Uluslararası İşletmecilik Kısım 3 Bölüm 9 – Ödemeler Dengesi Doç. Dr. Şule Lokmanoğlu Aker YONT308

Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi belli bir dönem içinde bir ülke ekonomisyle dünyanın geri kalanı arasındaki mal, hizmet ve gelir ile ilgili işlemleri gösteren, mülkiyet değişikliklerini, ekonomideki altın miktarını belirten bir rapordur. Ödemeler dengesi mal ve hizmet alışverişini, sermaye hareketlerini, hükümetlerce yapılan giriş çıkışları gösteren üç bölümden oluşur. Dördüncü bölüm ise net hata noksan olarak adlandırılır ve toplam giriş ve çıkışları birbirine eşitler. Ödemeler dengesinin formatı değişik ülkelerde,değişik şekilde uygulanabilinir.

Çift Kayıt İlkesi Ödemeler dengesine işlemler çift kayıt sistemiyle yazılır. Yani, her işlemin aynı değerde iki ayrı girişi yapılır. Giriş kayıtlarının birisi artı, diğeri eksi şeklindedir. Böylece tüm artıların toplamı ile tüm eksilerin toplamının sıfır olması gerekmektedir.

1) Cari Hesap Bu hesapta mal ve hizmet ithalatı ve ihracatı yer alır. Cari hesap dört ana bölümden oluşur. Mal ticareti hesabı Hizmetler Yatırım gelirleri Tek taraflı transferler

i. Mal ticareti hesabı Ülkenin bir yıl içinde gerçekleştirdiği mal ithalatını ve mal ihracatını gösterir. Örneğin: Türkiye 20 milyar euro değerinde tekstil ihraç etmişse, bu işlem tekstil çıkış, nakit giriş olarak kayıt edilir. Benzeri şekilde, Türkiye 40 milyar dolar değerinde doğal gaz ithal ettiyse, bu işlem doğalgaz giriş, nakit çıkış olarak kayıt edilir.

ii) Hizmetler Bu hesapta yıl içinde yapılan hizmet ithalatı ve hizmet ihracatı görülür. Bu hizmetler: Taşımacılık hizmetleri, navlun ve sigorta ücretleri, Turizm hizmetleri Profesyonel servisler, patent haklarına ödenen ücretler, lisans ve franchising ücretleri, telif hakkı ücretleri olarak özetlenebilinir.

iii) Yatırım gelirleri Faiz ödemeleri ve kar payı ödemeleri bu hesapta yer alır. Bunlar esas olarak yurtdışı sermayeye yapılan ödemeler olarak değerlendirilirler.

iv) Tek taraflı transferler Bağışlar, yabancı yardımlar, özel para havaleleri (yabancı ülkelerde çalışan işçilerin ailelerine gönderdiği paralar), yabancılara gelen emekli maaşları bu hesapta incelenir. Örneğin, Almanya’da çalışan dayınız size 500 euro doğumgünü hediyesi para yolluyor. Nakit artı, hediye, iyiniyet gibi bir hesap ta eksi olarak işleniyor.

2) Sermaye hesabı Sermaye hesabının altında şu bölümler yer almaktadır: Direk yabancı yatırım Uzun dönem portföy yatırımı Kısa dönemli sermaye akışları

i) Direk yabancı yatırım Bir ülkede, yabancı kişilerin ve/veya yabancı şirketlerin yatırım yapması direk yabancı yatırım olarak adlandırılır. Bir yatırımın direk yabancı yatırım sayılabilmesi için, yabancı yatırımcının yönetimde söz sahibi olması gerekir. Yönetimde söz sahibi olma kriteri şunlardır: İşletmenin en az %10’una sahip olma İşletmede altın hisseye sahip olma İşletmenin yönetim kadrosunu belirleme hakkı

ii) Uzun dönem portföy yatırımı Bu hesap bir yıldan uzun finansal yatırımların kayıdını gösterir. Örneğin: Teminatların satın alınması, uzun dönem faizi, banka ödünçleri, süresi bir yıldan uzun hazine bonoları, 10 yıllık hükümet borç senetleri.

iii) Kısa dönemli sermaye akışları Bu hesap bir yıldan az sermaye hareketlerini gösterir. Örneğin: Kısa vadeli hazine kağıtları, ticari kağıtlar, mevduat sertifikaları, kısa vadeli banka mevduat hesapları.

3) Resmi reserv işlemleri Ülkenin merkez bankasının transferlerini gösterir. Örneğin: Merkez bankasının altın alım-satımları, döviz alım-satımları, IMF ve diğer kurumlardan verilen krediler, özel çekme hakları (SDRs) işlemleri bu hesapta kayıt olur. ABD gibi bazı ülkelerin merkez bankası olmadığı için, ödemeler dengesinde resmi reserve işlemleri hesabi da bulunmamaktadır.

4) Net Hata Noksan Ödemeler Dengesi açıklarını ve Ödemeler Dengesindeki fazlayı gösterir. Çoğu ülkelerin ödemeler dengesi açık verir. Ödemeler dengesi fazla veren ülkeler Çin ve bazı petrol ihraç eden ülkelerdir. Dünyadaki tüm öedemeler dengesi açıkları, ödemeler dengesindeki fazlalara eşittir. Muhasebe terimiyle borçları ve alacakları gösterir.

Ödemeler Dengesinin Başlıca Hesapları 1) Cari Hesap a. Mal Hesabı Net ticaret Hesabı b. Hizmetler Hesabı c. Yatırım Gelirleri d. Tek taraflı transferler Net Cari Hesap 2) Sermaye Hesabı A. Dolaysız yatırımlar B. Portfolyo yatırımları C. Kısa vadeli sermaye hareketleri Net Sermaye Hesabı 3) Resmi Reserv İşlemleri a. Altın ithali ve ihracı B. Devletin elinde bulunan yabancı paralar C. Yabancı merkez bankalarına olan borçlar Net Resmi Reserv Hesabı 4) Net Hata Noksan

Ödemeler dengesi ile kriz ilişkisi Ödemeler dengesini takip ederek ülkelerin krizlere ne kadar yakın olduğu anlaşılabilinir: Cari hesap açıkları artan ülkeler, finansal hesaplarında fazla vermeye başlarlar. Bir ülkeye akan sermaye, bir süre için o ülkenin cari açığını finanse edebilir. Genellikle ekonomik koşullar kötüleştiğinde bu sermaye ülke dışına kaçar ve döviz krizine neden olur.

Geçici ve Sürekli Ödemeler Dengesi Açıkları Geçici Ödemeler Dengesi Açıkları – Bu açıklar ülkenin Para ve Mali politikalarıyla düzeltilebilecek açıklardır. Mali Politikalar → Hükümetin gelirlerini ve giderlerini düzenleyerek, yani vergileri ve devlet harcamalarını değiştirerek ekonomiyi etkileyen politikalardır. Para Politikaları → Para arzını azaltarak ve/veya çoğaltarak ekonomiyi etkilemeye yönelik politikalardır.

Sürekli Ödemeler Dengesi Açıkları Sürekli ödemeler dengesi açıkları yıllarca devam eden açıklardır. Böylece ülkenin kaynakları sürekli diğer ülkelere aktarılmakta, ülke zaman içinde fakirleşmektedir. Bu açıklar mali ve para politikaları ile düzeltilemez ve daha ciddi tedbirler almayı gerektirir. Bu tedbirlerin başında ülkenin ithalatını sınırlamak, ülke dışına sermaye akışını engellemek ve ülkenin para birimini devalüe etmek gibi radikal kararlar gelir.