SORUNLU DAVRANIŞLARI OLAN ÖĞRENCİLERE YAKLAŞMA YÖNTEMLERİ AYŞEGÜL TAN Psikolojik Danışman ve Rehber Öğretmen

SORUNLU DAVRANIŞ NEDİR? Sınıfta eğitsel çabaları engelleyen her türlü davranış istenmeyen davranış yani sorunlu davranış olarak adlandırılabilir. Öğrencilerin sınıf içerisindeki davranışlarını sorunlu davranış olarak adlandırabilmek için dört temel ölçütümüz vardır:   1. Davranışın öğrencinin kendisinin ya da sınıftaki arkadaşların öğrenmesini engellemesi. 2. Davranışın öğrencinin  kendisini ya da arkadaşlarının güvenliğini tehlikeye sokması. 3. Davranışın okulun araç ve gereçlerine ya da arkadaşlarının eşyalarına zarar vermesi. 4. Davranışın öğrencinin diğer öğrencilerle sosyalleşmesini engellemesi.

SORUNLU DAVRANIŞLARIN NEDENLERİ A. İstenmeyen Davranışların Sınıf İçi Nedenleri 1-Sınıfın fiziksel düzenlemesi 2-Sınıfın yapısı 3-Öğretmenin özelliği 4-Öğrencilerin özellikleri 5-Öğrencilerin birbirleriyle olma ilişkileri 6-Eğitim programları

SORUNLU DAVRANIŞLARIN NEDENLERİ B. İstenmeyen Davranışların Sınıf Dışı Nedenleri 1-Öğrencinin aile ortamı 2-Öğrencinin yaşantı çevresi 3-Öğrencinin yetiştiği kültürel ortam 4-Okul yönetiminin demokratik bir okul ortamını oluşturamaması 5-Okul yerleşim düzeni 6-Etkili bir veli okul - öğretmen ilişkisinin sağlanamaması 7-Öğretim için gerekli kaynak ve araçların yokluğu 8-Etkili bir rehberlik hizmetinin sunulamaması

SORUNLU DAVRANIŞLARIN ÖNLENMESİNE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR Genel olarak öğretmenlerin sınıfta istenmeyen/sorunlu davranışa karşı yaklaşımları üç grupta incelenmektedir. Bunlar insancıl yaklaşım, pazarlık yaklaşımı ve davranışı düzeltme yaklaşımıdır (Kaya 2002:178).

1. İnsancıl Yaklaşım Genel olarak bu yaklaşımın temelinde insanın doğru yapacağına inanmak ve güvenmek vardır. Öğrencinin iyi niyetli ve güvenilir olduğunu, kendini kontrol etmesi gerektiğini ve uygun bir fırsat  verildiğinde bunu yapabileceğini varsayar (Başar 1999:161). Bu yaklaşıma göre öğrencinin sınıf ortamında istenmeyen davranışta bulunmaları durumunda öğretmen şunları yapar: Öğrencileri dikkatli bir biçimde dinler. Öğrencilerle kendi duygu ve düşüncelerini paylaşır. Kesin bir ifadeyle istenmeyen davranış hakkında düşüncelerini  ortaya koyar.

1. İnsancıl Yaklaşım Bu yaklaşımda öğretmen öğrencinin davranışını değerlendirmez, yargılayıcı olmayan bir güven ortamı yaratır. Öğrenciye sorunla uğraşma şansı ve özğürlüğü verir. Öğretmen buyurucu değil kolaylaştırıcıdır. Sorunu tanımlamaya, sonuçları bulmaya, çözüme ulaşmaya yardım eder. Öğretmen sınıf ortamının düzenlemesinde istendik davranışa yönelik pekiştireçler verir. Bu yaklaşım öğretmenin sınıf düzenlemesi ve sınıf ortamındaki etkisini göz ardı etmez.

2. Pazarlık yaklaşımı Bu yaklaşımın temelini “herşeyin bir bedeli vardır” anlayışı oluşturur. Öğrenci istenmeyen bir davranışta bulunursa bunun sorumluluğunu almak ve sonucuna katlanmak zorundadır. Öğretmen sınıftaki istenmeyen davranışları değiştirmek ve düzeltmekle görevlidir. Öğretmen gerektiğinde güç kullanarak öğrenci davranışını şekillendirir.

3. Davranışların Düzeltilmesi Yaklaşımı Davranışları düzeltme yaklaşımının temelinde davranışçı psikolojinin ilkeleri yer alır. Davranışçı Ekole dayanarak sınıfta istenmeyen davranışların düzeltilmesine çalışılır. İstenmeyen davranışlara göre farklı stratejiler uygulanmaktadır. Bunlar sorunlu davranışı gözlemlemek, pekiştireç vermek, söndürmek, öğrencilerle anlaşmak, yaklaşık istendik davranışı kabul etmek ve derse dönmektir.

SORUNLU DAVRANIŞLARA KARŞI STRATEJİLER 1 SORUNLU DAVRANIŞLARA KARŞI STRATEJİLER 1. İsteneni Çağrıştırıcı Davranmak Öğrenciyi istenen davranışa yöneltmenin bir   yolu öğretmenin örnek olması, anlayışlı ve destekleyici davranmasıdır. İstenmeyen değil, istenen davranış gündemde tutulmalı öğretmende bunun modeli olmalıdır. Tutarlı, iyi niyetli, kendine ve başkalarına saygılı, sorumluluk sahibi özellikler taşıyan bir tutum karşısında gençler olumlu davranışı daha çok gösterirler.

2. İstenen Davranışa İnandırmak İnsanları kandırmak kolay; inandırmak güçtür. İnandırmak için uzun süreli, sabırlı, örneklemeli, somut durumlar yaratıcı çabalar gerekir. Bunun için kullanılacak çeşitli yollar vardır.  İstenen davranışın yararını belirtmek, istenen zevk veren sonuçları göstermek. Olumlu örnekler inanmayı kolaylaştırabilir (“ben hep böyle yaptığımda insanlar benden hoşlanıyor...”vb.)

3.İstenen Davranışı Güçlendirmek İstenen davranışın bir kez yapılmasını sağlamak yetmez. Davranış yerleşinceye kadar izlenmeli, uygulanan yöntem sürdürülmeli, ğerektiginde değiştirilmelidir. İstenen davranışın gösterilmesini ve yerleşmesini saglamanın yolları olarak övgü ve ödülle destekleme (olumlu pekiştireç), övgü ve ödülü kaldırma (ara verme), istenmeyen bir sonuca son verme (olumsuz pekiştireç), acı ve sıkıntı veren bir uyarıcıyı verme (ceza) önerilmektedir. İstenen tepkinin pekiştilmesi istenmeyeni ortadan kaldırır.

4-İstenen Davranışı Kolaylaştırmak: Sınıf ortamı seçenek sağlayıcı olmalı, öğrenciyi kişisel özelliklerine uygun farklı durumlarla, olanaklarla karşı karşıya getirmeli, Öğretim proğramı öğretim hızındaki farklar gözetilerek düzenmeli; öğrenci okulda farklı ilgilere seslenen sosyal etkinliklerde bulunmalıdır.

SORUNLU DAVRANIŞLARA KARŞI EYLEMLER 1. Görmezden Gelmek Bazı davranışlar yoğunluk, süreklilik, yaygınlık göstermeden sadece o anın durumsal  koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan masum öğrenci kusurlarıdır. Bu tür sorunları problem durumu gibi algılamak  doğru değildir.Ancak öğretmen görmezden geldiği davranışı pekiştirmekten kaçınmalıdır.Böyle bir durumda öğrenci hatalı davranışının öğretmen tarafından onaylandıgı yanılgısına düşebilir. Dogal olarak hata hususunda hiç bir dönüt almayan öğrenci tutumunu  değiştirme gereksinimini duymaz. Bu nedenle öğretmen yüz ifadesini, beden dilini kullanarak davranışı fark ettiğini göstermelidir.

2.Uyarma Uyarma yöntemi kademe kademe gerçekleştirimelidir. Uyarma yönteminden biri vucut dilinin kullanılmasıdır. Bunun da ilk basamagı istenmeyen davranışı yapanla göz teması kurmaktır. Diğer basamaklar sözlü uyarı ve soru sormadır.

3. Doğru Davranışı Gösterme Öğretmen sözlü uyarı yapmadan önce istenmeyen davranışı yapan öğrencinin yanına yaklaşır ve öğrencinin derse dönmesini sağlar. Örneğin: Öğretmen elinde dergi, gazete, ya da farklı bir kitap okuyan öğrencinin yanına gelerek onları masanın içerisine koyar. Bir başka örnek ise öğretmen masayı karalayan bir öğrencinin yanına gelip elindeki kalemi alıp masanın üzerine koyar.

4. Umursamama Ara sıra öğrenciler yalnızca öğretmenin dikkatini çekmek için istenmeyen davranışı gösterir. Öğretmenin istenmeyen davranışı gösteren öğrencilerle  ilgilenmemesi ve istendik davranışı gösterenlerle ilgilenmesi öğrencilerin istenmeyen davranışı bırakmasını sağlayabilir.

5. Fiziksel Müdahale Öğretmenin istenmeyen davranış da bulunan öğrencinin yeri ve ortamını değiştirmesidir. Örneğin: Öğretmen ders anlatırken arka sıradaki iki öğrenci kendi aralarında sürekli olarak konuşuyor. Öğretmen bunların ayrı yerlere oturmalarını isteyebilir ya da birini öne çıkarabilir. Bazı öğretmenler bu durumda öğrenciyi dışarıya çıkarmaktadır ancak öğrenciyi dışarıya atmakla ödüllendirmiş oluruz. İlk ve orta öğretimde öğrencilerin dışarıya çıkarılması yasaktır ve bunu yapan öğretmen idari soruşturmayla karşı karşıya kalabilir.

6. Derste Değişiklik Yapmak İstenmeyen davranış derse ilginin azaldığını ve dersten kopulduğunu gösterir. Ders öğrenci için ilginç olmaktan çıkmıştır. Öğretmenin sınıfı ilginç bir yer yapması gerekir.

7. Sorumluluk Verme Özet çıkarma, rapor yazma, kayıt tutma, dersteki sunu sırasını yazıp sırası geleni duyurma, araç getirip götürme, karartma ve aydınlatma görevi, kura çektirme gibi sınıf içi yapılabilecek etkinliklerde öğrenciyi işe yöneltme istenmeyen davranışı değiştirmede kullanılabilir. Ödev ve görev verme en az karşı gelinen davranışlardandır. Öğrenci bu verilenleri yaparak arkadaşları arasında üstünlük ve beğeni kazanabilir. Yalnız ödevin ceza olarak algılanmamasına dikkat edilmelidir. Görev ve ödev yoluyla verilen sorumluluklar, öğrencinin  kendi davranışını kontrol sorumluluğunu üstlenmesine yardım etmelidir. Burada öğretmenin inanılan, güvenilen, destekleyen olması önemlidir.

8. Öğrenciyle Konuşma Konuşma ders içinde-dışında, kişiyle-grupla yapılabilir. Konu diğer öğrencilerin de konuşup davranışlarının değiştirmelerine yardımcı olacaksa kişisel olmadan ders içerisinde konuşulur. Olayı kişiselleştirmeden, birey söz konusu edilmeden yalnızca istenmeyen davranış ele alınmalıdır. Bu yöntem henüz davranışı göstermeyen ama eğilimi olanlar üzerinde de etkili olur.  Bunun için baskı ve azarlama değil, davranışın bir kaç adım sonrası gösterilerek bilincine seslenme  metodu kullanılmalıdır. Sınıfta grupla konuşmanın kişiselleşmemesi önemlidir.

9. Okul Yönetimi Rehberlik Servisi ve Aile İle İletişim Kurmak Bazı davranış sorunları öğretmenin okul yönetimi ve rehberlik servisi ile işbirliği içerisinde çalışmasını gerektirir. Ancak sınıf içerisinde oluşan bazı davranış sorunları öğretmen tarafından çözüme kavuşturulabilir. Ayrıca devamsızlık, yalancılık, okuldan kaçma gibi istenmeyen davranış yönetiminde öğretmenin kurumsal destekten yararlanması gerekmektedir. Davranış sorunlarının çözümü kollektif bir işbirliği gerektirmektedir. Öğretmenin rehberlik servisinde görevli eğitim uzmanlarıyla çalışma alışkanlığı kazanması öncelikle kendisinin işbirligi içerisinde hareket etmesine bağlıdır. Bu aşamada daha önce sorun hakkında bilgilendirilen anne-babanın desteğinden yararlanılmalıdır. Öğretmen rehberlik servisi ve ailenin davranış yönetiminde dayanışma içerisinde hareket etmesi sorunun çözümünü kolaylaştırır.

10. Ceza Ceza, öğretmenin öğrencinin istenmeyen davranışına karşılık öğrenciyi hoşa giden şeylerden alıkoyması ya da öğrencinin hoşuna gitmeyen işleri yaptırmasıdır. Örnegin: İstenmeyen  davranışta bulunan öğrenciyi tenefüse çıkarmama ya da ödevini yapmayan öğrenciye daha fazla ödev verilmesi hoşa gitmeyen işlerdendir. Kısacası ceza alan öğrenci bazı haklardan mahrum olur. Kabul etsek de etmesek de öğretmenlerin sınıf kontrolü ve yönetimi için öğrencilere yönelik ceza kullanmaları zaman zaman gerekmektedir.

KAYNAKÇA AYHAN Aydın; Sınıf Yönetimi, Alfa Yayıncılık, İstanbul, 2000. BAŞAR Hüseyin; Sınıf Yönetimi, M.E.B Yayınları, Ankara, 1999. KAYA Zeki; Sınıf Yönetimi, Pagema Yayıncılık, İstanbul, 20002. KÜÇÜKAHMET Leyla; Sınıf Yönetimde Çağdaş Yaklaşımlar, Nobel Yayıncılık, Ankara, 2002.

FATMA SAYGIN ANADOLU LİSESİ Dinlediğiniz için teşekkür ederim…