HASTA HAKLARI

HASTA HAKLARI NEDİR? Temel insan haklarının bir alt başlığı olan hasta hakları; İnsan haklarının sağlık hizmetlerine uyarlanması olarak değerlendirilebilir. Hasta hakları, kaynağını uluslararası insan hakları belgeleri ve sözleşmelerden alır.

ULUSLARARASI DÜZLEMDE HASTA HAKLARI Bunların başında Dünya Tabipler Birliği'nin 1981 yılında kabul ettiği “Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi (*)”gelir. *1994 yılında Amsterdam’da kabul edilen “Avrupa’da hasta haklarının geliştirilmesi bildirgesi” ise bu hakları daha da ayrıntılı hale getirmiştir. *4 Nisan 1997’de Türkiye Cumhuriyeti "Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi"ni imzalamıştır. *1998'de yayınlanan Avrupa Bioetik Konvansiyonu ise tıbbi uygulamalara ilişkin uyulması gereken yasal statüyü belirleyecek normları ortaya koymuştur. *İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (5013 Kanun numarası ile 9 Aralık 2003 tarihli ve 25311 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir)

LİZBON BİLDİRGESİ Bu bildirge ana hatları ile hekim-hasta ilişkisiyle ilgilidir. Bildirgede tanımlanan temel haklar şunlardır: Hasta, hekimini özgürce seçme hakkına sahiptir. Hasta, hiçbir dış etki altında kalmadan özgürce klinik ve etik kararlar verebilen hekim tarafından bakılabilme hakkına sahiptir. Hasta yeterli ölçüde bilgilendirildikten sonra önerilen tedaviyi kabul ve reddetme hakkına sahiptir. Hasta, hekimden tüm tıbbi bilgi ve özel hayatına ilişkin bilgilerin gizliliğine saygı duyulmasını bekleme hakkına sahiptir. Her hastanın onurlu bir şekilde ölmeye hakkı vardır. Hasta uygun bir dini temsilcinin yardımını içeren ruhi teselliyi kabul veya reddetme hakkına sahiptir.

ÜLKEMİZDE HASTA HAKLARI Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan “Hasta Hakları Yönetmeliği” 1 Ağustos 1998'de Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bir sağlık kuruluşuna sağlık hizmeti almak için başvuran herkesin sahip olduğu hakları şöyle sıralayabiliriz:

HASTA HAKLARI Sağlık hizmetlerinden adalet ve hakkaniyete uygun olarak yararlanma hakkı, Bilgi isteme hakkı, Sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirme hakkı (hayati tehlike bakımından sağlık kuruluşunun değiştirilmesinde tıbben sakınca görülmemesi esastır), Personeli tanıma, seçme ve değiştirme hakkı,

Tıbbi gereklilikler dışında müdahale yasağı, Ötenazi yasağı, Tıbbi özen gösterilmesi hakkı, Kayıtları inceleme hakkı, Kayıtların düzeltilmesini isteme hakkı, Bilgi isteme hakkı, Öncelik sırasının belirlenmesini isteme hakkı, Tıbbi gereklere uygun teşhis, tedavi ve bakım hakkı,

Mahremiyete saygı gösterilmesi hakkı, Rıza olmaksızın tıbbi işleme tabi tutulmama hakkı, Bilgilerin gizli tutulması hakkı, Tedaviyi reddetme ve durdurma hakkı, Güvenliğin sağlanması hakkı, Dini vecibeleri yerine getirebilme ve dini hizmetlerden yararlanabilme hakkı, İnsani değerlere saygı gösterilmesi ve ziyaret hakkı, Refakatçi bulundurma hakkı, Müracaat, şikayet ve dava hakkı olarak sıralanabilir.

HASTA HAKLARI Hasta haklarını 5 ana başlık altında toplamak mümkündür. Bu başlıklar; Tıbbi Bakım Hakkı, Bilgilendirilme Hakkı, Rıza (Onay) Hakkı, Mahremiyet Hakkı, Başvuru Hakkı.

TIBBİ BAKIM HAKKI Hastanın hiçbir ayrım yapılmaksızın koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmeti alması, herkesin sağlık hizmetlerine eşit ve sürekli olarak ulaşabilmesidir.

BİLGİLENDİRİLME HAKKI Bilgi, gerektiğinde tercüman kullanılarak, hastanın anlayabileceği şekilde, tıbbi terimler mümkün olduğunca kullanılmadan, tereddüt ve şüpheye yer verilmeden ve hastanın ruhi durumuna uygun ve nazik bir ifade ile verilmelidir. Ancak, hastanın manevi yapısı üzerinde fena tesir yapmak suretiyle hastalığın artması ihtimalinin bulunması ve hastalığın seyrinin ve sonucunun vahim görülmesi hallerinde, teşhisin saklanması uygundur. İlgili mevzuat hükümlerine ve hastalığın mahiyetine göre yetkili mercilerce alınacak tedbirlerin gerektirdiği haller dışında; hasta, sağlık durumu hakkında kendisine veya ailesine veya yakınlarına bilgi verilmemesini isteyebilir.

RIZA (ONAY) HAKKI Hastanın rızası her türlü tıbbi girişimin ön koşuludur. Tıbbi girişim, tanı ve tedavi ile ilgili her türlü süreci kapsar. İradesi yerinde olan ve yasal ehliyeti olan hastanın önerilen tıbbi girişimi reddetme ve durdurma hakkı vardır. Hekim, her iki durumda da hastaya yaratması muhtemel sonuçları açıklamalıdır. Ancak acil durumlarda hastanın daha önce aksi bir beyanı yoksa, onayı olduğu varsayılarak müdahale edilir. Yasal ehliyeti olmayan hastanın yasal temsilcisinden onay alınır.

MAHREMİYET HAKKI Sadece hastanın açık izni ya da mahkemenin kesin isteği üzerine hasta ile ilgili bilgiler 3. bir kişiye açıklanabilir. Hastanın kendisi ve ilgili dosyalarına, kayıtlarına bakabilme ve kopyasını alabilme hakkı vardır.

BAŞVURU HAKKI Hakların ihlali durumunda, hastanın hakkını aramak üzere uygun başvuru mekanizmalarına sahip olması gerekir. Hastalar haklarına saygı gösterilmediğini düşündüklerinde mahkemelere, hasta hakları kurullarına, tabip odalarına başvurabilirler. Hastaların şikayetlerinin değerlendirilmesi ve sonuç hakkında bilgilendirilme hakkı vardır.

1. DERECE YAKINI KANSER HASTASI İSE Refakatçi Hakkı, Memur ise ; Bakmakla yükümlü olmamakla birlikte refakat edilmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocuklarıyla kardeşlerinden birinin, ağır bir kaza geçirdiğinin veya tedavisi uzun süren bir hastalığı bulunduğunun sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi zorunludur. Aynı kişiyle ilgili olarak aynı dönemde birden fazla memur refakat izni kullanamaz. Özel sektörde ise; işçinin anne, baba, eş ve çocuklarının muayene ve tedavileri için hastanın ikamet ettiği il sınırları dışında bir hasta haneye S.S.K., Devlet ve Üniversite Hastaneleri hekimlerince refakatçi nezdinde gönderildiğinin belgelenmesi kaydıyla işçiye bir günden az olmamak ve yılda toplam beş (5) işgününü geçmemek üzere ücretli refakatçi izni verilir.

ÇALIŞAN KANSER HASTASI HAKKI Devlet memuru ise, Memura, aylık ve özlük hakları korunarak, verilecek raporda gösterilecek lüzum üzerine, kanser, verem ve akıl hastalığı gibi uzun süreli bir tedaviye ihtiyaç gösteren hastalığı halinde on sekiz aya kadar, diğer hastalık hallerinde ise on iki aya kadar izin verilir. Refakatçi olma durumu ile ilgili; memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hallerinde, bu hallerin sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla, aylık ve özlük hakları korunarak, üç aya kadar izin verilir. Gerektiğinde bu süre bir katına kadar uzatılır.

ÇALIŞAN KANSER HASTASI HAKKI Özel Sektör çalışanı ise,  Normal şartlarda hastalık veya kaza sonrası istirahatli olan işçiler işten çıkarılamaz ama istirahat süresi İş Kanun’unda belirtilen ihbar sürelerini 6 hafta aşmışsa işverenin tazminat ödeyerek işten çıkarma hakkı vardır. İlgili kanunun alt bendinde sayılan sebepler dışında işçinin hastalık, kaza, doğum ve gebelik gibi hallerde işveren için iş sözleşmesini bildirimsiz fesih hakkı; belirtilen hallerin işçinin işyerindeki çalışma süresine göre 17 nci maddedeki bildirim sürelerini altı hafta aşmasından sonra doğar. Doğum ve gebelik hallerinde bu süre 74 üncü maddedeki sürenin bitiminde başlar. Ancak işçinin iş sözleşmesinin askıda kalması nedeniyle işine gidemediği süreler için ücret işlemez

İŞVEREN NE YAPMALI İşverenlerin hem kanseri önleme aşamasında hem de kanserli çalışana yardım konusunda bilinçli, bilgili ve dikkatli olması gerekmektedir. İşveren, tedavinin devam ettiği dönemde izin vererek, izin verdiği dönemlerde ücretten kesinti yapmayarak destek olabilir. Özellikle bu dönemde ücretlerin ödenmesi çok önemlidir.

İŞVEREN NE YAPMALI Kanser hastası olan çalışanların en büyük endişesi iş güvenceleri konusunda olmaktadır. Hastalığın getirdiği psikolojik değişikliklerin yanında bir de ‘işimi kaybedecek miyim’, ‘tedaviye gittiğim süreçte iş başında olmadığım günler maaşımdan kesilir mi’ gibi tedirginlikler oluşmaktadır. Bu tedirginliklerin gerçek olması ise yaşam kalitesi ve sevincin kaybolmasına sebebiyet verir. Bu aşamada da işverenlerin daha esnek ve toleranslı olması beklenmektedir.

KAYNAKÇA sbu.saglik.gov.tr/hastahaklari www.saglik.gov.tr › Ana Sayfa › Sağlık Mevzuatı › Yönetmelikler www.hastahaklari.org/hastahak-ic.htm

HAKLARIMIZI ÖĞRENELİM, KULLANALIM, TALEP EDELİM. Bu sunum Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin mali desteğiyle üretilmiştir. Bu sunumun içeriğinden sadece LÖSEV sorumludur ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği, Türkiye Cumhuriyeti veya Avrupa Birliği Bakanlığı’nın görüşlerini yansıttığı şeklinde yorumlanamaz.