve margarin yemeklik yağ olarak kullanılır. Düşük kalite yağları sabun sanayinde değerlendirilir. Fıstık ezmesi yapımında kullanılır. Kavrularak veya kavurmadan çerez olarak tüketilir. Küspesi besleyici bir hayvan yemidir.

BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ Tek yıllık, yazlık ve otsu yapıda bir yağ bitkisidir. Vejetasyon süresi 150-180 gündür. Meyve kabuğundaki işlemelerden dolayı arachis, meyvelerini toprak altında oluşturduğu için hypogaea ismini almıştır.

KÖK Kazık köklüdür ve kuvvetli yan kökleri vardır. 90-100cm derine, 60-100cm yanlara gelişebilir. Köklerinde farklı büyüklükte Rhizobium (R. trifolii) bakterilerinin oluşturduğu nodoziteler bulunur.

SAP Dik bir gövdesi vardır. Bir anasap ve bu ana sapın yaprak koltuklarından çıkan yan dallar bulunur. Saplar genç devrede köşeli ve içi boştur, olgunlaştıkça yuvarlaklaşır. Bitki boyu 30-60cm arasında değişir. Ekimden 1 ay sonra yan dallar ana ekseni geçerek daha uzun boylu olur. Ana sapın üzeri tüylü veya tüysüz olabilir.

Sap ve dalların durumuna göre 3 formu bulunur. Yatık Form: Sap, dal, yaprak ve çiçekler toprak yüzeyine çok yakın veya toprağa sürünerek gelişirler. Yarı Yatık Form: Yatık ve dik formlar arasında geçiş özelliği gösterirler. Dik Form: Sap ve yan dallar dikine bir büyüme gösterir.

YAPRAK Yaprakları bileşik yapıdadır. 4 yaprakçıktan oluşur. Her iki yaprak karşılıklı dizilmişlerdir. Her bir yaprakçığın kısa bir sapı vardır. Rengi açık veya koyu yeşil olabilir. Yaprakçık şekli oval, uzun oval, ters yumurtamsı veya ince uzun olup üzeri hafif tüylüdür. Yaprakçıklar gündüz açık, gece ise karşılıklı kapanırlar.

ÇİÇEK Çiçekler yaprak koltuklarında oluşur. 2-4 çiçek bir arada bulunur. Genellikle ekimden 50-60 gün sonra çiçeklenme başlar. Çiçekler bitkinin alt kısmında oluşup, tipik bir baklagil çiçeği yapısındadır. Çiçekte en dış kısımda 5 tane ucu sivri çanak yaprak bulunur. Taç yapraklar portakal sarısı renkte olup 5 tanedir.

Bir çiçekte 1 bayrak yaprağı, 2 kanatçık, 2 tane de kayıkçık bulunur. 10 adet erkek organı olup, 8 tanesi fertildir. Dişi organ bir tanedir ve stigma anterlerin seviyesini geçebilir. Kendine döllenir. Çiçek açıp döllendikten 10-12 gün sonra yumurtalığın altındaki meristem doku gelişerek bir uzantı oluşur. Bu uzantıya GİNOFOR (Gynophor) denir.

Ginoforlar geotropik yapıda olup yumurtalığın havadan toprak içerisine girmesini sağlar. Ginoforların uç kısmındaki kallus denilen sert tabaka yardımıyla toprağın durumuna göre 4-8cm derine inebilir. Toprağın içerisine giren ginoforların uç kısmında 8-10 gün sonra kapsüller oluşmaya başlar. Toprak seviyesinden 15cm veya daha yukarıda oluşan ginoforlar toprağa giremezler.

Ginoforların toprağa girebilmesi için toprağın önceden kabartılması gerekir. Açan çiçeklerin %60-75’i ginofor oluşturur. Çiçeklenme aşağıdan yukarıya ve ortadan yanlara doğru olmaktadır.

MEYVE Meyvesine kapsül denir. İlk oluşan kapsüller daha iridir. Kapsüller olgunlaşmayla açmazlar. Kapsül boyu 2-4.5 cm, eni 1-1.5 cm arasındadır. Her kapsül 1-4 bölmeden, her bölmede de 1 tohum oluşur. Meyve ağırlığının %20’sini kabuk oluşturur.

TOHUM Tohum rengi beyaz, pembe ve kahverengi olabilir. Tohumun üzeri tohum zarı ile örtülmüştür. Tohumun et rengi beyazdır. Et rengi koyu olanların protein oranı yüksek, açık olanların ise yağı yüksektir. Tohum şekli silindirik yumurtamsı veya ovaldir. Bin tane ağrılığı 300-700g dır. Tohumun bileşiminde %55-60 yağ, %25-30 protein, %6-21 karbonhidrat bulunur.