İslamiyet öncesi Türk devletleri HAZIRLAYAN:MUHAMMED KÖMÜR ÖĞRETMEN:AYGÜN BIYIKSIZ DERS:SOSYAL BİLGİLER

İslamiyet öncesi Türk devletleri

ASYA HUN DEVLETİ BÜYÜK HUN DEVLETİ (ASYA HUN DEVLETİ) MÖ: 220-MS: 220    Kurulduğu Yer: Hunlar, Orhun-Selenga ırmakları ve Ötüken bölgesinde yaşamışlardır. Kapladığı alan: Kuzeyde Sibirya; güneyde Tibet, Keşmir; doğuda Büyük Okyanus; batıda Hazar Denizi (18.000.000 km2). Başkent: Ötüken Kurucusu: Hunlar’ın bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır (Tuman). Teoman M.Ö.220 tarihinde Hun devletini kurdu.    

ASYA HUN DEVLETİ BAYRAĞI

ASYA HUN DEVLETİ Yükselmesi: Teoman’dan sonra yerine oğlu Mete (Mau-cun) geçti.(M.Ö 209)Onun teşkilatçılığı sayesinde devlet kuvvetlenmiş ve genişlemiştir. Mete, Hunlar arasında birliği sağladıktan sonra Moğolları ve diğer kavimleri itaat altına almıştır. Mete, Çinlileri de vergiye bağlamıştı.   Not: Mete Han; Devleti en geniş sınırlarına ulaştırmıştır, tüm Türkleri tek bir bayrak altında toplamış, orduyu onlu sisteme göre düzenlemiştir. UYARI: Mete Han, Çinin kalabalık bir nüfusa sahip olmasından dolayı burayı   işgal edip yerleşmenin Türkleri asimile edeceğini düşünerek vergiye bağlamayı tercih etmiştir.

ASYA HUN DEVLETİ Zayıflaması: Mete Han’dan sonra yerine oğlu Ki-ok geçti. Ki-ok’un Çinli bir prensesle evlenmesi ve devletin ileri gelenlerin Çin ipeklerine düşkün olmaları, lükse dalmaları nedeniyle devlet zayıfladı. Bu durum Çinlilerin Hun devleti üzerindeki etkilerini artırdı. Yıkılışı:  Nihayet Hun devleti MÖ: 58 yılında güney ve batı Hunları olmak üzere ikiye ayrıldılar. Batı Hunları MÖ: 35 yılında Çinlerin egemenliğine girdi. M.S:48 yılında güney Hunlar, kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrıldılar. Kuzey Hunları M.S.150 yılında Sien-pi’ler tarafından yıkıldı. Güney Hunları ise M.S.220’da Çin egemenliğine girdi. Not: Kuzey Hunlarından bir grup, Çin egemenliğine girmektense göç etmeyi tercih ederek Avrupa’ya gittiler.   UYARI: 1- Çinliler ile Türkler arasındaki mücadelenin temel konusu ipek yolunun egemenliğidir.

ASYA HUN DEVLETİ İMPARATORLARI

ASYA HUN DEVLETİM HARİTASI

GÖKTÜRK DEVLETİ Göktürkler veya Kök-Türkler (Çince: 突厥 pinyin: Tūjué; 552 - 744),　Orta Asya ve Çin'de yaşamış Türk toplumu. Göktürkler inanç ve düşünce yapılarına göre Gök tanrı (Tanrı veya Ten gri) tarafından devlet kurma görevinin kendilerine verildiğine inanır ve bu doğrultuda hareket ederlerdi. Bu yüzden kendilerini Göktürk olarak tanımlamışlardır. Türk adı ilk kez Göktürkler dönemine ait Orhun Yazıtları'nda geçmektedir. "Türk" adını siyasi olarak kullanan ilk Türk devletidir. Devletin ilk önderi Bumin Kağan'dır. Bumin Kağan'ın kardeşi İstemi Yabgu ülkenin batı kanadını yönetirdi. Göktürkler komşuları olan Çin, Sasani (İran) ve Bizans İmparatorluğu ile askeri, siyasi ve ekonomik ilişkiler kurdular. Doğu Göktürk Kağanlığı 630 yılında, Batı Göktürk Kağanlığı ise 659 yılında Çin yönetimi altına girdiler

GÖKTÜRK DEVLETİ BAYRAĞI

GÖKTÜRK DEVLETİ Göktürk Kağanlığı 552 - 745 yılına kadar varlığını sürdürdü. Çin'in Sien-pi kökenli Kuzey Zhou, Kuzey Qi, Sui ve Tang hanedanları ile uzun süre savaşmıştı. Kardeş kavgaları, iç savaşlar ve Çinliler ile olan uzun savaşlar devletin yıkılmasına neden oldu. Yine de Türk toplumu tarafından kurulmuş olan bu Kağanlık Asya tarihinde kalıcı izler bıraktı. Göktürk Tarihi (552 - 745) I. Göktürk Kağanlığı (552–581) I. Göktürk Kağanlığı'nın Bölünmesi (581–603) Doğu Göktürk Kağanlığı'nın Çöküşü (603–630) Batı Göktürk Kağanlığı'nın Çöküşü (603–659) II. Göktürk Kağanlığı (681–745)

GÖKTÜRK DEVLETİ EDEBİYATI Göktürkler 'in sözlü edebiyatlarından günümüze gelebilen  parçalar için kaynaklarında yer alan söylentiler (Bozkurt destanı) , farsça (Cami üt tevarih'teki (Xl.yy) Ergenekon Destanı) yada çok daha yeni dönemlerde yazıya geçmiş Türkçe (Şecere-i Türk teki (Xvll yy.) Ergenekon destanı) metinlerdir.Göktürk yazılı edebiyatını ise Göktürk ABC siyle yazılmış Kültigin (732) ,Bilge Kağan (735) ,Tonyukuk (724-726) yazıtları gibi metinler oluşturur.(Orhun ve Yenisey ) Kültigin ile Bilge Kağan'ın yaşamlarını ,Göktürk devletinin siyasal ve toplumsal olaylarını dile getiren bu ürünler ,gelişmiş bir yazı diliyle ve ustalıklı bir anlatımla düzenlenmişlerdir.Orhun yazıtlarının taşıdığı nitelikler ,Türkçenin yazı dili olarak başlangıcını miladın ilk yüzyıllarına  kadar götüren varsayımlara yol açmıştır.Orhun yazıtlarındaki anlatım özelliklerinin söz kalıplarının ,kullanış biçimlerinin daha sonraki Türk edebiyatı ürünlerinde  (Ör.Dede korkut kitabı,XV.yy) de sürdüğü görülür.

GÖKTÜRK DEVLETİ SANATI   Göktürk döneminden önemli yapıtlar toprak üstündeki yazıtlardan ,heykellerden,sunaklardan oluşur.Kudirge,Kuray,Tuyahta ,Gök bulak,Işık-kul kurganlarında da Göktürk lir'in kültürel ve sanatsal yaşamlarının aydınlanmasını sağlayacak bulgularla karşılaşıldı.Buralarda yapışlan incelemelerde toprak eşyaya çok az rastlandı(Dar ağızlı sürahiler ,geniş ağızlı çömlekler).bunlar daha çok balık sırtı biçiminde çizgili bezemeliydi.Göktürklere ait önemli buluntulardan bir bölümü gümüşten yapılmış kulplu yada kulpsuz maşrapalardan oluşur.(Katanda,Kuray,Tuyahta ,Kopen ) Maşrapaların  altındaki Göktürk yazıları onların önemini artırır.bu maşrapaların benzerleri dönemin heykellerinin ellerinde de görülür.Deri üzerine metal plakalarla süslü ,uçları değişik motifli Göktürk kemerleri de dönemin önemli buluntularıdır.Bu kemer biçimi Turhan ve Avrupa Avarlarında da yaygındı.Altaylar 'da özellikle Tuva'da bulunan helkelerde ,bu kenarları n uçları abartılı biçimde süslüdür.Kemerlere takılan ve içine çakmaktaşı ile kav konulan deri yada kumaştan yapılmış çantalar Göktürkler de yaygın olarak kullanılan eşyalardandır.

GÖKTÜRK DEVLETİ HARİTASI

GÖKTÜRK DEVLETİ İMPARATORLARI

UYGUR DEVLETİ M.Ö 150.000 yılında kurulmuştur. Başkentleri Karabalasagun'dur. Uygurlar Minami dinine inanmaktaydılar. Uygurlar, din değiştiren ilk Türk devletidir. Gök tanrı dininden, Mani dini'ne geçmişlerdir. Bu din, Hıristiyanlık ve Budizm karışımı bir dindir. Hayvani gıdalar yemeyi yasaklayan, savaşçılık duygusunu zayıflatan kurallar içerir. Bu yüzden, Türklerin yaşam tarzına uygun düşmemiş ve Uygurların zayıflamasına neden olmuştur. Uygurlar, Çin ile dostça ilişkiler kurmuş, ticareti geliştirmiştir. Böylece, köyler ve kasabalar gelişerek kalabalık şehirler haline gelmiştir ve bu nedenle ilk yerleşik hayata geçen Türk devleti, Uygur Devleti olmuştur. Bunun sonucunda tarım ve mimari gelişmiştir. Tahta harflerle matbaacılık yapan Uygurlar, kağıdı da kullanmışlardır. Bu sayede yeni bir alfabe oluşturmuşlardır. Bu alfabe 14 ila 18 harften oluşur. Uygurlar, kendi dinleri dışında diğer dinlere de hoşgörülü davranmıştır. Uygurlar, Mani dininin terimlerini Türkçeye çevirerek ulusal kimliklerini koruma uğraşısı içinde olduklarını göstermişlerdir.

UYGUR DEVLETİ ÖZELLİKLERİ Tapınak yapımına önem verilmesi Karabalgasun Yazıtları'nın dikilmesi Mani dini'nin kabul edilmesi Yerleşik hayata geçilmesi şehircilik tarım ve ticarette ileriye gitmişlerdir tahta harfli matbaayı kullanmışlardır 14 harfli alfabeleri vardır Uygurlar Göktürkler devrinde yukarı selenge boylarında yaşamışlardır

UYGUR DEVLETİ BAYRAĞI

UYGUR DEVLETİ Yıkılış Sebebi 839 yılında meydana gelen kıtlık, açlık, şiddetli soğuklar ve salgın hastalıklarla devletin zayıflaması devletin zayıflamasından yararlanan Kırgızların akınlarını arttırmaları 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkıldılar. Devleti yıkılan Uygurların bir kısmı çeşitli yerlere göç ederek yerleştiler. Uygurlar, XII. Yüzyıl başlarında Moğolların egemenliğine girdiler. “  Uygurlar, Moğol egemenliğinde yaşarken Araplarla Çinliler arasında yapılan Talas Savaşı (751)’ndan  sonra Müslüman olmuşlardır.” “ kültür ve medeniyet yönünden Moğolları etkileyen Uygurlar, Moğollardan bir kısmının Türkleşmesini sağladılar.

UYGUR DEVLETİ SARAY HAYATI VE FİKİR HAYATI         Çağın en ileri  ve aydın ülkesi idiler.Hanlığa hukuki esaslara dayanan devlet tadı verdiler.hukuk devleti vücuda getirdiler.Yabancı ellerde yaşayan Türk kolonileri için koruyucu kanunlar çıkardılar.Devlet idaresinin yürütülmesinde memurlar ,vekiller ve çeşitli mensuplar oluşturdular.Saray hayatını ,düzenli merasimleri tanzim ettiler.Han ve saray halkının yakarıcı sefirleri karşılama vazifeleri de düşünüldü.         Fikir Hayatı :         Yüksek seviyedendi.Uygur saraylarında yerli yabancı tarihçiler ,alimler,şairler,sanatkarlar,nakkaşlar,musikişinaslar himaye gördü.Mürebbilerin ders verdikleri ,kütüphaneler kurdukları Çin gezgincilerince  bildirilir.Uygur şehzadesinin kopuz çaldığı ,manzum bir edebiyatın varlığıca unutulmamalıdır.         Uygurlar lX.yy. dan beri yksek bir kültür gelişmesi geleneğini kurdularXll.yydan itibaren Orta-Asya Türk Moğol haklarının kültür terbiyesini üstlendiler.

UYGUR DEVLETİ ALFABESİ Uygurların Alfabeleri :         Uygurlar muhtelif alfabeler kullandılar.Rum,Brahma,Tibet,Süryani,Soğa,Uygur,Mani alfabeleridir.         Hind harleriyle Budizm dinine ait Türkçe metinler Avrupalı bilginler tarafından bulunmuştur.629 yılında bu hurufati terkle milli Soğa alfabesi Budist Uygurlarca kullanılmıştır.Daha sonra Mani dinin mensup olanlar Mani,Hıristiyan Uygurlar da Süryani alfabesini kullandılar.         Soğal alfabesini Türkler ilkin Kara Balgasun abidesinde kullanmıştır.Bu abide 825-832 yılına kadar egemenlik süren Uygur halkının onuruna kazınmıştır.Bu harfler önce Uygur hurufatı sayıldı.F.W.K. Müller ise Soğa alfabesi olduğunu ortaya koymuştur.Soğa harfleri Uygu harflerinin bir eşidir.Soğa alfabesinin olgunlaşması da Uygur hurufatıdır.Soğaların ticari hayatı etkili olmuştur.           Soğa harfleri 22 işarettir.Arami alfabesine yakındır.Üç işaret de noktalama işareti olarak kullanılmıştır;belki Soğa alfabesinin kaynağı Arami harfleridir.

UYGUR DEVLETİ BAYRAĞI

EMEĞİ GEÇENLER MUHAMMED KÖMÜR