Uluslararası İşletmecilik Kısım 3 Bölüm 10 – Uluslararası Para Sistemi Doç. Dr. Şule Lokmanoğlu Aker YONT308

Yabancı ülke paralarına serbestçe çevrilebilen para (Convertıbl para) Bazı ülkelerin parası yabancı ülke paralarına serbestçe çevrilebilir. Dünyanın değişik yerlerindeki bankalar, döviz büroları ve finans merkezlerinde bu paralar serbestçe alınır ve satılır. Örneğin, ABD doları ($), avro (€), İngiliz sterlini (£), İsviçre frangı, Japon yeni (¥), Kanada doları, Türk lirası (₺) gibi paralar convertıbl paralardır.

13üncü yüzyılda kullanılan bir altın para

Altın standardından önceki dönem Çok eski dönemlerden beri altın, gümüş gibi değerli madenler alış verişlerde para olarak kullanılıyordu. Özellikle altın paralar tasarruf, alış veriş ve metaları değerlendirme birimi olarak kullanılıyordu. Ticaret arttıkça, altın taşımak zor ve zahmetli olmaya başladı. İlk kağıt para Moğol İmparatoru Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han tarafından basıldı. Daha önceleri Mısırlılar da benzer bir yöntem kullanmışlardı. 1717’de İngiltere de para basmaya başladı. Bu tarihte Sir Isaac Newton bir ons altının değerini 3 pound, 17 şilin ve 10.5 pens olarak sabitledi. Böylece İngiltere’de Altın Standardı dönemi başlamış oldu.

Altın Standardı Bu sistemde her ülke kendi parasının değerini bir ons altına eşit olacak şekilde belirler. Ülkenin Hazinesi talep edildiği takdirde kağıt paraları altın ile ve altını kağıt paralarla değiştirmek zorundadır. Yani kağıt paraların değeri Hazinedeki altın ile desteklenmektedir. Para basımı ancak Hazinede altın miktarı artarsa yapılabilir. Ülkelerin para birimlerinin birbirine karşı değeri de bir ons altın üzerinden belirlenir.

Altın Standardının Avantajları Basit bir sistemdir. Ödemeler Dengesi açıklarını otomatik olarak düzeltir. Fiyat-mal-akım-mekanizması (David Hume 1758) sayesinde, eğer ülkede fazla altın varsa ve bu nedenle fazla para basılmışsa, o ülkede fiyatlar artar. Ülke malları daha ucuz ülkelerden ithal etmeye başlar. Böylece ülkeden altın çıkar, piyasadan para çekilir ve fiyatlar normal düzeye geriler. Altın Standardı Birinci Dünya Savaşı’na kadar Avrupa’da uygulanmıştır. Daha sonraları Büyük Ekonomik Buhran ve İkinci Dünya Savaşı dönemlerinde terk edilmek zorunda kalınmıştır.

Altın Standardı Günümüzde Altın Standardına dönüş yapmak isteyen Steve Forbes, Robert Bartley, Jaques Rueff gibi iktisatçılar bulunmaktadır. Altın Standardının uluslararası para sistemine disiplin getirebileceği düşünülmektedir. Çünkü Altın Standardında hükümetler Hazinelerindeki altın kadar para basabilirler. Böylece karşılıksız para basmanın, dolayısıyla enflasyonun önüne geçilmiş olunur.

Bretton Woods Sistemi İkinci Dünya Savaşından sonra Avrupa ülkelerinin tüm altınları tükenmişti. Bu nedenle Altın Standardına göre para basma imkanları yoktu. 44 ülke New Hamshire’da Bretton Woods’da toplandı. ABD yeni uluslararası para sistemini tanıttı. Toplantıda yeni uluslararası para sisteminin iki önemli kurumu Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası kuruldu.

Bretton Woods Sistemi Sabit Kur Sistemi kabul edildi. Bu sistemin kontrolü IMF’e verildi. Bu sistemde ülkelerin para birimleri Amerikan dolarına ve altına bağlanıyordu. Amerikan doları altınla değişebilen tek para olarak kabul edildi. Bir ons altının değeri $35 olarak sabitlendi. Böylece diğer para birimlerinin değeri de sabitlenmiş oldu. Örneğin; 1 İngiliz poundu = $2.40 1 Fransız frankı = $0.18 1 Alman markı = $0.2732 ABD doları uluslararası para birimi olarak ilan edildi.

Bretton Woods Sistemi ABD Vietnam Savaşı nedeniyle büyük miktarlarda para basmaya başlayınca, Fransızlar piyasadan dolar toplayarak Amerikan Hazinesinden ucuz dolar satın almaya başladılar. Savaş ve altın satışı ABD dolarının değerinin düşmesine yol açtı. ABD Hazinesi altın reservlerinin yarısını kaybetmiş oldu. 1971’de ABD Cumhurbaşkanı Nixon, dolar karşılığı altın satışını durdurduğunu ilan etti. ABD doları %8 devalüe edildi. Sabit kur sistemi işleyemez oldu.

Bretton Woods Sistemi Önce Alman markı, sonra Japon yeni sabit kurdan çıktılar. 1976 Jamaika Anlaşmasıyla Sabit Kur Sistemi sona erdi. Konferansa Katılan ülkeler Dalgalı Kur Sistemini yeni uluslararası para sistemi olarak kabul ettiler.

Dalgalı Kur Sistemi Dalgalı kur sisteminde isteyen ülkeler paralarının değerini dalgalanmaya bırakabiliyorlar. Bu durumda paraların değeri piyasada belirleniyor. Paranın arzı ve talebine göre para uluslararası piyasalarda alınıp satılabiliniyor. Dalgalı kur sistemine geçildikten sonra uluslararası para piyasalarında önemli krizler yaşandı.

Dalgalı kur sisteminde başlıca krizler 1973 petrol krizi 1979 petrol krizi ABD dolarının Alman markı (1985-1987) ve Japon yeni (1993-1995)karşısında değer kaybetmesi 1980’lerde Avrupa’da finansal krizler 1996-1998 Asya’da finansal krizler 1998 Rusya krizi 2001 küresel finans krizi 2008 küresel finansal ve ekonomik kriz