ULUSAL TÜTÜN KONTROL PROGRAMI 2008 - 2012 EYLEM PLANI Uzm. Dr. Turan BUZGAN Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yrd.

Tütün Kullanımı Tütün kullanımı, önemli ve önlenebilir bir halk sağlığı sorunudur. Dünya genelinde yılda 5 milyon kişi tütün kullanımı dolayısıyla ortaya çıkan hastalıklardan kaybedilmektedir. Ülkemizdeki tüm ölümlerin %23’ü tütüne bağlı hastalıklar sebebiyle olmaktadır (100 000 kişi/yıl). Dünyada 15 yaş üzeri nüfusta 1.2 milyar kişi tütün kullanmaktadır (her üç erişkinden biri). Ülkemizde tütün kullanımı bu oranın üzerindedir.

Türkiye

Türkiye

Dünyada sigara tüketimi (5,4 trilyon adet/yıl) Ülkeler 2004 (milyar adet) % 1.Çin 1 777 32,9 2. A.B.D 402 7,43 3. Rusya 374 6,92 4. Japonya 279 5,16 5. Endonezya 171 3,16 6. Almanya 127 2,35 7. Türkiye 109 2,02 8. İtalya 99 1,83

18 YAŞ ve ÜZERİNDE TÜTÜN KULLANIM ORANLARI (TÜRKİYE) Kaynaklar: 1993 Sağlık Bakanlığı Araştırması, 2004 Sağlık Bakanlığı Ulusal Hastalık Yükü Çalışması, 2006 Aile Araştırma Kurumu ve TÜİK Aile Yapısı Araştırması

Tütün Kullanımı Sigaranın ülkemiz insanlarına getirdiği mali yük yılda yaklaşık 23.5 milyar YTL’dir (~20 milyar USD). Kişi başı sigara harcamamız yılda ~ 280 USD, Kişi başına yıllık kamu sağlık harcamamız 418 USD, kişi başına total sağlık harcamamız 586 USD’dir (2005 yılı için, Kaynak: OECD 2007 raporu).

TÜRKİYEDE TÜTÜN KULLANIMI (BİN TON) Türkiye’de yabancı sigara fabrikalarının kurulması Amerikan Sigaralarının İthalatı ve Satışı 4207 Sayılı Yasanın yürürlüğe girmesi Tobacco use Smoking is, besides being a widespread form of addiction, a crucial public health problem because of the hazardous effects on human health induced by tobacco and its smoke. In 2001, Turkey consumed 2% of tobacco worldwide and 14% in the WHO European Region (1). Research suggests that the prevalence of tobacco-smoking in Turkey is 33.6%, significantly higher in men (57.8%) than in women (13.5%) (2). Tobacco consumption in Turkey increased by 80% after 1984, in contrast to a 30% decline in the United States (3). The enactment in 1997 of Law 4207 “Preventing the Hazards of Tobacco and Tobacco Products”, under which all tobacco advertising was banned, was a turning point in the attempt to control tobacco consumption. As a result of arrangements stemming from this law, the increase in cigarette consumption fell from 7.7% in 1997 to 2.8% by the end of 1998 (Fig 1) (3). However, tobacco use still has an enormous negative impact on health and the economy: annually, it is responsible for about 100 000 premature deaths and an economic loss of US$ 2.72 billion (4). Fig 1. Cigarette consumption in Turkey, 1980–2002 (thousand tonnes) Source: Sezer E (3). Surveys carried out among young people have shown that 29.6% of girls and 46.4% of boys aged 13–14 years have smoked at some time in their lives, with 4.3%, and 14.1%, respectively, being current smokers (5). Various studies conducted among youngsters of different ages and regions have indicated that the smoking prevalence rates of those who had ever smoked ranged from 0.7% to 21.1% among girls, and from 1.1% to 52.4% among boys (6–9). Kaynak: Tekel ve TAPDK, 2006 Verileri

Risk Faktörlerinin Ortadan Kaldırılması İle Önlenebilecek DALY Sayılarının Dağılımı (Sağlık Bakanlığı Ulusal Hst. Yükü Çalışması, 2004) Disability Adjusted Life Year (Sakatlığa Uyarlanmış Kayıp Yaşam Yılı = Erken ölümler (YLL) + Sakatlığa Bağlı Kayıp Yıllar (YLD ) Aynı şekilde hesaplamalar DALY’ler açısından yapıldığında yüksek sistolik kan basıncının önlenmesi ile yaklaşık 928.950 DALY önlenebilirken, bu oranlar sırasıyla sigara için 931.909 DALY, obesite için 787.183 DALY, yüksek kolesterol için 566.681 DALY, fizik aktivite yapma alışkanlığının kazandırılması ile 464.627 DALY, alkol kullanımına bağlı bozukluklar için 462.018 DALY, meyve ve sebze tüketiminin arttırılması ile 416.876 DALY, ve su ve sanitasyon koşullarının düzeltilesi ile 182.781 DALY’dir. Bu oranların kadın ve erkekteki değişimleri Grafik 5.3’de görülmektedir. DALYs for a disease are tErhe sum of the years of life lost due to premature mortality (YLL) in the population and the years lost due to disability (YLD) for incident cases of the health condition. The DALY is a health gap measure that extends the concept of potential years of life lost due to premature death (PYLL) to include equivalent years of 'healthy' life lost in states of less than full health, broadly termed disability. One DALY represents the loss of one year of equivalent full health.DEFİNİTİONThe Disability Adjusted Life Year or DALY is a health gap measure that extends the concept of potential years of life lost due to premature death (PYLL) to include equivalent years of ‘healthy’ life lost by virtue of being in states of poor health or disability (1). The DALY combines in one measure the time lived with disability and the time lost due to premature mortality. One DALY can be thought of as one lost year of ‘healthy’ life and the burden of disease as a measurement of the gap between current health status and an ideal situation where everyone lives into old age free of disease and disability.YEARS OF LİFE LOST PLUS YEARS LOST TO DİSABİLİTYDALYs for a disease or health condition are calculated as the sum of the years of life lost due to premature mortality (YLL) in the population and the years lost due to disability (YLD) for incident cases of the health condition: The years of life lost (YLL) basically correspond to the number of deaths multiplied by the standard life expectancy at the age at which death occurs. The basic formula for YLL (without yet including other social preferences discussed below), is the following for a given cause, age and sex: where: N = number of deaths L = standard life expectancy at age of death in years Because YLL measure the incident stream of lost years of life due to deaths, an incidence perspective is also taken for the calculation of YLD. To estimate YLD for a particular cause in a particular time period, the number of incident cases in that period is multiplied by the average duration of the disease and a weight factor that reflects the severity of the disease on a scale from 0 (perfect health) to 1 (dead). The basic formula for YLD is the following (again, without applying social preferences): I = number of incident cases DW = disability weight L = average duration of the case until remission or death (years) DİSABİLİTY WEİGHTS The disability weights used in the GBD 2000 are listed in detail elsewhere (2). Egalitarian principles were explicitly built into the DALY, and the Global Burden of Disease Study used the same values for all regions of the world (3) . It used the same life expectancy ‘ideal’ standard for all population subgroups and it excluded all non-health characteristics (such as race, socioeconomic status or occupation) apart from age and sex from consideration in calculating lost years of healthy life. Most importantly, it used the same ‘disability weight’ for everyone living a year in a specified health state. Additionally, 3% time discounting and non-uniform age weights which give less weight to years lived at young and older ages were used in calculating DALYs for the original Global Burden of Disease study (3). These value choices have continued to be used for the Global Burden of Disease 2000 study results reported in recent World Health Reports (4). With non-uniform age weights and 3% discounting, a death in infancy corresponds to 33 DALYs, and deaths at ages 5 to 20 to around 36 DALYs. Thus a disease burden of 3,300 DALYs in a population would be the equivalent of 100 infant deaths or to approximately 5,500 persons aged 50 years living one year with blindness (disability weight 0.6) 931.909

SİGARA FİYATLARI € 8 € 7,5 € 6,5 € 4,5 € 1,5 € 5 € 4 € 1,5 - 2 € 3 € 1,5 - 2 € 3 € 2,8

SİGARA VERGİ ORANLARI % 76,10 % 77,79 % 77,69 % 76,08 % 75,01 % 80,39 % 24,4 % 75.16 % 73,5 % 78,08 % 73.5

FİYAT ARTIŞI-TÜKETİM İLİŞKİSİ Fiyat değişimi Gelişmekte olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler Tüketim değişimi

TÜTÜN KONTROLÜ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ Tütün mücadelesi ile ilgili ilk uluslararası anlaşma olan Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi: 21 Mayıs 2003 tarihinde DSÖ 56. Dünya Sağlık Asamblesinde kabul edilmiş, Sözleşme, ülkemiz adına 28 Nisan 2004 tarihinde Sağlık Bakanımız Sn. Prof. Dr. Recep AKDAĞ tarafından imzalanmış, TBMM onayından sonra da Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Ulusal Tütün Kontrol Programı Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi’nin imzalanmasının akabinde, Sağlık Bakanlığı koordinatörlüğünde yapılan çalışmalarla 2006 - 2010 yıllarını kapsayacak şekilde bir ULUSAL TÜTÜN KONTROL PROGRAMI hazırlanmıştır.

ULUSAL TÜTÜN KONTROL PROGRAMI T.C. Resmî Gazete 7 Ekim 2006 Cumartesi, Sayı : 26312 BAŞBAKANLIK GENELGESİ 2006/29 ULUSAL TÜTÜN KONTROL PROGRAMI

Ulusal Tütün Kontrol Programı Amaç 2010 yılına kadar ülkemizde: 15 yaş üzerinde sigara içmeyenlerin oranını %80'in üzerine çıkarmak, 15 yaş altında ise %100'e yakın olmasını sağlamaktır.

Ulusal Tütün Kontrol Programı İlgili Bakanlıklar, Akademisyenler ve Sivil Toplum Örgütlerinden 130 katılımcının işbirliği ile hazırlanan Ulusal Tütün Kontrol Programı’nda; Hedefler, Stratejiler ve Faaliyetler ortaya konmuştur.

Ulusal Tütün Kontrol Programı A. Tütün Ürünlerine Olan Talebin Azaltılmasına Yönelik Önlemler A.1. Halkı Bilgilendirme, Bilinçlendirme ve Eğitim A.2. Sigarayı Bırakma A.3. Fiyat ve Vergilendirme A.4. Çevresel Tütün Dumanına Maruziyet (Pasif İçicilik) A.5. Reklâm, Promosyon ve Sponsorluk A.6. Ürün Kontrolü ve Tüketicinin Bilgilendirilmesi B. Tütün Arzının ve Tütün Ürünlerinin Kullanımının Azaltılmasına Yönelik Önlemler B.1. Yasadışı Ticaret B.2. Gençlerin Ulaşabilirliği B.3. Tütün Üretimi ve Alternatif Politikalar C. Tütün kullanımı ve Ulusal Tütün Kontrol Programının izlenmesi, değerlendirmesi ve raporlanması

Ulusal Tütün Kontrol Programı Ulusal Tütün Kontrol Programı ile ortaya konan esaslar çerçevesinde; Yapılacak aktivitelerin ayrıntılı takviminin ve Sorumluluğu üstlenecek kurumların belirlenmesi amacıyla Ulusal Tütün Kontrol Programı 2008-2012 Eylem Planı hazırlanmıştır.

2008-2012 Eylem Planı A.1. Halkı Bilgilendirme, Bilinçlendirme ve Eğitim (Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Devlet Bakanlığı, YÖK, Tütün, Tütün Mamülleri ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu -TAPDK, RTÜK) Amaç: Ulusal Tütün Kontrol Programının kabulünü ve uygulanmasını her düzeyde kolaylaştırmak için tütün ve tütün ürünlerinin sağlık, sosyal durum ve ekonomik bakımdan zararları konusunda halkı bilgilendirmek, eğitmek ve bilinçlendirmek. Hedef: 2012 yılına kadar toplumun %90’ında sigara karşıtı bir tutum oluşturmak.

2008-2012 Eylem Planı A.1. Halkı Bilgilendirme, Bilinçlendirme ve Eğitim Stratejiler: Tütün mamulleri kullanımının itibar düşürücü olumsuz bir davranış olduğu mesajını topluma vermek, Medyanın ve model kişilerin bilinçlendirme çalışmalarına aktif olarak katılımını sağlamak,

2008-2012 Eylem Planı A.1. Halkı Bilgilendirme, Bilinçlendirme ve Eğitim Stratejiler: Toplumda rol modeli veya önemli etkisi olduğu bilinen meslek grupları başta olmak üzere tüm hedef gruplara yönelik geniş tabanlı eğitim materyalleri geliştirmek, Tütün endüstrisinin uygulamaları ile ilgili bilgileri toplumun paylaşımına açmak.

2008-2012 Eylem Planı A.2. Sigarayı bırakma (Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, YÖK) Amaç: Sigaranın bırakılmasını yaygınlaştırmak, tütün bağımlılığının tedavisinde ve tekrar başlamanın önlenmesinde başarı oranını yükseltmek.

2008-2012 Eylem Planı Stratejiler: A.2. Sigarayı bırakma Sağlık personelinin eğitiminde, bu konunun da yer almasını sağlamak, Birinci basamak dâhil tüm klinik karşılaşmalarda müdahale yapılmasını sağlamak,

2008-2012 Eylem Planı Stratejiler: A.2. Sigarayı bırakma Stratejiler: Sigarayı bırakmak isteyenlere destek sağlayacak örgütlenmeyi sağlamak, Düzenli aralarla, toplumun geneline ve özel gruplara (Sağlık personeli, öğretmenler, din adamları) yönelik kitlesel bırakma kampanyaları düzenlemek,

2008-2012 Eylem Planı Stratejiler: A.2. Sigarayı bırakma Stratejiler: Nikotin bağımlılığı tedavisinde kullanılan etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış tedavilere kolay ulaşılmasını sağlamak, Bilimsel kanıta dayalı olmayan sigara bırakma yöntemlerinin sunumunu engellemek.

2008-2012 Eylem Planı A.3. Fiyat ve Vergilendirme (Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Gümrük Müsteşarlığı) Amaç: Tütün ürünleri üzerindeki vergi yükünü “yasa dışı ticareti özendirmeyecek oranda” artırarak tütün ürünlerinin fiyatını arttırmak ve bu yolla tütün ürünlerine olan talebi azaltmak. Hedef: Sigara vergi yükünün 2010 yılına kadar % 80’in üzerine çıkarmak.

2008-2012 Eylem Planı Stratejiler: A.3. Fiyat ve Vergilendirme Stratejiler: Özel Tüketim Vergisini hem oran hem de maktu olarak (paket başına) arttırmak, Yapılacak vergi düzenlemelerini vergi gelir kaybına yol açmayacak ve yasadışı ticareti özendirmeyecek şekilde hazırlamak, Yurt içine girişte gümrüksüz satış mağazalarından tütün mamullerinin vergisiz satışına sınırlama getirmek.

2008-2012 Eylem Planı A.4. Çevresel Tütün Dumanına Maruziyet (Pasif Etkilenim) (SB, MEB, ÇSGB, İB) Amaç: Pasif etkilenme nedeniyle risk altında olan kişilerin ve toplumun sağlığını koruma altına almak.

2008-2012 Eylem Planı Hedefler: 2012 yılına kadar; A.4. Çevresel Tütün Dumanına Maruziyet (Pasif Etkilenim) Hedefler: 2012 yılına kadar; “Pasif etkilenimin aktif içicilik kadar sağlığa zararlı” olduğu bilgisini toplum geneline yaymak, Gebelerin, çocukların, ergenlerin ve diğer risk gruplarının pasif etkilenmelerini anlamlı ölçüde azaltmak, 3. Kamuya açık alanlar ve işyerlerinde tütün mamulü tüketimini tamamen engellemek.

2008-2012 Eylem Planı Stratejiler: A.4. Çevresel Tütün Dumanına Maruziyet (Pasif Etkilenim) Stratejiler: Eğitim ve sağlık kurumları başta olmak üzere tüm kurumlarda kademeli olarak pasif içicilikle ilgili hizmet içi eğitimler yapmak, Sigara dumanına maruziyetin sağlık riskleri konusunda halkı bilinçlendirmek, Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuran kişilerin pasif etkilenmesini de sorgulamak ve tüm başvuranlara korunmanın önemini ve metotlarını anlatmak,

2008-2012 Eylem Planı Stratejiler: A.4. Çevresel Tütün Dumanına Maruziyet (Pasif Etkilenim) Stratejiler: İş yerlerinde, eğitim-öğretim kurumlarında, sağlık kuruluşlarında, toplu taşıma araçları ve bekleme salonlarında, kültür ve sanat hizmeti veren yerler, lokanta, bar, kuaför, alışveriş merkezleri ve spor salonlarında, okul ve sağlık kuruluşlarının ise bahçelerinde dahi pasif etkilenimin tümüyle engellenmesi için yasal düzenlemelerin yapılması için çalışmak.

2008-2012 Eylem Planı A.5. Reklam,Promosyon ve Sponsorluk (Sağlık Bakanlığı,Sanayi ve Ticaret Bakanlığı-Reklam Kurulu, RTÜK, DSÖ Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurulu) Amaç: Tütün mamulleri ile ilgili her türlü reklam, promosyon ve sponsorluk faaliyetlerini önlemek.

2008-2012 Eylem Planı Hedefler: A.5. Reklam,Promosyon ve Sponsorluk Hedefler: 2008 yılı sonuna kadar, sigara ve diğer tütün mamullerinin marka ve firma reklamına aracı olacak her türlü reklam, sponsorluk ve promosyon ihlallerini sıfıra indirmek, 2008 yılı sonuna kadar idari ve adli yaptırımları etkili, adil ve caydırıcı hale getirmek.

2008-2012 Eylem Planı A.6. Ürün kontrolü ve tüketicinin bilinçlendirilmesi (Tütün, Tütün Ürünleri ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu, Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı) Amaç: Sigara dumanında ve diğer tütün ürünlerinde bulunan kanserojen maddeleri, katkı maddelerini ve zehirli bileşenleri bilimsel olarak değerlendirmek, ürün standartlarına ilişkin düzenlemeleri yapmak.

2008-2012 Eylem Planı Hedefler: 2008 yılından itibaren; A.6. Ürün kontrolü ve tüketicinin bilinçlendirilmesi Hedefler: 2008 yılından itibaren; Tütün ve tütün mamullerinin içeriği, emisyonlarının değerlendirilmesi ve ölçülmesi için ulusal ve uluslar arası standart ve düzenlemeler doğrultusunda akredite laboratuar kurmak, Mamullerin içeriği ile ilgili toplumu bilgilendirmek.

2008-2012 Eylem Planı Hedefler: B.1. Yasa Dışı Ticaretin Önlenmesi (İçişleri Bakanlığı, TAPDK, Gümrük Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı) Hedefler: 2010 yılı sonuna kadar Türkiye’de yasadışı ticaretin boyutunu kanıta dayalı yöntemlerle saptamak, 2012 yılına kadar tespit edilen yasadışı ticareti ortadan kaldırmak.

2008-2012 Eylem Planı B.2. Gençlerin Ulaşabilirliği (Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, TAPDK, Sigara ve Sağlık Ulusal Komitesi, Belediyeler,) Amaç: 18 yaş altındaki bireylerin tütün mamullerine ulaşmasını engellemek. Hedef: 2012 yılına kadar 15 yaş altı gençler arasında sigara içme oranını sıfıra, 15-24 yaş grubunda mevcut durumun (%26) yarısına indirmek.

2008-2012 Eylem Planı B.3. Tütün üretimi ve alternatif politikalar (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TAPDK) Amaç: Tütün üretimini kontrol etmek, izlemek, tütüne alternatif tarım ürünleri ve ekonomik faaliyetleri belirlemek, tütün üreticiliğinden alternatif ürünlere geçen üreticilere ekonomik varlıklarını sürdürebilecekleri destekler sağlamak.

2008-2012 Eylem Planı B.3. Tütün üretimi ve alternatif politikalar Hedef: 2012 yılına kadar tütün üretiminden vazgeçen veya vazgeçirilen üreticiler ile sektörden uzaklaşmak durumunda kalan tütün işçilerinin alternatif ürünlere ve ekonomik faaliyetlere geçişlerini tamamlamak, sürdürülebilir alternatif geçim yollarının geliştirilmesini sağlamak.

2008-2012 Eylem Planı C. Tütün Kullanımı ve Ulusal Tütün Kontrol Programının İzlenmesi, Değerlendirmesi ve Raporlanması (Sağlık Bakanlığı) Amaç: Ulusal tütün kontrol programının süreç ve çıktılarının izlemek, değerlendirmek ve raporlanması için model oluşturmak. Hedefler: 2008 yılında Ulusal Tütün Kontrol Programının izlenmesi, değerlendirilmesi ve raporlanması için ulusal bir veri sistemi kurmak,

Politik kararlılık ve 4207 sayılı kanunda yapılacak değişiklikler tütün mücadelesinde en önemli destekçimiz olacaktır. 12 Aralık 2007 - Ankara