ÖZEL ÖĞRETİM KURUMLARI REFORMU (Azınlık ve Yabancı Okulları dahil) Yakup SABAN

Azınlık Okulları: -Rum Okulları -Ermeni Okulları -Musevi Okulları Yabancı Okullar: -Fransız Okulları -İngiliz Okulları -İtalyan Okulları -Avusturya Okulları -Amerika Okulları

Yabancı özel okulların ilki ise 1863’ te Kırım Harbi sırasında Türkler’ e yardım için gelen Amerikalı misyonerler tarafından açılan Robert Koleji’dir. Bu okul Amerika’ nın denizaşırı ülkelerde kurduğu ilk okuldur. Bu okul halk tarafından müsbet karşılanmamıştır. İlk özel Türk okulu ise Cemiyet-i Tedrisiye-i İslâmiyye tarafından kurulan Darüşşefaka’ dır.

Yabancılar ve azınlıklar tarafından kurulan özel okullar batılı devletlerin koruması altındaydı. Özellikle Fransa kendi okullarına milli meselesi olarak bakıyordu. Bu okullar istedikleri programı, dersleri, istedikleri lisanla öğretiyorlardı. Yabancı okullar verilen kapütilasyonlar sayesinde rahatça Osmanlı topraklarında devlet aleyhine propaganda yapabiliyorlardı.

MEŞRUTİYET DÖNEMİ(1908-1918) 1908’den sonra Maarif Nezareti yabancı ve azınlık okullarında Türkçe derslerin mecbur olması, öğretmenlerin tayini, okul programlarının tespiti ve teftişi gibi konularda söz sahibi olmak istedi ancak yabancı devletlerin müdahalesi sonucu bu konuda başarılı olamadı.

Bu dönemde Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi kal-dırıldı Bu dönemde Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi kal-dırıldı. Bunun yerine uzun münakaşalar sonucunda 1915’ te Mekatib-i Hususiye Talimatnamesi kabul e-dildi. Bu talimatnameyle : -Özel okul açacakların ruhsatname alacakları, -Bir şahsın birden fazla okul açamayacakları, -Ruhsatnamesini kaybedenler hakkında nasıl işlem yapılacağı, -Yabancı okulların okul müdürlerinin imzası altında iç yönetmeliğin, okutulacak derslerin müfredat programlarının, her sınıfta okutulacak kitapların yer aldığı bir cetvel hazırlanacağı belirtilmiştir. -Türkçe, Tarih ve Coğrafya dersleri Türk öğretmenler tarafından Türkçe olarak okutulacaktır.

Bu dönemde yabancı özel okullara paralel olarak Türk özel öğretimini geliştirmek amacıyla cemiyetler kurulmuştur. Meselâ : 1909 yılında Kadıköy’ de Osmanlı İttihat Cemiyeti kurulmuş, Türk özel okul kurucuları da bir araya gelerek Osmanlı Mektepleri Tevhid-i Mesai Cemiyeti adında bir örgüt kurmuşlardı.

1. Dünya Savaşı yıllarında sıkı yönetim ilan edilmiş, askeri yönetim Almanya’nın desteğiyle kapitülasyoları kaldırmıştı. Böylece Osmanlı Devleti’ ndeki bir çok yabancı okul kapatılmıştı. Ancak savaşın kaybedilme-sinden sonra bütün bu okullar tekrar açılmıştı. Bu okulların binalarına devlet okulları yerleş-mesi, araç-gereçlerinin alınması, savaşta hasar görmeleri gibi sebeplerden bu okullar eski gün-lerine dönemediler.

KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ: Kurtuluş Savaşı’ nın başlarında azınlık ve yabancı okullarının yayılmalarını sürdürdükleri görülmektedir. Hakimiyet-i Milliye gazetesinin yazdığına göre, Mart 1921’ de Anadolu’ daki tüm yabacı okullar kapatılmıştır. 1921 Hamdullah Suphi Bey Bakanlığı: Lâik eğitim sistemimize hakaretleri yüzünden yabancı okullar Türk hükümetleriyle çatışmaya düşüyordu. Özellikle Anglo- Sakson okullarını iyi tahlil eden Suphi Bey bu okullara yöneldi. Ancak savaş yüzünden bu okullarla yeterince ilgileneme-miştir

CUMHURİYET DÖNEMİ(1923-…) Ocak 1924’ te yabancı okullara bakanlık bir genelge ve program gönderdi. Şubat a-yında ise uymaları gereken yasaları hatır-latan bir genelge gönderdi. Bu genelgede şunlar emrediliyordu: -Yabancı okullar dini öğretim ve özel bir yer- de ibadet yaptırabilirler. -Mabetler dışında heykel ve haç bulundur-mak yasaktır. -Başka din ve mezhepten öğrenciler ayinle-re katılmayacaktır.

1925 yılında hazırlanan Maarif-i Umumiyye Kanunu tasarısında özel öğretimin her türü hak-kında esaslı ve geniş hükümler konduğu gibi, aynı yıl içinde bir Hususi Mektepler Talimatna-mesi hazırlanarak Başbakanlık’ a sunulmuştu. Özel öğretim işlerinin düzenle yürütülebilmesi ve Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu’ nun 80. maddesine göre özel öğretim üzerinde hükümetin nezare-tinin daha etkili şekilde sağlanabilmesi için düşü-nülen tedbirler tespit edilmiştir.

1965 yılında 625 yılında 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu’nun yürürlüğe girmesi, ileriki yıllarda kanunun çeşitli maddelerinde yapılan değişiklikler ve 1985 yılından itibaren özel öğre-timle ilgili yönetmelik ve yönergelerin süratle çı-karılması Türk Milli Eğitimi’ nin amaçları doğrul-tusunda faaliyet gösteren kurumlar olarak eğitim sistemi içinde yerini belirlemiştir.

ÖZEL OKULLARIN BUGÜNKÜ DURUMU: Günümüzde özel okullar anayasanın 42. madde-sine dayanılarak çıkarılan 625 sayılı kanunla denetim altına alınmıştır. T.C. ANAYASASI MADDE 42: Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu e- saslar, devlet okulları ile erişilmek istenen sevi-yeye uygun olarak, kanunla düzenlenir.

Özel okulların gelişmesi ve artması için yapılan bir çok icraat vardır Özel okulların gelişmesi ve artması için yapılan bir çok icraat vardır. Bunlar şu başlıklar altında toplanabilir: 1.Kalkınma planlarında yeni özel okulların açıl-masının teşvik edilmesi prensip olarak kabul e-dilmiştir, 2.Özel okulların teşvik tedbirleri kapsamına alınması ve vergi muafiyeti sağlanması, 3.Milli Eğitim Bakanlığınca özel okullarda eğitim-öğretimin geliştirilmesine imkân verecek tedbirlerin alınması.

1990-1991 ÖĞRETİM YILI ÖZEL OKUL SAYILARI   TÜRK OKULLARI YABANCI OKULLAR MİLLETLER ARASI O. RUM OKULLARI MASEVİ ERMENİ OK. TOPLAM Y. DİL TÜRKÇE ANASINIFI 59 ANAOKULU 135 2 3 16 160 İLKOKUL 134 15 18 173 ORTAOKUL 148 21 1 4 9 200 LİSE 100 33 13 6 5 158 KIZ MESLEK L.ORTA KISIM KIZ MESLEK L.LİSE KISIM SAĞLIK MESLEK LİS. TURİZM VE OTELCİLİK MESLEK LİS. TİCARET LİS. ORTA KISIM TİCARET LİS. LİSE KISIM FEN LİSESİ 250 372 35 29 48 775

1990-1991 ÖĞRETİM YILI ÖĞRENCİ SAYILARI   TÜRK OKULLARI YABANCI OKULLAR MİLLETLER ARASI O. RUM OKULLARI MASEVİ ERMENİ OK. TOPLAM Y. DİL TÜRKÇE ANASINIFI 1938 ANAOKULU 4730 79 22 17 70 476 5394 İLKOKUL 41203 45 248 198 357 2676 44727 ORTAOKUL 57011 2363 6125 74 98 86 972 66729 LİSE 24649 9687 4211 78 87 505 39217 KIZ MESLEK L.ORTA KISIM 338 KIZ MESLEK L.LİSE KISIM 139 SAĞLIK MESLEK LİS. 171 97 268 TURİZM VE OTELCİLİK MESLEK LİS. 188 825 1013 TİCARET LİS. ORTA KISIM TİCARET LİS. LİSE KISIM 105 19 124 FEN LİSESİ 1549 81848 63043 10662 344 410 600 4629 161436

1. Akyüz, Yahya. Türk eğitim tarihi: (Başlangıçtan 1999’a). Alfa yay 1.Akyüz, Yahya. Türk eğitim tarihi: (Başlangıçtan 1999’a). Alfa yay.İstanbul-1999 2.Bilim, C. Yalçın. Türkiye'de çağdaş eğitim tarihi(1734-1876). Anadolu Ünv. Yay.Eskişehir-1998 3.Ergün,Mustafa. Atatürk devri Türk eğitimi.Ankara Ünv.Yay.Ankara-1982 4.Dünden Bugüne Özel Öğretim Kurumları -I-Özel Okullar,MEB Özel Öğrt. Gn. Md.Ankara-1991 5.Koçer, H. Ali.Türkiye'de Modern eğitimin doğuşu ve gelişimi (1773-1923).MEB.İstanbul-1970