PROGRAM DEĞERLENDİRME CURRICULUM EVALUATION MODELS AND METHODS Prof.Dr. Mustafa Ergün Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Öğretimi planlama adımları 1. Öğrencilerin neyi bilmelerini istiyorsun?* 2. Bu öğrenmenin olduğunu nerden anlayacaksın?* 3. Herkes için etkili öğrenmeyi nasıl düzenleyeceksin? Öğretimi planlarken cevaplandırılacak üç soru vardır. * Ralph W. Tyler. Basic Principles of Instructional Design. 1949

Öğretimi planlama adımları Temel sorular Program Sınıftaki planlama* 1. Öğrencilerin neyi bilmelerini istiyorsun?*? Ulaşmak istediğiniz hedefleri belirleyin BEKLENTİLER 2. Bu öğrenmenin olduğunu nerden anlayacaksın?* Ölçülebilecek hedefler koyunuz BAŞARI DÜZEYİ 3. Herkes için etkili öğrenmeyi nasıl düzenleyeceksin? Öğrenme deneyimlerini ve öğretimi planlayınız ÖĞRETME/ÖĞRENME STRATEJİLERİ KAYNAKLAR Sınıftaki ders planlaması, program önceliklerini yansıtır. * Grant Wiggins and Jay McTighe. Understanding by Design. 1999

Beklenen iş ve ölçütler Öğretimi planlama adımları Beklentiler Ölçme, Değerlendirme Ve raporlama (Cont'd) MEB ve Talim Terbiye Dairesi Genel durum Beklenen iş ve ölçütler Kaynaklar Öğretme / Öğrenme Stratejileri Öğrenme deneyimlerinin planlanması, öğretmenlerin durumu değerlendirme ve yeniden düzenlemelerine yardımcı olur.

Değerlendirmeyi kim yapar Sınıf öğretmeni Program geliştirici Dışardan bir değerlendirici Kim?

Değerlendirme (evaluation) nedir?

Değerlendirme, bilgi toplama işidir. Bu bilgilerle... program tanımlanır ve kalitesi ölçülür, programın güvenilirliği ve işe yararlığı ortaya çıkar.

Değerlendirmenin amaçları Hangi hedeflere ulaşılmış olduğunu tespit etmek Maliyetini tespit etmek Programın tek tek parçalarını değerlendirmek Eğitimin bilimsel temellerine katkıda bulunmak

Ne toplanacak? Programa kaç kişi (ve kimler) katılıyor? Katılanlar programı ne kadar sevdiler? Eğitsel hedeflere hangi boyutlarda ulaşıldı? Diğer hedeflere ne ölçüde ulaşıldı? Programın tamamlanması kaça maloldu?

Nasıl toplanacak Değerlendirme desenleri Değerlendirme teknikleri Bilgilerin kimden ve ne zaman toplanacağını planlayınız. Değerlendirme teknikleri Bilgi toplamak için kullanacağın metodları belirle

Değişik değerlendirme tipleri Patton, 100 farklı değerlendirme tipi tespit etmesine rağmen, bu tipler arasındaki temel farklara göre Scriven 1967 yılında iki gruba ayırdı: Biçimlendirici değerlendirme (Formative evaluation)- yapılmakta olan işlemlere odaklanır Düzey belirleyici değerlendirme (Summative evaluation)- eğitimin en son ürününe odaklanır Ama her iki tip de bir değerlendirme metodolojisi kullanır.

Dört değerlendirme tipi Teşhis edici (Diagnostic) Öncelikle ihtiyaçlar tespit edilir Biçimlendirici (Formative) Öğretim sırasında süreci gözetim altına alır Süreç (Process) Planlandığı gibi yürüyüp yürümediğini kontrol eder Düzey belirleyici (Summative) Sonunda çıktı veya etkiye bakar Ne zaman?

Teşhis edici değerlendirme Öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını belirlemek Başta öğrencilerin bilgi ve becerileri nedir Güdüleyici ve pekiştirici faktörler Kolaylaştırıcı şartlar Ya önce ya da öğretimin başlangıcında yapılır

Teşhis edici değerlendirme Bu değerlendirme için veri toplanır İlgili kişilerle mülakatlar yapılır, raporlar düzenlenir Literatür taraması yapılır, veri tabanları ve araştırmalar incelenir Hayatın belli dönemleri incelenir Bütün veriler analiz edilir, öncelikler tespit edilir

Biçimlendirici değerlendirme Öğrencinin gelişimini ölçme Onlar istenilen hedeflere ulaşıyorlar mı Süreç içinde değerlendirme Program desenini sistematik değerlendirme Teorik çerçevedeki amaç ve hedefleri kontrol etme Amaç ve hedeflerle öğrenme deneyimlerini kontrol etme

Biçimlendirici Değerlendirme İhtiyaçları ölçme: Bu programa kim ihtiyaç duyuyor, ihtiyaç ne kadar büyük, bu ihtiyacları ne karşılar Değerlendirilebileceği ölçme: Değerlendirme madden yapılabilir mi, eğer öyle ise kim yapacak Değerlendirmeyi yapma: Program doğru olarak yürütülüyor mu? Süreç değerlendirme: Programın mümkün farklı işlenişlerinden yarar sağlanabilir mi?

Düzey belirleyici (summative) değerlendirme Etkileme Davranış değiştirmeyi sağlayacak yakın çıktılar nelerdir Eğitim programı bitince hemen ölçme yapılır Sonuç Öğretimin uzak sonuçları nelerdir Uzun zaman sonra ulaşılacak etkileri ölçmek zordur

Düzey belirleyici değerlendirme Sonuç değerlendirme: Programın görülebilir bir sonucu var mı? Önceden belirlenen hedeflerin ötesinde öngörülmeyen etkileri var mı? Maliyet-ürün değerlendirmesi: Programa harcanan para ile elde edilen sonuç birbiriyle uyumlu mu? Son analizler: Daha önce toplanan verileri yeni yöntemlerle değerlendirme Meta-analizler: Bu gibi program değerlendirmelerini toplu olarak eşle alma

Süreç değerlendirme Planlandığı gibi yürüyor mu? Kaç öğretmen, ne kadar sık değerlendiriyor? Tamamını mı, parçalarını mı? Programın ne kadarı, ne kadar sıklıkla değerlendiriliyor? Uygulamayı engelleyen faktörler Çevresel, lojistik

CIPP Stufflebeam bu modeli 1985’te ileri sürmüştür. Baş harfleri oluşturan temel elemanlar: Context (bağlam)- hedefleri ortaya çıkaran tüm ihtiyaçlar ve mevcut durum Input (girdi)- ulaşılabilir kaynaklar, mümkün başka stratejiler, belirlenen hedefler en iyi nasıl karşılanabilir Process (işlem)- planın nasıl yürütüldüğünün incelenmesi Product (ürün)- elde edilen ürün planlandığı gibi mi? Yoksa hata hangi bölümde ise başa orada düzeltilmelidir

Niteliksel / Antropolojik Değerlendirme Modelleri Bunların başlıcaları şunlardır: Stake‘in Uygunluk (Countenance) Modeli Scriven's Goal-Free Model Eisner's Connoisseurship Model

Uygunluk Modeli Robert Stake tarafından 1967 yılında geliştirildi. Değerlendirmenin iki yüzü var: tasvir ve karar verme. Değerlendirmede iki tür veri toplanır: değerlendirmecinin tasviri gözlemleri ve değerlendirilecek faaliyetlerle ilgili uygun ölçütlerin listesi. Sonunda iki veri mukayese edilerek, hedeflenen amaçlara ulaştırmaya uygunluk açısından farklar yorumlanır.

STAKE’İN UYGUNLUK-OLASILIK (CONGRUENCE-CONTINGENCY) MODELİ Üç çeşit veri toplanır Önceki durum (giriş) İşlemler (öğretim yapma) Çıktılar Uygunluk Hedeflerle çıktılar arasındaki uygunluk derecesi Olasılık Değişkenler arası ilişki. Mesela öğrenme süresi ve becerilerin öğrenilmesi

Hedefsiz (Goal-Free) Model Michael Scriven tarafından 1972’de geliştirildi. Tümevarım yoluyla değerlendirme: programın çıktılarını inceler ve bunların istenen hedeflere uygun olup olmadığını anlamaya çalışır. Değerlendirmeciler programı hazırlayan ve yönetenlerle değil, uygulamaya fiilen katılanlarla görüşürler. Önceden belirlenen hedeflerle (explicit) gözlenen hedefler birbirine uygun mu? Varsayılan hedeflerin o kadar peşinde değil.

Uzmanlık (Connoisseurship) Modeli Michael Eisner tarafından 1979’da geliştirildi. Eleştiricilik presiplerine dayanır. Bir uzmanın seviyesinden programı algılayıp, anlayıp eleştirmeye dayanır. Çok subjektif bir metottur. Uzmanlık gerektiren cerrahi, spor, tiyatro, müzik gibi alanlarda kullanılır.

EISNER’İN EĞİTSEL UZMANLIK MODELİ Eğitsel anlamı olan olayları değerlendirme sanatı, uzmanlığı Derin, geniş kapsamlı gözlemler yapma. Sonuçlarını yazılı olarak rapor etme Tasvir etme yorumlama değerlendirme

Katılımcı Yönlendirmeli Değerlendirme Cevap veren modeli ("responsive models“) de denir. Değerlendirmeye katılabileceklerin iddiaları, kaygıları ve yazıp kaydettiklerine dayanır. Bu katılımcılar: Programı yapanlar ve destekleyenler Programdan yararlananlar (hedef gruplar) kurbanlar (programdan atılanlar)

Katılımcı Yönlendirmeli Değerlendirme Bu modeli uygulayan büyük örnekler: Parlett‘in Aydınlatıcı (Illuminative) Değerlendirmesi Wolf‘un Düşmanca (Adversarial) Değerlendirmesi Guba ve Lincoln‘ün Dördüncü Nesil (Fourth-Generation) Değerlendirmesi

Aydınlatıcı Değerlendirme (Illuminative Evaluation) Malcolm Parlett tarafından 1972’de geliştirildi. Model, katılımcılar tarafından yaşanmış ve rapor edilen çeşitli durumlardaki gizli ve açık olmayan durumları aydınlatmaya dayanır. Şu anda İngiltere’de insan-bilgisayar ilişkileri ve BDE alanında yaygın olarak kullanılıyor. Donald Norman‘ın program uygulanırken yaşanan günlük şeylerin psikolojisine dayanan çalışmaları da aydınlatıcı değerlendirme olarak görülebilir.

Dümanca (Adversarial) Değerlendirme Wolf, 1975’te adli tipte bir değerlendirme modeli geliştirdi: Konu geliştirme, İçlerinden seçim yapmak için bazı konular geliştirilir, içinden seçim yapılır ve geliştirilir Olay hazırlama (deliller aranır ve tezler ortaya konur) Hangi işlemlerin yapılacağı konusunda toplantılar düzenlenir Uygun talimatlar hazırlanır Olayın karşıtlarını ortaya getirme, tanıkları çağırma Yargılama usulünü yürütmek için dinleme randevuları verme Bir kurban belirlemek için bir jüri seçme veya panel düzenleme

Dördüncü Nesil Değerlendirme Egon Guba ve Yvonne Lincoln, “değerlendirme kuşakları” denen listelemelerini adlandırmak için bu kavramı kullanmışlardır. “İlk kuşak" değerlendirmeciler katılımcıları seçerler “İkinci kuşak“değerlendirmeciler katılımcıları tasvir ederler “Üçüncü kuşak" değerlendirmeciler katılımcıları yargılarlar (değerlendirirler) “Dördüncü kuşak" değerlendirmeciler katılımcılara cevap verirler