MTS 3022 TÜNEL AÇMA Prof. Dr. Turgay ONARGAN Prof. Dr. C. Okay AKSOY DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Maden Mühendisliği Bölümü Prof. Dr. Turgay ONARGAN

ARAZİDEKİ GERİLMELER ve DEFORMASYONLAR TÜNEL AÇMA ARAZİDEKİ GERİLMELER ve DEFORMASYONLAR

TÜNEL AÇMA RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

TÜNEL AÇMA GERİLME MATRİSİ

TÜNEL AÇMA RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

DEFORMASYON TÜNEL AÇMA RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

GERİLME-DERİNLİK İLİŞKİSİ TÜNEL AÇMA GERİLME-DERİNLİK İLİŞKİSİ RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

Düşey Gerilmenin Yatay Gerilmeye Oranı (Hoek ve Brown, 1980) TÜNEL AÇMA Düşey Gerilmenin Yatay Gerilmeye Oranı (Hoek ve Brown, 1980) RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

TÜNEL AÇMA

TÜNEL AÇMA KAYA KÜTLELERİNİN TANIMLANMASI Kaya kütleleri; sürekli, homojen ve izotrop malzemelerden olmayıp, çeşitli süreksizlikler tarafından kesilirler. Ayrıca farklı derecede bozunmaya uğramış kayaç türlerini de içerirler. Bu nedenle, dış yüklere maruz kalabilen söz konusu kütlelerin davranışı, içerdikleri süreksizliklerin özellikleri dikkate alınmadan gerçeğe yakın şekilde analiz veya önceden tahmin edilemez. Bu durum, kaya kütlelerinin özelliklerinin sağlıklı bir şekilde tanımlanmasına ve kaya mühendisliği uygulamalarında önem kazanmasına neden olur.

TÜNEL AÇMA

TÜNEL AÇMA Kaya kütlesinin tanımlanması; mühendislik yapısının duraylılığını denetleyecek jeolojik unsurların ve bunların fiziksel özelliklerinin tanımlanmasıyla ilgili verilerin toplanması ve kaya kütlesini temsil edecek bir modelin oluşturulması işlemidir. Bu işlemde en önemli aşama, süreksizliklere ait özelliklerin tanımlanmasıdır.

TÜNEL AÇMA Süreksizliklerin özellikleri aşağıda belirtilen amaçlara yönelik olarak tayin edilir. Jeolojik yapının ortaya konulması, Kaya kütlelerinin mühendislik sınıflaması ve Kaya kütlelerinin duraylılığı (örneğin, şev duraylılığı veya yeraltı açıklıklarının tavanında oluşan blokların duraylılığı vb.), deformasyonu, sıvı akışı, patlatma ve destek tasarımı gibi uygulamalarda kullanılan kinematik, analitik, sayısal veya görgül yöntemler için veri sağlanması.

TÜNEL AÇMA RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

Foliasyon (yapraklanma), Damar olup; TÜNEL AÇMA KAYA KÜTLESİ Süreksizlik Türleri Dokanak, Tabaka düzlemi Fay ve makaslama zonu, Eklem, Dilinim (klivaj), Fisür, Foliasyon (yapraklanma), Damar olup; RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

TÜNEL AÇMA RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors Süreksizlik aralığı, komşu süreksizlikler arasındaki dik uzaklık olarak tanımlanır (ISRM, 1981). Uzaklık/Aralık Tanım >2m 1. Çok geniş aralıklı 600mm-2m 2. Geniş aralıklı 200mm-600mm 3. Orta aralıklı 60mm-200mm 4. Yakın aralıklı 20mm-60mm 5. Çok yakın aralıklı 6mm-20mm 6. Dar aralıklı <6mm 7. Çok dar aralıklı RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

TÜNEL AÇMA Süreksizlik açıklığı Bir süreksizliğin birbirine komşu iki yüzeyi arasındaki dik mesafe açıklık olarak tanımlanır (ISRM, 1981). Süreksizlik aralığı Tanım (dolgu, damar ve fay kalınlığı) >200 mm 1.Çok geniş açıklık 60-200 mm 2.Geniş açıklık 20-60 mm 3.Orta-geniş açıklık 6-20 mm 4.Orta açıklık 2-6 mm 5.Dar açıklık 0-2 mm 6.Dar aralıklı 0 7.Sıkı Süreksizlik açıklığı RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

TÜNEL AÇMA RICS - Royal Institution of Chartered Surveyors InstCES - Institution of Civil Engineering Surveyors SST - Society of Surveying Technicians GP - Mostly concerned with valuation and investment P & D - eg analyse the existing level of residential development against regional population forecasts and prepare valuations to help gauge profitability BS - advising on design, construction, maintenance, repair and refurbishment of residential and commercial property. Historic / listed buildings. RP - Management of country estates and farms. The planning and development schemes for agriculture, forestation recreation. MS - plans the development, manages and values mineral workings. LS - measures land and its physical features accurately and records these in the form of a map or plan.

TÜNEL AÇMA (ISRM, 1981)

Süreksizlik Devamlılığı TÜNEL AÇMA Süreksizlik Devamlılığı Çakıltaşı ile kumtaşı arasında yüksek devamlılık sunan süreksizlik yüzeyi Kumtaşı-şeyl ardalanmasında gözlenen ve çok düşük devamlılık sunan süreksizlikler

Süreksizliklerin devamlılığını tanımlama ölçütleri (ISRM,1981) TÜNEL AÇMA Süreksizliklerin devamlılığını tanımlama ölçütleri (ISRM,1981) Süreksizlik izinin ölçülen uzunluğu Tanımlama >1m Çok düşük devamlılık 1-3m Düşük devamlılık 3-10m Orta devamlılık 10-20m Yüksek devamlılık >20m Çok yüksek devamlılık

TÜNEL AÇMA SÜREKSİZLİK DÜZLEMİNİN YÖNELİMİNİN JEOLOG PUSULASI İLE ÖLÇÜMÜ

TÜNEL AÇMA Eğer süreksizlik yüzeyi temiz ve kapalı (sıkı) ise, diğer süreksizlik parametreleri jeoteknik tanımlama açısından yeterli olabilmektedir. Ancak süreksizlik yüzeyi açık ise, bu açıklığın ölçülmesi gerekmektedir. Açıklık, bir süreksizliğin karşılıklı iki yüzeyi arasındaki dik uzaklık olup, boş olabileceği gibi, su veya herhangi bir dolgu malzemesi tarafından doldurulmuş da olabilir.

TÜNEL AÇMA Dolgu malzemesinin kalınlığının ve süreksizliğin makaslama dayanımına etkisi (Hoek ve Bray, 1981)

TÜNEL AÇMA Blok Boyutu Blok boyutları, süreksizlik aralığı, eklem seti sayısı ve süreksizlik devamlılığı gibi parametreler tarafından tayin edilir. Hacimsel eklem sayısının belirlenmesi (Jv) : Hacimsel eklem sayısı ((Jv) birim hacimdeki bir kaya kütlesinde gözlenen süreksizliklerin toplamıdır (Ulusay, 2008). Burada, Nn, Gözlenen her bir eklem (süreksizlik) takımı için ölçüm hattı boyunca sayılan süreksizliklerin sayısı ve Ln, Gözlenen her bir eklem takımına dik yönde seçilmiş ölçüm hattının uzunluğudur.

Orta-boyutlu bloklar 3-10 Küçük bloklar 10-30 Çok küçük bloklar >30 TÜNEL AÇMA (Jv)’ye göre blok tanımı aşağıdaki tabloya göre belirlenmektedir (ISRM, 1981) Tanım (Jv) Eklem/m3 Çok geniş bloklar <1 Geniş bloklar 1-3 Orta-boyutlu bloklar 3-10 Küçük bloklar 10-30 Çok küçük bloklar >30

Palmström (1982 ve 1996) tarafından önerilen blok boyutu sınıflaması TÜNEL AÇMA Palmström (1982 ve 1996) tarafından önerilen blok boyutu sınıflaması

Bozunmanın Derecesi TÜNEL AÇMA Çalışma alanında yüzlek veren birimlerin bozunma dereceleri ayrışmış veya parçalanmış olmak üzere 2 şekilde değerlendirilebilinir. Eğer kaya birimi orjinal dokusunu korumuş, fakat bir kısmı veya tamamı fiziksel veya kimyasal etmenlerle bozunmuş ise ayrışmadan söz edilir Fakat kaya bloğundan kopmalar, kırılmalar söz konusu ise bu sefer de parçalanmadan söz edilir

TÜNEL AÇMA

TÜNEL AÇMA Kaya Kütlelerinin bozunma derecesiyle ilgili sınıflama (ISRM, 1981)

TÜNEL AÇMA Kaya kütlelerinde süreksizlikler boyunca su akışı ve olası etkileri (Hudson, 1989)

TÜNEL AÇMA

TÜNEL AÇMA Süreksizlik seti; sayısının ve süreksizlik aralığının artmasının kaya kütlelerinde yapılan mühendistik uygulamalarında duraysızlık modeli üzerindeki etkilerine örnekler: tünellerde blok oluşumu ve (b) şevlerde kütlesel (dairesel) yenilme.

TÜNEL AÇMA EKLEM TAKIMLARI